«ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚСЫЗ ОТБАСЫ» ТАҚЫРЫБЫНДА АШЫҚ ДИАЛОГ ӨТТІ
Шымкент қаласындағы Жастар ресурстық орталығында «Зорлық-зомбылықсыз отбасы» тақырыбында іс-шара өтті. Білім беру мекемелерінің психологтары, ЖОО студенттері қатысқан жиында отбасы құндылығы мәселелері талқыға түсті. Елімізде биыл 25 қараша мен 13 желтоқсан аралығында «Гендерлік зорлық-зомбылыққа қарсы 16 күндік белсенділік» науқаны өтуде. Дәстүрлі акция аясында ұйымдастырылған кездесудің мақсаты – отбасындағы зорлық-зомбылықтың алдын алу, отбасылық құндылықтарды насихаттау және қоғамда бейбіт әрі сыйластыққа негізделген қарым-қатынасты қалыптастыру.
Шымкент қалалық әйелдер кеңесінің төрайымы Баян Жандосова отбасылық құндылықтар мен қоғамдағы зорлық-зомбылықты болдырмаудың маңыздылығына тоқталып, қоғамда бейбіт өмірді қалыптастыру жолдарын талқыға салды. Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Шымкент қаласы бойынша өкілі Нұржан Әбдезов өзекті мәселені шешу бағытында бірқатар ұсыныстарын жеткізді. Кездесу барысында қатысушылардың сұрақтарына жауаптар берілді. Айта кетсек, дәстүрлі акция аясында әйелдердің өзін-өзі қорғау әдістемесі бойынша тренингтер, семинарлар, кездесулер өтіп жатыр. Оған қала тұрғындары, ҮЕҰ өкілдері, студенттер белсенді қатысуда. Тұрмыстық зорлық-зомбылық – бүкіл әлем бойынша өзектілігін жоғалтпай келе жатқан күрделі әлеуметтік мәселе. Бұл құбылыс отбасындағы адамдардың бір-біріне қатысты агрессия мен қысым көрсетуі арқылы көрінеді. Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың салдары тек зардап шеккен жеке тұлғаларға ғана емес, сонымен қатар бүкіл қоғамға теріс әсер етеді.Тұрмыстық зорлық-зомбылық – отбасы мүшелері арасындағы физикалық, психологиялық, экономикалық немесе жыныстық зорлық-зомбылық көрсету. Оның негізгі түрлеріне мыналар жатады — соққы беру, дене жарақаттарын салу немесе басқа да физикалық зиян келтіру, қорқыту, қоқан-лоққы көрсету, сөзбен қорлау немесе эмоционалдық қысым жасау, қаржылық ресурстарды бақылау, материалдық тәуелділікке мәжбүрлеу. Бұл түрлердің әрқайсысы адам өміріне және оның психикалық денсаулығына теріс әсер етеді. Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың пайда болуына бірнеше факторлар ықпал етеді. Олардың ішінде кедейшілік, жұмыссыздық немесе қаржылық қиындықтар отбасындағы шиеленістерді арттыруы мүмкін. Кейбір қоғамдарда әйелдерге немесе балаларға қатысты зорлық-зомбылықты ақтайтын ескірген дәстүрлер сақталуда. Өз құқықтарын білмеу немесе оларды қорғау тетіктерінің жоқтығы зорлық-зомбылықты күшейтуі мүмкін. Агрессивтілік, есірткі мен алкогольді пайдалану зорлық-зомбылық әрекеттерін күшейтеді. Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың салдары жеке тұлғаға ғана емес, бүкіл қоғамға да әсер етеді. Дене жарақаттары, мүгедектік немесе тіпті өлімге әкелуі мүмкін. Зардап шеккендер депрессия, үрей, өзін-өзі төмен бағалау сияқты психикалық денсаулық проблемаларына тап болады. Балалар зорлық-зомбылықты көрсе немесе оған ұшыраса, олардың психикасы мен дамуына теріс әсер етеді. Денсаулық сақтау, құқық қорғау және әлеуметтік қызмет көрсету салаларындағы шығындар артады. Зорлық-зомбылықты қабылдау мәдениеті қоғамның дамуына кедергі келтіреді. Зорлық-зомбылық көрген балалар болашақта зорлық-зомбылық жасауға бейім болуы мүмкін. Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу үшін қоғам мен мемлекет тарапынан кешенді шаралар қажет. Зорлық-зомбылық жасағандарға қатаң жазалар енгізу, зардап шеккендер үшін қорғау ордерлері мен баспана беру жүйесін дамыту, халықты, әсіресе әйелдер мен балаларды, өз құқықтары туралы хабардар ету, отбасылық қарым-қатынастар мәдениетін қалыптастыруға бағытталған тренингтер мен семинарлар өткізу, зорлық-зомбылық құрбандарына психологиялық, құқықтық және әлеуметтік қолдау көрсету, қоғамдық ұйымдар мен волонтерлердің рөлін арттыру, қоғамда зорлық-зомбылыққа деген төзбеушілік мәдениетін қалыптастыру, зорлық-зомбылыққа қарсы әлеуметтік жарнамалар мен фильмдер жасау бағыттары қатаң бақылауда болуы шарт. Тұрмыстық зорлық-зомбылық – қоғамның әрбір мүшесін алаңдатуы тиіс күрделі әлеуметтік мәселе. Бұл проблеманы шешу үшін құқықтық, білім беру және әлеуметтік салаларда жүйелі жұмыс қажет. Әрбір адам тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы тұрып, оны жоюға үлес қосуы тиіс. Тек осылай ғана біз зорлық-зомбылықсыз және қауіпсіз қоғамды құра аламыз. Айта кетейік, “Зорлық-зомбылыққа қарсы 16 күндік белсенділік» – бұл бүкіл әлемде зорлық-зомбылықтың барлық түрлерін жоюға бағытталған жаһандық кампания. Әр жыл сайын 25 қарашада басталып, 10 желтоқсанда аяқталатын бұл акция әлемдегі көптеген елдерде өткізіліп келеді. Оның негізгі мақсаты – қоғамның назарын гендерлік теңсіздікке, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа және адам құқықтарының бұзылуына аудару. «Зорлық-зомбылыққа қарсы 16 күндік белсенділік» акциясы алғаш рет 1991 жылы Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылыққа қарсы күрес орталықтарының халықаралық желісі (Women’s Global Leadership Institute) бастамасымен ұйымдастырылды. Бұл қозғалыстың негізін қалаушылар гендерлік зорлық-зомбылық мәселесін бүкіл әлемдік деңгейде көтеруді мақсат етті. Акция 25 қараша – Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты жоюдың халықаралық күнінде басталып, 10 желтоқсан – Адам құқықтары күніне дейін жалғасады. Бұл күндердің таңдалуы зорлық-зомбылық мәселесінің адам құқықтары мәселесімен тікелей байланысты екенін көрсету үшін арнайы таңдалған. 1999 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) ресми түрде 25 қарашаны Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты жоюдың халықаралық күні деп жариялады. Осыдан кейін акцияны өткізуге БҰҰ агенттіктері, үкіметтік емес ұйымдар және басқа да халықаралық ұйымдар белсенді түрде қатыса бастады. «Зорлық-зомбылыққа қарсы 16 күндік белсенділік» акциясының негізгі мақсаттары — зорлық-зомбылық мәселесі туралы қоғамның хабардарлығын арттыру, гендерлік теңсіздік пен зорлық-зомбылықты жоюға бағытталған заңдарды қабылдауға ықпал ету, жәбірленушілерге қолдау көрсету, тұрмыстық және гендерлік зорлық-зомбылық құрбандарына психологиялық, құқықтық және әлеуметтік қолдау көрсету жүйесін нығайту, Үкімет, үкіметтік емес ұйымдар және халықаралық ұйымдар арасында ынтымақтастық орнату және зорлық-зомбылықтың алдын алуға бағытталған білім беру бағдарламаларын енгізу. Акцияның басты мақсаты – әйелдерге және қыздарға қатысты зорлық-зомбылықты азайту. Статистикаға сүйенсек, әлем бойынша әрбір үшінші әйел өмірінде кем дегенде бір рет зорлық-зомбылыққа ұшырайды. Бұл акция осы мәселенің өзектілігін көрсетіп, оны жою жолында нақты қадамдар жасауға ықпал етеді. Кампания барысында түрлі шаралар – лекциялар, семинарлар, көрмелер және ақпараттық науқандар ұйымдастырылады. Бұл шаралар арқылы қоғамның әрбір мүшесіне зорлық-зомбылықтың зияны мен оны жоюдың маңыздылығы түсіндіріледі. Акция барысында құқықтық реформаларды ілгерілету, заңнамалық өзгерістер енгізу және жәбірленушілердің құқықтарын қорғау мәселелері көтеріледі. Бұл зорлық-зомбылық құрбандарына әділеттілік орнатуға мүмкіндік береді. Акция әлемнің әр түкпіріндегі ұйымдарды бір ортақ мақсатқа біріктіреді. Халықаралық деңгейде ынтымақтастық орнап, зорлық-зомбылық мәселесін жою жолында тәжірибе алмасу жүзеге асырылады. Акция аясында түрлі елдерде және қауымдастықтарда ұйымдастырылатын шараларға келсек, қоғамды зорлық-зомбылық туралы ақпараттандыру үшін әлеуметтік желілерде, телеарналарда және басқа медиа платформаларда науқандар өткізіледі. Жастарға, құқық қорғау органдарына және мұғалімдерге арналған арнайы тренингтер ұйымдастырылады. Зорлық-зомбылық құрбандарына көмек көрсету орталықтарының қызметін кеңейту бойынша шаралар көріледі. Қоғамдық назарды аудару үшін флешмобтар мен мәдени іс-шаралар өткізіледі. Қазақстанда «Зорлық-зомбылыққа қарсы 16 күндік белсенділік» акциясы жыл сайын ұйымдастырылады. Елдегі мемлекеттік органдар, үкіметтік емес ұйымдар және халықаралық серіктестер бұл науқанға белсенді қатысады. Негізгі шаралар — тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы заңнаманы күшейту бойынша ұсыныстар әзірлеу, әлеуметтік жарнамалар мен қоғамдық акцияларды ұйымдастыру, құрбандарға арналған баспаналар мен психологиялық көмек көрсету орталықтарын кеңейту, мектептер мен университеттерде тренингтер мен ақпараттық сессиялар өткізу. «Зорлық-зомбылыққа қарсы 16 күндік белсенділік» акциясын одан әрі тиімді ету үшін онлайн платформалар арқылы ақпарат тарату, басқа елдердің үздік тәжірибелерін зерттеп, енгізу, жеке секторды, бизнес өкілдерін және медиа индустрияны акцияға қатыстыру, зорлық-зомбылықты жою бойынша тұрақты бағдарламаларды әзірлеу. «Зорлық-зомбылыққа қарсы 16 күндік белсенділік» – бұл зорлық-зомбылыққа қарсы күрестің тиімді құралы. Бұл акция қоғамның назарын маңызды мәселеге аударып, оны жою жолында нақты қадамдар жасауға мүмкіндік береді. Қоғамның әрбір мүшесі осы акцияға белсенді қатысып, зорлық-зомбылықсыз өмірді қалыптастыруға үлес қосуы тиіс. Айта кету керек, үшінші мегаполисте әлеуметтік салаға айрықша көңіл бөлініп келеді. Мәселен, жыл басынан бері Шымкентте 8 511 отбасының 44 342 мүшесіне атаулы әлеуметтік көмек тағайындалды. Өткен жылмен салыстырғанда әлеуметтік көмек алушылардың саны 29,7 пайызға азайған. Мәселен, 2023 жылдың осы кезеңінде 12 108 отбасындағы 61 605 адам атаулы әлеуметтік көмек алған. Бұл көрсеткіш жұмыспен қамту шараларының оң нәтижесін көрсетеді. 1-6 жас аралығындағы балаларға төленетін 1,5 АЕК көлеміндегі (5 538 тг) жәрдемақы биыл 7 608 отбасының 14 907 баласына берілді. Бұл көрсеткіш те төмендеген. Өткен жылы 12 927 отбасындағы 24 521 балаға төленген. Биыл 28 пайызға азайған. Жалпы, 2024 жылдың III тоқсанына арналған мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмектің орташа мөлшері 36 637 теңгені құрап отыр. Бұл көмек әр отбасының жан басына шаққандағы орташа кіріс пен кедейлік шегінің арасындағы айырмашылық негізінде есептеледі. Атаулы әлеуметтік көмек алушылардың 12 482-і еңбекке жарамды азаматтар. Олардың 7 369-ы өтініш берген кезде жұмыс істеп жүргендер болса, қалғаны жұмыспен қамту шараларына тартылып жатыр. Нақтырақ айтқанда, 436 адам нәтижелі жұмыспен қамту шараларына қатысқан: 265 адам тұрақты жұмысқа орналасса, 48-і қоғамдық жұмыстарға, 15 адам жастар практикасына, 17 адам әлеуметтік жұмыс орындарына жіберілді. Сонымен қатар, 46 адамға кәсіпкерлік бастамалары үшін қолдау көрсетілді. Бұл көрсеткіш қаладағы жұмыспен қамту және әлеуметтік қолдау шараларының оң нәтижесін көрсетіп, атаулы әлеуметтік көмек алушылар санын азайтып келеді. Атаулы әлеуметтік көмек — бұл Қазақстан Республикасы Үкіметінің аз қамтылған отбасылар мен жеке азаматтарға материалдық қолдау көрсету мақсатында жүзеге асыратын маңызды шаралардың бірі. АӘК кедейшілік деңгейін төмендетуге және әлеуметтік жағдайы нашар отбасылардың өмір сапасын жақсартуға бағытталған. Бұл көмек тек нақты мұқтаж отбасыларға немесе жеке адамдарға көрсетілетіндіктен, оны атаулы деп атайды. АӘК-нің негізгі мақсаты — табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен отбасыларға қолдау көрсету. Бұл көмек отбасы мүшелерінің базалық қажеттіліктерін қанағаттандыруға, балалардың білім алуы мен дамуын қолдауға, кедейшілікті жеңілдетуге бағытталған. Сонымен қатар, бұл шара арқылы қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті азайтуға тырысады.
