ЖҰҚПАЛЫ АУРУЛАРДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ БОЙЫНША СЕМИНАР ӨТТІ

Шымкентте жұқпалы аурулардың өзекті мәселелері бойынша семинар өтті. Шараға қалалық денсаулық сақтау басқармасы басшысының орынбасары Сауле Дүйсенбаева,  ҚР ДСМ Бас инфекционисті, «Астана медицина университеті» КЕАҚ профессоры Көшерова Бахыт Нұрғалиқызы және еліміздің бас балалар инфекционист маманы, медицина ғылымдарының докторы Динагүл Баешева арнайы қатысты. Оқыту семинарында жедел жәрдем қызметкерлері, балалар ауруханасы  мен емхана мамандарына медициналық ұйымдарда әдістемелік жұмысты ұйымдастыру мен көмек көрсету әдістері айтылды.

Мамандардың назары жүкті әйлдер мен балалардағы инфекцияларының алдын алу және эпидемияға қарсы іс-шараларды жүргізу кезінде қолданыстағы нормативтік  талаптарды сақтау қажеттігіне аударылды. Спикерлердің сөзінше, «Жүкті әйелдер мен балалардағы инфекцияның алдын алу шаралары» тақырыбы – қазіргі таңда денсаулық сақтау саласында аса маңызды мәселелердің бірі. Инфекциялар әлемнің барлық бұрышында кездесе беретін құбылыс болғандықтан, олардың алдын алу шараларын жүйелі түрде жүргізу жүкті әйелдер мен балалардың денсаулығын сақтауда негізгі рөл атқарады. Жүкті кезіндегі инфекциялардың бірқатары ана құрсағындағы нәрестеге жұғуы, бала дамуын бұзуы, туа біткен патологияларға себеп болуы, сонымен қатар ана денсаулығын әлсіретуі мүмкін. Ал балалар арасында тарайтын инфекциялардың алдын алу шаралары олардың иммундық жүйесін нығайтып, дұрыс өсіп-жетілуіне, аурулардың ауыр асқынуларын болдырмауға септігін тигізеді. Жүкті әйелдерде гормондық өзгерістер мен иммундық жүйенің қайта құрылуы ана ағзасын инфекцияға осал етеді. Бұл кезеңде әйелдің иммундық қорғанысы табиғи түрде төмендеп, ағза ұрықты қабылдауы үшін белгілі бір өзгерістер жүреді. Сол себепті жүкті әйелдерде қарапайым тұмаудан бастап, аса қауіпті вирустық немесе бактериялық инфекцияларға дейінгі түрлі аурулардың даму қаупі жоғарылайды. Бұдан бөлек, инфекциялар ұрыққа плацента арқылы өтіп, туа біткен ақаулар, ерте босану, түсік, шала туылу, тіпті нәресте өлім-жітіміне әкелуі ықтимал. Сондықтан антенатальды бақылау, скрининг, иммундау және басқа да сақтық шаралары іштегі бала мен ананың денсаулығын қорғауда негізгі орын алады. Ал балалар өсіп-жетілу барысында иммундық жүйесі қалыптасады, алғашқы жылдары ол толығымен күшті болмайды. Бұл жас ағза түрлі жұқпалы ауруларға тез шалдығуы мүмкін екенін көрсетеді. Ерте жастағы инфекциялар баланың дене дамуынан бөлек, ақыл-ой, жүйке жүйесі қызметтеріне де әсер етуі мүмкін. Сондықтан балалар арасында инфекциялардың алдын алу шаралары да ерекше мәнге ие. Жүкті әйелдер мен балалар арасында инфекциялар әртүрлі жолдармен тарайды. Жүктіліктің ерте кезеңінен бастап әйелдер дәрігерлік есепке тұрып, қажетті талдаулардан өтуі тиіс. Қан талдауы арқылы ананың ВИЧ, сифилис, гепатит B мен C сияқты инфекцияларға тексерілуі ұрықтың қауіпсіз дамуын қадағалауға көмектеседі. Сондай-ақ, токсоплазмоз, қызамық, цитомегаловирус, герпес инфекцияларына арнайы скринингтер жүкті әйел денсаулығы үшін маңызды. Босануға дейін кейбір вакциналарды алу жүкті әйел мен оның болашақ баласын қауіп-қатерден сақтайды. Мысалы, тұмауға қарсы вакцина жүкті кез келген триместрде ұсынылады. Сонымен қатар, көкжөтелге қарсы вакцина әйелге жүктіліктің 27-36 апталарында егіліп, нәрестені алғашқы айларда көкжөтелден қорғай алады. Жүкті әйел тамақтану тәртібін және сапасын қадағалауы қажет. Жақсы пісірілмеген ет, пастерленбеген сүт өнімдері, шикі балық, жуылмаған көкөніс-жеміс арқылы токсоплазмоз, листериоз сияқты инфекцияларға шалдығу қаупі бар. Қолды жиі жуу, жеке гигиенаны сақтау да инфекцияның алдын алуға көмектеседі. Жүктілік кезінде әйелдер акушер-гинеколог, жалпы тәжірибе дәрігері, қажет болғанда инфекционист және басқа мамандардың бақылауында болуы тиіс. Ерекше жағдайда дәрігерлер қажетті дәрілік препараттарды тағайындап, емдеу-алдын алу шараларын дер кезінде жүргізеді. Стресс иммундық жүйені әлсіретіп, жұқпалы ауруларға бейімділікті арттырады. Сол себепті жүкті әйел физикалық және психологиялық жағдайын қадағалап, демалу, дұрыс ұйқы, жеңіл жаттығулар жасау, рухани тепе-теңдікті сақтау арқылы инфекцияларға қарсы тұру әлеуетін жоғарылатады. Балаларда инфекциялардың алдын алу да бірқатар маңызды қадамдарды қамтиды.Ана сүті нәрестені жұқпалы аурулардан қорғауға қабілетті иммундық факторлармен және антиденелермен байытылған. Емшек сүті ішек инфекциялары, тыныс алу жолдарының аурулары қаупін төмендетеді және баланың иммундық жүйесін нығайтады. Вакцинация балалар арасында көптеген қауіпті инфекциялардың (қызылша, көкжөтел, полиомиелит, В гепатиті, пневмококк, Хиб-инфекциясы және т.б.) алдын алады. Екпелер ұлттық иммундау күнтізбесіне сәйкес уақытында салынуы қажет. Иммундау арқылы балаларда топтық иммунитет қалыптасып, аурулардың кең таралуы шектеледі. Балаларды ерте жастан қол жуу, тырнақты алу, таза киім кию, ауызды жауып жөтелу сияқты қарапайым гигиеналық ережелерге үйрету маңызды. Бұл балалар арасында ішек инфекцияларын, паразиттік ауруларды және басқа да жұқпалы ауруларды азайтады. Баланың тамақтануына назар аудару, дәрумендерге бай тағамдарды қолдану, таза ауада серуендеу, спортпен айналысу арқылы иммундық жүйе күшейеді. Баланы ауру кезіндегі дұрыс күтім және қажет болған жағдайда дәрігерге уақытылы қарату да маңызды. Балабақша, мектеп, ойын алаңдары, спорт секциялары – балалар көп жиналатын жерлерде инфекцияның тез тарауы мүмкін. Осындай ортада балалардың иммунитетін тұрақты бақылау, профилактикалық шараларды күшейту, ауру балаларды уақытылы оқшаулау инфекциялардың таралуын шектейді. Жүкті әйелдер мен балалардағы инфекциялардың алдын алу ісінде медицина қызметкерлері орталық рөл атқарады. Дәрігерлер, медбикелер, эпидемиологтар пациенттермен тұрақты байланыс орнатып, ақпараттық түсіндіру жұмыстарын жүргізеді.Ұлттық иммундау күнтізбесін қатаң ұстанып, вакцинация жүргізеді. Скрининг, алдын ала тексерулерді ұйымдастырып, аурудың ерте сатысында анықталуын қамтамасыз етеді. Зертханалық талдаулар, диагностикалық әдістер арқылы инфекция көзі мен таралу жолдарын уақытылы анықтап, алдын алу шараларын жоспарлайды. Қажет болған жағдайда карантин, оқшаулау, дезинфекция шараларын іске асырып, эпидемияның алдын алады. Қазақстанда ана мен бала денсаулығын қорғау бойынша мемлекеттік бағдарламалар жүзеге асырылуда. Соның ішінде «Денсаулық» мемлекеттік бағдарламасы, «Ана мен бала денсаулығын қорғау» стратегиясы, ұлттық иммундау күнтізбесі, нәресте және ана өлім-жітімін азайту шаралары, отбасылық дәрігерлік амбулаториялар жүйесін дамыту – барлығы да жүкті әйелдер мен балалардың денсаулығын нығайтуға бағытталған. Халықаралық ұйымдар – Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ), ЮНИСЕФ – ана мен бала денсаулығын қорғау ісінде ең жақсы тәжірибелерді ұсынады. Бұл ұйымдар ұсынған нұсқаулықтар мен стандарттар ұлттық саясат пен медициналық хаттамаларға енгізіледі. Халықтың медициналық сауаттылығын арттыру – инфекциялардың алдын алудағы негізгі құралдардың бірі. Ана мен бала денсаулығына қатысты ақпаратты түсінікті тілмен жеткізу, бейнематериалдар, инфографика, буклеттер, әлеуметтік желілер арқылы түсіндіру, мектептерде дәрістер мен тренингтер өткізу – қоғамның бірыңғай түсінік қалыптастыруына көмектеседі. Ата-аналар, жасөспірімдер, жүкті әйелдер қажетті ақпаратты еркін алу арқылы өз денсаулықтарына жауапкершілікпен қарайды. Денсаулық сақтау мекемелерінде, перзентханаларда, балалар ауруханаларында стандартты сақтық шараларын қатаң ұстану – инфекциялардың алдын алудың негізі. Қолды жуып, антисептик қолдану, бір реттік құралдарды пайдалану, бетперде тағып жүру, бөлмелерді желдету және ылғалды тазалық жүргізу, стерилизация мен дезинфекция ережелерін сақтау – медициналық ортада инфекциялық тізбекті үзеді. Инфекциялардың алдын алу шаралары үнемі өзгеріп тұратын эпидемиологиялық жағдайға бейімделуді қажет етеді. Пандемия немесе эпидемия кезеңінде қосымша қорғаныс шараларын күшейту (мысалы, COVID-19 кезінде), жаңа вакциналарды енгізу, тестілеу мүмкіндіктерін ұлғайту, арақашықтық сақтау, карантин сияқты шаралар жүкті әйелдер мен балаларды қорғау үшін маңызды. Жүкті әйелдер мен балаларды инфекциялардан қорғауда отбасы мүшелерінің де рөлі зор. Ата-аналар, туыстар, қамқоршылар бірлесе отырып, тазалық ережелерін сақтауға, инфекцияға күдік пайда болғанда дереу дәрігерге жүгінуге, емдеу тәртібін орындауға, баланы екпе алуға апаруға жауапты. Отбасында денсаулыққа деген оң көзқарас қалыптасса, инфекциялардың алдын алу шаралары жүйелі түрде жүзеге асады. Қазіргі таңда ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) ана мен бала денсаулығын қорғау ісінде тиімді құралға айналуда. Мобильді қосымшалар, SMS ескертулер, телемедицина қызметтері жүкті әйелдер мен ата-аналарға уақытылы ақпарат жеткізіп, дәрігерлермен қашықтықтан байланысуға мүмкіндік береді. Бұл ақпарат алу мен шешім қабылдауды жеңілдетіп, инфекциялардың алдын алуды оңтайландырады. Экологияның нашарлауы, ауаның ластануы, сапасыз ауызсу қолдану да инфекция қаупін арттыруы мүмкін. Сондықтан экологиялық ахуалды жақсарту, суды тазарту жүйелерін жетілдіру, ауыл шаруашылығында сапалы тыңайтқыштар пайдалану, халықтың экологиялық сауаттылығын арттыру – ана мен бала денсаулығын нығайтуда маңызға ие. Сондай-ақ, балалар мен жүкті әйелдердің тамақ рационына жеміс-жидек, көкөніс, белоктарға бай сапалы тағамдар енгізу иммундық жүйені қолдап, инфекцияға төзімділікті күшейтеді. Инфекциялардың алдын алу шараларын жетілдіру үшін ғылыми зерттеулерді тұрақты жүргізу маңызды. Вирустардың мутациясы, жаңа патогендердің пайда болуы, антибиотиктерге төзімділік – бұның бәрі денсаулық сақтау саласын үнемі бейімделуге мәжбүрлейді. Ғылыми зерттеулер арқылы тиімді вакциналар жасау, инновациялық емдеу әдістерін әзірлеу, жаңа диагностикалық тестілер енгізу мүмкін болады. Ана мен бала денсаулығын қорғау – мемлекеттік органдар, денсаулық сақтау мекемелері, халықаралық ұйымдар, қоғамдық ұйымдар, БАҚ және отбасы мүшелері арасындағы үйлестірілген жұмыс нәтижесі. Барлық тараптардың өзара ынтымақтастығы арқылы ғана инфекциялардың алдын алу шаралары толыққанды іске асырылып, жұқпалы аурулардың таралуы шектеледі. Инфекциялардың алдын алуда кедергілер туындауы мүмкін, мысалы, халықтың кейбір тобы екпеден бас тартуы, дәстүрлі наным-сенімдерге байланысты медициналық ұсыныстарды қабылдағысы келмеуі, қаржылық немесе географиялық қолжетімділік мәселелері. Бұл кедергілерді еңсеру үшін ақпараттық-түсіндіру шараларын күшейту, жеңілдетілген бағдарламалар ұсыну, іскерлік секторды тарту, қоғаммен тікелей қарым-қатынас орнату, волонтерлер мен қоғамдық лидерлердің қолдауын пайдалану қажет. Инфекциялардың алдын алу мәселесі адамзат дамуымен тығыз байланысты. Ғылым мен технологияның дамуы арқасында жаңа екпелер, заманауи емдеу әдістері пайда болып, жүкті әйелдер мен балаларды аурулардан қорғау шаралары жетілдіріле береді. Цифрландыру, жасанды интеллект, гендік инженерия сияқты инновациялар болашақта инфекциялардың алдын алу тәсілдерін түбегейлі өзгертуі ықтимал. «Жүкті әйелдер мен балалардағы инфекцияның алдын алу шаралары» тақырыбы бүгінгі денсаулық сақтау саласының өзекті бағыты болып қала бермек. Ана мен бала денсаулығы – ұлт болашағының кепілі. Инфекциялардың алдын алу үшін вакциналау, гигиенаны сақтау, сапалы тамақтану, дәрігерлік бақылау, ақпараттандыру, мемлекеттік қолдау, ғылыми зерттеулер, халықаралық стандарттарға бейімделу сияқты кешенді шаралар іске асырылуы тиіс. Бұл шаралар тек медицина қызметкерлерінің ғана емес, сонымен қатар қоғамның барлық мүшелерінің үлесін талап етеді. Отбасылық тәрбие, мектеп бағдарламалары, бұқаралық ақпарат құралдары, қоғамдық қозғалыстар – барлығы да жүкті әйелдер мен балаларды қорғау ісінде маңызды рөл атқарады. Тиімді алдын алу шаралары арқылы ғана инфекциялардың таралуын шектеуге, ана мен бала денсаулығын нығайтуға және болашақ ұрпақтың бақуатты өмір сүруіне жағдай жасауға болады.