ШЫМКЕНТТЕ ЕРЕКШЕ ҚАЖЕТТІЛІКТЕРІ БАР ТҰРҒЫНДАРҒА ҚОЛДАУ АРТЫП КЕЛЕДІ
Қоғамның дамуы мен өркендеуінің маңызды көрсеткіштерінің бірі — мүмкіндігі шектеулі азаматтарға қолдау көрсету деңгейі. Мүмкіндігі шектеулі жандар қоғамның толыққанды мүшелері болып табылады, және олардың өмір сүру сапасын жақсарту үшін әрбір мемлекет пен қоғам өз мойнына үлкен жауапкершілік алады. Мүмкіндігі шектеулі азаматтарды қолдау — бұл олардың құқықтарын қорғау, әлеуметтік, экономикалық және мәдени тұрғыдан тең мүмкіндіктер жасау, олардың әлеуметтенуіне жағдай жасау дегенді білдіреді. Бұл мақалада Шымкент қаласындағы мүмкіндігі шектеулі азаматтарды қолдау шаралары, олардың әлеуметтік интеграциясы, құқықтарын қорғау және қоғамда тең мүмкіндіктер қамтамасыз ету бағытында жүзеге асырылып жатқан іс-шаралар туралы баяндалады. Мүмкіндігі шектеулі азаматтарды қолдау — кез келген мемлекеттің әлеуметтік саясатының маңызды бөлігі болып табылады. Әлемнің көптеген елдерінде мүмкіндігі шектеулі азаматтарға қолдау көрсету туралы заңдар қабылданып, олардың құқықтарын қорғау үшін кешенді шаралар жүзеге асырылуда. Қазақстанда да бұл бағытта бірқатар маңызды қадамдар жасалып, заңнамалық және институционалдық негіздер қалыптастырылды.
Мүмкіндігі шектеулі азаматтардың құқықтары Конституциямен және «Мүмкіндігі шектеулі адамдарды әлеуметтік қорғау туралы» заңымен қорғалған. Бұл заң мүмкіндігі шектеулі азаматтардың білім алу, еңбек ету, әлеуметтік қызметтерге қол жеткізу, денсаулық сақтау және мәдениет салаларында тең мүмкіндіктер алу құқығын қамтамасыз етеді. Осы заң арқылы мемлекеттің міндеті мүмкіндігі шектеулі адамдардың қоғамда өз орнын табуына, олардың өмір сапасын арттыруға бағытталған. Мүмкіндігі шектеулі азаматтарға қолдау көрсетудің ең маңызды шараларының бірі — мүгедектікті ерте анықтау және оның алдын алу. Бұл әсіресе балаларға қатысты маңызды. Балалардың физикалық немесе психикалық дамуына ерте кезеңде назар аудару олардың келешек өмір сапасына үлкен әсер етеді. Қазақстанда мүгедектікті ерте анықтау және профилактика жүргізу мақсатында медициналық-әлеуметтік орталықтар жұмыс істейді. Бұл орталықтарда балаларға кешенді тексерулер жүргізіліп, оларды қажет болған жағдайда арнайы көмекпен қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, мүгедектіктің алдын алу мақсатында денсаулық сақтау саласында профилактикалық шаралар қабылдануда. Бұл — инфекциялық аурулардың алдын алу, вакцинация, ана мен бала денсаулығын қорғау, дұрыс тамақтануды насихаттау сияқты шараларды қамтиды. Балалардың мүгедектікке ұшырамауы үшін денсаулық сақтау саласында ана мен балаға қатысты ерекше көңіл бөлінеді. Бұл тек медициналық көмекті қамтамасыз ету ғана емес, сонымен қатар психологиялық қолдау көрсету, аналарға ақпарат беру арқылы жүзеге асады. Мүмкіндігі шектеулі азаматтарға әлеуметтік қызметтер көрсету жүйесі олардың күнделікті өмірін жеңілдетуге, оларды қоғамға интеграциялауға бағытталған. Әлеуметтік қызметтер жүйесі мүгедектерге үйде қызмет көрсету, олардың күнделікті қажеттіліктерін қамтамасыз ету, арнайы құралдармен жабдықтау сияқты түрлі қызметтерді қамтиды. Әлеуметтік қызметкерлер мүгедек жандарға қолдау көрсетіп, олардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға, тұрмыстық мәселелерді шешуге көмектеседі. Мүгедектерге арналған қызмет көрсету жүйесі олардың өмір сапасын арттыруға, өз бетінше өмір сүруіне, қоғамда белсенді болуына ықпал етеді. Мысалы, арнайы құралдармен қамтамасыз ету, оның ішінде мүгедектер арбалары, протездер, есту және көру қабілетін жақсартатын құралдар мүгедектерге үлкен көмек көрсетеді. Сондай-ақ, мүгедек жандарға арналған реабилитациялық орталықтар, физиотерапия, еңбек терапиясы сияқты қызметтер олардың денсаулығын қалпына келтіруге, өз бетінше өмір сүруге мүмкіндік береді. Білім беру — мүмкіндігі шектеулі азаматтарды қоғамға интеграциялаудың маңызды құралы. Қазақстанда мүмкіндігі шектеулі балаларға арнайы білім беру ұйымдары, инклюзивті білім беру жүйесі жұмыс істейді. Инклюзивті білім беру — бұл мүмкіндігі шектеулі балаларды жалпы білім беру мекемелерінде білім алуға мүмкіндік беру дегенді білдіреді. Бұл шара мүмкіндігі шектеулі балалардың қатарластарымен бірге білім алып, олардың әлеуметтік ортаға бейімделуіне ықпал етеді. Мүмкіндігі шектеулі азаматтарды кәсіби даярлау және жұмысқа орналастыру да маңызды. Кәсіби даярлау курстары, арнайы бағдарламалар арқылы мүгедек жандарды еңбек нарығына дайындау олардың экономикалық дербестігін қамтамасыз етеді. Мұндай курстар мүгедек адамдардың қабілеттеріне сәйкес кәсіби дағдыларды меңгеруіне, оларды жұмысқа орналастыруға бағытталған. Жұмысқа орналастыру мүмкіндігі шектеулі азаматтардың қоғамдағы орны мен өздеріне деген сенімін нығайтады. Мүмкіндігі шектеулі азаматтардың еңбек етуге құқығы бар, және бұл құқық заңмен қорғалған. Қазақстанда мүгедектерді жұмысқа орналастыру үшін арнайы квота жүйесі жұмыс істейді. Квота жүйесі арқылы әрбір жұмыс беруші мүгедектерді жұмысқа қабылдауға міндетті. Бұл шара мүмкіндігі шектеулі адамдардың еңбек нарығында тең мүмкіндіктер алуын қамтамасыз етеді. Жұмысқа орналасу арқылы мүгедек азаматтар қоғамның толыққанды мүшесіне айналады, олардың әлеуметтік-экономикалық жағдайы жақсарады. Сонымен қатар, мүгедектерге арналған экономикалық қолдау шаралары да жүзеге асырылуда. Оларға мемлекеттік жәрдемақы, зейнетақы, әлеуметтік төлемдер беріледі. Бұл қолдау шаралары мүмкіндігі шектеулі азаматтардың күнделікті қажеттіліктерін қанағаттандыруға, олардың тұрмыс сапасын арттыруға бағытталған. Сондай-ақ, мүгедектерге коммуналдық қызметтер бойынша жеңілдіктер, салық жеңілдіктері қарастырылған. Мұндай шаралар олардың әлеуметтік жағдайын жақсартуға, экономикалық дербестігін қамтамасыз етуге көмектеседі. Мүмкіндігі шектеулі азаматтарды қолдаудың маңызды шараларының бірі — мүгедектерге арналған инфрақұрылымды дамыту. Қала көшелерінде, қоғамдық орындарда мүгедектерге арналған пандустардың, лифттердің, арнайы белгілердің болуы олардың еркін қозғалуы үшін қажет. Шымкент қаласында да бұл бағытта бірқатар жұмыстар атқарылуда. Қоғамдық көліктер мүгедектер үшін қолайлы болуы тиіс, сондықтан автобустарға арнайы лифттер, орындықтар орнатылуда. Бұл шаралар мүгедектердің қаланың қоғамдық өміріне еркін қатысуына мүмкіндік береді.
Мүмкіндігі шектеулі азаматтарға арналған инфрақұрылымды дамыту олардың әлеуметтік интеграциясын жеңілдетуге, қаладағы өмірге толыққанды қатысуына жағдай жасауға бағытталған. Бұл тек физикалық қолжетімділік қана емес, сонымен қатар мүгедек адамдардың мәдени, әлеуметтік шараларға қатысуына мүмкіндік беру дегенді білдіреді. Театрлар, кинотеатрлар, спорттық нысандар мүгедектер үшін қолайлы болуы тиіс, сондықтан олардың инфрақұрылымын бейімдеу жұмыстары да жүзеге асырылуда. Мәдениет және спорт мүмкіндігі шектеулі азаматтарды қоғамға интеграциялаудың тиімді құралдарының бірі болып табылады. Мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін мәдени шараларға, көркем шығармашылыққа қатысу олардың өзін-өзі көрсетуіне, қоғамның мәдени өміріне қатысуына мүмкіндік береді. Қазақстанда мүмкіндігі шектеулі азаматтарға арналған арнайы мәдени бағдарламалар, өнер фестивальдері, көрмелер ұйымдастырылып тұрады. Мұндай шаралар мүгедек жандардың шығармашылық әлеуетін ашуға, олардың қоғамдағы орнын айқындауға көмектеседі. Сонымен қатар, спорттық шаралар мүгедек адамдардың денсаулығын жақсартуға, физикалық мүмкіндіктерін арттыруға үлкен септігін тигізеді. Қазақстанда паралимпиадалық спорт түрлері дамып келеді, және мүмкіндігі шектеулі спортшылар түрлі халықаралық жарыстарға қатысып, жоғары нәтижелер көрсетуде. Спорт мүгедек жандардың физикалық дайындығын жақсартумен қатар, олардың өздеріне деген сенімін арттырады, қоғамда тең мүмкіндіктер алуына ықпал етеді. Мүмкіндігі шектеулі азаматтарды қолдау тек мемлекеттік органдардың міндеті ғана емес, сонымен қатар бүкіл қоғамның міндеті болып табылады. Қоғамдық ұйымдар, қайырымдылық қорлар, волонтерлік қозғалыстар мүгедек жандарды қолдау, оларға көмек көрсету жұмыстарымен белсенді айналысады. Мұндай ұйымдар мүгедек адамдардың құқықтарын қорғау, олардың қажеттіліктерін қамтамасыз ету, әлеуметтік жобалар ұйымдастыру сияқты түрлі қызметтерді жүзеге асырады. Азаматтық қоғамның рөлі мүмкіндігі шектеулі азаматтардың қоғамдағы тең құқықтары мен мүмкіндіктерін қамтамасыз етуде өте маңызды. Қоғамдық ұйымдар арқылы мүгедектердің мәселелері шешіліп, олардың өмір сүру сапасы жақсарады. Волонтерлер мүгедек жандарға үйде көмек көрсету, оларды қоғамдық орындарға жеткізу, мәдени және спорттық іс-шараларға қатысу сияқты түрлі қолдау көрсетеді. Бұл мүгедек адамдардың қоғаммен байланысын нығайтып, олардың әлеуметтік өмірге белсенді қатысуына мүмкіндік береді. Цифрлық технологиялардың дамуы мүмкіндігі шектеулі азаматтардың өмір сапасын жақсартуға үлкен мүмкіндік береді. Мысалы, арнайы мобильді қосымшалар, электронды мемлекеттік қызметтер мүгедек адамдардың күнделікті өмірін жеңілдетеді. Олар қажетті ақпаратты алуға, әлеуметтік қызметтерге қол жеткізуге, дәрігерлермен байланыс орнатуға, түрлі қызметтерді онлайн түрде пайдалануға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, цифрлық технологиялар мүгедек балаларға білім алуға үлкен мүмкіндік береді. Онлайн білім беру платформалары, қашықтықтан оқыту жүйесі мүмкіндігі шектеулі балалардың сапалы білім алуына жағдай жасайды. Олар өз үйлерінен шықпай-ақ, мектеп бағдарламасын меңгеріп, білім алу үрдісіне белсенді қатыса алады. Бұл мүмкіндігі шектеулі балалардың білімге деген қолжетімділігін арттырып, олардың болашақта өз орнын табуына ықпал етеді. Бұл тұрғыдан келгенде, еліміздің үшінші мегаполисінде атқарылып жатқан жұмыстардың қатары қалың. Бүгінгі таңда Шымкент қаласында 41 544 мүгедектігі бар азамат тіркелген. Олардың ішінде 4 614-і – бірінші топтағы, 15 455-і – екінші топтағы, 13 505-і – үшінші топтағы азаматтар, сондай-ақ 18 жасқа дейінгі — 7 970 бала бар. Мемлекет тарапынан олардың өмір сүру сапасын арттыру мақсатында жан-жақты шаралар қабылданып, қажетті құрылғылар мен жабдықтармен қамтамасыз ету жұмыстары белсенді жүргізілуде. Ерекше жандарды оңалтудың жеке бағдарламасы аясында жыл басынан бері — 45 681 өтінім қабылданып, оның 37 970-і (82,5%) қамтамасыз етілді. Протездік-ортопедиялық құралдарға 8 203 өтінім түсіп, олардың 6 147-сі үлестірілді. Сонымен қатар, сурдотехникалық, тифлотехникалық және гигиеналық құралдарға 20 779 өтінім тіркеліп, нәтижесінде 19 012 адамның қажеттілігі өтелді. Тірек-қимыл жүйесінде бұзылысы бар азаматтарға 1 347 өтінім бойынша қоларба қарастырылып, 1 197 адамға арба берілді. Сонымен қатар, жеке көмекшінің, ымдау тілін үйретуші мамандардың қызметі бойынша 2 901 азамат мұқтаждық танытып, олардың 2 863-іне тиісті қызмет көрсетілген. Шипажайда сауықтыру емі үшін 8 471 адамға жолдама берілді. Әлеуметтік қолдау құралдарын алу үшін мүгедектігі бар азаматтар қажеттіліктерін арнайы әлеуметтік портал арқылы тапсырыс бере алады. Сонымен қатар, Бәйтереков көшесіндегі басқарма ғимаратында өз-өзіне қызмет көрсету бұрышы ұйымдастырылған, мұнда тұрғындар портал арқылы өздеріне қажетті құрылғыларды таңдай алады. Жалпы мүмкіндігі шектеулі азаматтарды қолдау — қоғамның дамуы мен өркендеуінің маңызды көрсеткіші. Бұл тек заңнамалық негіздер арқылы олардың құқықтарын қорғау ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік, экономикалық, мәдени тұрғыдан тең мүмкіндіктер жасау, олардың қоғамда өз орнын табуына жағдай жасау дегенді білдіреді. Қазақстанда мүмкіндігі шектеулі азаматтарды қолдау бағытында көптеген шаралар жүзеге асырылып келеді: мүгедектікті ерте анықтау, әлеуметтік қызметтер жүйесі, білім беру және кәсіби даярлау, еңбекке орналастыру, инфрақұрылымды дамыту, мәдениет және спорт арқылы әлеуметтік интеграция. Мүмкіндігі шектеулі азаматтарды қолдау — бұл тек мемлекеттік органдардың міндеті ғана емес, бүкіл қоғамның жауапкершілігі. Әрбір азамат мүгедек адамдарға қолдау көрсету, олардың өмір сапасын арттыруға өз үлесін қоса алады. Бұл — мейірімділік, қамқорлық және өзара қолдаудың көрінісі. Мүмкіндігі шектеулі азаматтарды қолдау арқылы біз қоғамның толерантты, тең құқықты, әлеуметтік әділетті болуына ықпал ете аламыз. Қоғамдағы әрбір адам, оның ішінде мүмкіндігі шектеулі жандар да, тең мүмкіндіктер мен құрметке лайықты. Сондықтан бұл бағыттағы жұмыстарды жалғастыру, мүгедек жандарға қолдау көрсету — біздің басты міндетіміз болып қала бермек.
