ТЕРРОРИЗМ ҚАУПІ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ӘРЕКЕТ ЕРЕЖЕЛЕРІ ТҮСІНДІРІЛДІ
Терроризм – бүгінгі әлемге қауіп төндіріп отырған аса күрделі, жаһандық сипатқа ие қатерлердің бірі. Ол тек бір мемлекеттің шеңберінде ғана емес, жалпы адамзатқа ортақ мәселе ретінде қарастырылады. Жекелеген мемлекеттер терроризмге қарсы күрес шараларын күшейтумен қатар, халықаралық ұйымдар да бұл бағытта бірлескен іс-қимылдарды қолға алып келеді. Қазақстан да бұл мәселеден тыс қалған жоқ. Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері қауіпсіздік пен бейбітшілікті қамтамасыз ету, заң үстемдігін орнату, қоғамдық тәртіпті нығайту, діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу мақсатында жүйелі жұмыстар атқарып жатыр.
Осы орайда, жуырда Шымкент қаласында Жастар ресурстық орталығы мен Дін мәселелерін зерттеу орталығының қызметкерлері бірлесе отырып, «Терроризм актісінің қауіпі туындаған немесе жасалған жағдайдағы әрекеттер» тақырыбында түсіндірме жұмыстарын жүргізді. Шара барысында Әл-Фараби көшесінің бойында тұрғындар мен өтіп бара жатқан азаматтарға терроризм қаупі туындаған жағдайда сақталуы тиіс қауіпсіздік ережелері, жедел қызметтерге хабарласу тәртібі және төтенше жағдайда өзін-өзі қорғаудың негізгі қадамдары туралы ақпараттар беріліп, ақпараттық жадынамалар таратылды. Шымкент – Қазақстанның ең ірі мегаполистерінің бірі, республикалық мәртебеге ие қала. Елдің оңтүстігінде орналасқан мегаполистің халық саны көп, этникалық құрамы әртүрлі, экономикалық әлеуеті жоғары. Стратегиялық маңызы зор қала арқылы халықаралық бағыттағы көлік желілері, сауда жолдары өтеді. Осындай маңызды орталықта қоғамдық қауіпсіздік мәселесі үнемі күн тәртібінде тұрады. Терроризм сынды жаһандық қатерлердің алдын алу, оларға қарсы күрес жүргізу қаланың тұрақты дамуына, азаматтардың бейбіт өмір сүруіне айрықша әсер етеді. Шымкент қаласының ерекшелігі – халқының мәдени, діни, этникалық әралуандығы. Бұл өңірлік тұрақтылықтың көрсеткіші болғанымен, сыртқы қауіп көзқарасынан қарайтын болсақ, діни экстремизм мен терроризм идеологиясының енуіне өте қолайлы орта қалыптасуы мүмкін. Сол себепті қалада радикалдық идеялардың таралуына жол бермеуге, алдын алу шараларын күшейтуге айрықша көңіл бөлінеді. Қазақстан Республикасының Конституциясы, ұлттық заңдар мен нормативтік-құқықтық актілер терроризмге қарсы күрестің құқықтық негізін айқындайды. Терроризмге қарсы іс-қимыл туралы Заң, Экстремизмге қарсы іс-қимыл туралы Заң және басқа да заңнамалық құжаттар мемлекетке терроризм қаупін дер кезінде анықтау, алдын алу, оның таралу арналарын жабу, террористік актілердің алдын алып, қатысушыларды жауапқа тарту мүмкіндігін береді. Мемлекеттік деңгейде қабылданған стратегиялар мен бағдарламалар – ұлттық қауіпсіздік стратегиясы, діни экстремизм мен терроризмге қарсы мемлекеттік бағдарлама, ақпараттық-насихаттау жұмыстарының тұжырымдамасы – осы бағыттағы шараларды жүйелейді. Шымкент қаласының әкімдігі, қалалық полиция департаменті, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің қалалық департаменті, прокуратура, сот органдары және басқа да құзырлы мекемелер осы мемлекеттік құжаттарды басшылыққа ала отырып, жергілікті жағдайға бейімдеп, алдын алу, тосқауыл қою шараларын іске асырады. Терроризммен күрестің ең тиімді жолы – оның алдын алу. Шымкент қаласында бұл бағытта кешенді шаралар жүзеге асырылады. Әсіресе, діни экстремизм мен радикалдануға жол бермеу мақсатында ақпараттық-түсіндіру жұмыстарына басымдық беріледі. Қаланың діни бірлестіктерімен, мешіт имамдарымен байланыс орнату терроризм идеологиясына қарсы тұруда маңызды рөл атқарады. Имамдар, діни қызметкерлер халыққа шынайы діни құндылықтарды түсіндіреді, діни экстремистік идеялардың ислам дініне жат екендігін атап көрсетеді. Діни радикализмге қарсы уағыздар, дәрістер, сұхбаттар адамдардың діни сауатын көтеріп, жалған уағызшылардың ықпалына түспеуіне көмектеседі. Мектептерде, колледждер мен жоғары оқу орындарында терроризмнің зияны, экстремизмнің теріс әсері туралы тұрақты түрде дәрістер, семинарлар, тәрбие сағаттары өткізіледі. Бұл шаралардың мақсаты – жастардың әлемде орын алып жатқан террорлық әрекеттердің салдарларын түсіну, оларға қарсы иммунитет қалыптастыру. Студенттер мен оқушыларға діни экстремизм идеологиясының мәнін ашып, оның қоғамға, елдің дамуына тигізер зардабын көрсету арқылы алдын алу жұмыстарын күшейту. Қазіргі кезде ақпараттық кеңістіктің маңызы ерекше. Шымкент қалалық әкімдігі, құқық қорғау органдары, қоғамдық ұйымдар БАҚ-пен тығыз байланыс орнатып, терроризмге қарсы күрес, оның алдын алу жұмыстары жөнінде бейнероликтер, бағдарламалар, мақалалар жариялайды. Әлеуметтік желілер арқылы жастар арасында түсіндіру, ақпараттық-насихаттау жұмыстары жүргізіледі. Бұл қоғамда терроризмге деген теріс көзқарас қалыптастырып, радикалды идеяларға ілеспеуге шақырады. Шымкент қаласында терроризмге қарсы күрес жұмыстарына құқық қорғау органдарының рөлі айрықша. Полиция департаменті, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің қалалық департаменті, прокуратура және басқа да құзырлы мекемелер өзара үйлесімді әрекет етеді. Терроризм қаупі туралы жедел ақпарат түскен жағдайда, құқық қорғау органдары оны дереу тексеруге кіріседі. Күдік тудырған тұлғалардың жүріс-тұрысын бақылау, күдікті адамдарды анықтау, радикалды топтардың қызметін әшкерелеу – жедел іс-шаралар арқылы жүзеге асады. Бұл оқыс оқиғаларды дер кезінде болдырмауға, лаңкестік әрекеттердің алдын алуға мүмкіндік береді. Терроризм – трансұлттық проблема. Сондықтан Шымкент қаласының құқық қорғау органдары халықаралық деңгейде ынтымақтастықта болады. Көршілес мемлекеттердің қауіпсіздік қызметтерімен ақпарат алмасу, бірлескен операциялар, халықаралық ұйымдардың ұсынымдарын енгізу – терроризммен күрес шараларын тиімді жүзеге асырудың негізі. Құқық қорғау органдары азаматтық сектордың көмегін де пайдаланады. Белсенді азаматтар, үкіметтік емес ұйымдар, қоғамдық бірлестіктер терроризм қаупін дер кезінде хабарлауға, күмәнді адамдар мен жағдайлар туралы ескертуге қабілетті. Осылайша құқық қорғау органдары мен қоғам арасындағы ынтымақтастық терроризмнің тамыр жаюына қарсы тұрады. Кейде терроризм идеологиясына ілескен немесе радикалданған азаматтар анықталған жағдайда олардың санасын өзгерту, қоғамға бейімдеу, дерадикализациялау қажет. Шымкент қаласында осы бағытта да бірқатар шаралар қолға алынады. Радикалды идеологияға ілескен адамдардың көпшілігі әлеуметтік-экономикалық қиындықтардан, психологиялық дағдарыстан өткен болуы мүмкін. Оларға әлеуметтік қолдау көрсету, жұмысқа орналастыруға көмектесу, жанұялық кеңестер ұсыну, қажет болған жағдайда психологиялық терапия жүргізу – радикалданған тұлғаны қоғамға қайта бейімдеуге әсер етеді. Әртүрлі конфессиялар мен этностар бейбіт қатар өмір сүріп отырған Шымкентте дінаралық келісімді нығайту маңызды. Дінаралық форумдар, мәдени және діни көшбасшылардың кездесулері, өзара құрмет пен түсіністікке негізделген шаралар экстремистік идеялардың таралуына қарсы тұрады. Радикалданған адамдарға өзге діни түсініктер мен өркениеттік құндылықтарды таныстыру, оларды оқыту арқылы санасын өзгертуге болады. Дерадикализация – тек бір тұлғаны өзгерту ғана емес, жалпы қоғамдағы тұрақтылықты нығайту. Егер жұмыссыздық, кедейлік, әлеуметтік әділетсіздік сияқты мәселелер шешімін тауып отырса, адамдар радикалды идеологияға іліге қоймайды. Сондықтан жергілікті билік экономикалық өсімді қамтамасыз етуге, әлеуметтік жобаларды қолға алуға, жастарды кәсіптік дайындауға, мәдени-спорттық нысандарды ашып, бос уақыттарын тиімді өткізуге жағдай жасауға мән береді. Терроризмге қатысты істер сотқа жеткенде, әділ және тез шешім қабылдау маңызды. Шымкент қаласында терроризммен байланысты қылмыстарда сот әділдігі қағидаттары сақталады. Террорлық актілерге қатысы бар адамдарға қатысты қатаң жаза қолдану – қоғамға сабақ. Сонымен бірге сот үдерісі барысында кінәсіздердің құқықтарын сақтау, заң үстемдігін қамтамасыз ету – негізгі басымдықтар. Қылмыстық істі тергеу кезінде тергеушілер, прокурорлар, судьялар халықаралық стандарттарды ескереді, адам құқықтарын сақтайды. Бұл заңдылықтың қамтамасыз етілгенін және терроризммен күрес шараларының әділетті жүзеге асырылатынын көрсетеді. Шымкент қаласы аумағында терроризмнің алдын алуда техникалық құралдардың, арнайы жабдықтардың маңызы зор. Құқық қорғау органдары бейнебақылау жүйелерін, видеоталдау құралдарын, деректерді өңдейтін заманауи технологияларды қолданады. Әуежайлар, теміржол вокзалдары, шекара бекеттері, ірі сауда орталықтары мен қоғамдық орындарда бейнебақылау жүйелері орнатылып, күдікті әрекеттерге жедел ден қою шаралары іске асырылады. Сонымен қатар жаңа ақпараттық жүйелер, қауіпсіздікті қамтамасыз ететін цифрлық платформалар, интеллектуалды талдау құралдары террористік актілердің алдын алуға көмектеседі. Құқық қорғау органдарының материалдық-техникалық базасын нығайту – терроризммен күрестегі негізгі аспектілердің бірі. Терроризмге қарсы күрестің маңызды бөліктерінің бірі – қоғамдық сана. Егер қоғам терроризмді айыптаса, радикалды идеяларға қарсы тұрса, террористік әрекеттерге мүмкіндіктер азаяды. Шымкент қаласында бұл бағытта ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету шаралары жүзеге асырылады. Желіде жалған ақпарат тарату, экстремистік идеяларды насихаттау, күдікті діни ағымдардың үгіт-насихаты интернет арқылы жылдам таралады. Сондықтан жастарды, оқушыларды, студенттерді медиа сауаттылыққа баулу, фейк жаңалықтарды ажырата білуге үйрету – терроризм идеологиясының алдын алады. Жергілікті БАҚ, талдау орталықтары, сарапшылар терроризм мәселесін тереңірек талдап, қоғамға түсіндіруде маңызды рөл атқарады. Сарапшылардың пікірлері, аналитикалық мақалалар, зерттеулер арқылы халық терроризмнің себептері мен салдарын біліп, оған қарсы әрекет ету қажеттігін түсінеді. Жастар ұйымдары, еріктілер қозғалыстары, үкіметтік емес ұйымдар терроризмге қарсы ақпараттық науқандарға қатысады. Мәдени іс-шаралар, өнер фестивальдері, спорттық турнирлер терроризмге қарсылық идеяларын насихаттап, адамдарды бейбітшілік пен татулық қағидаларына жақындатады. Терроризмге қарсы күрес – жаһандық мәселе. Шымкент қаласы бұл тұрғыда халықаралық тәжірибені пайдалануды көздейді. Халықаралық конференцияларға қатысу, тәжірибе алмасу, озық технологиялар мен әдістерді меңгеру терроризммен күресті жеңілдетеді. ТМД елдері, Шанхай ынтымақтастық ұйымы, ТМД Терроризмге қарсы орталығы және басқа да халықаралық институттармен бірлескен жұмыстар жүргізу арқылы Шымкент қаласы қауіпсіздік деңгейін арттыра алады. Осылайша шетелдік сарапшылардың, халықаралық ұйымдардың қолдауы терроризммен күресте тәжірибе жинақтауға септігін тигізеді. Шымкент қаласында терроризммен күрес шараларының нәтижесінде қоғамдық тәртіп біршама нығайып, құқық қорғау органдарының жұмысында үйлесімдік күшейді. Террористік қауіп-қатерлер дер кезінде анықталып, жойылып отыр. Діни экстремистік ағымдарды таратушы топтар әшкереленді, қауіпсіздік қызметтерінің деңгейі көтерілді. Дегенмен, терроризмнің трансұлттық сипатта екендігін ұмытпау керек. Жаһандану дәуірінде ақпараттың тез тарауы, халықаралық миграция ағындарының күшеюі, заңсыз қару-жарақ пен есірткі саудасы терроризм қаупін үнемі өзекті қалпында ұстап отыр. Сол себепті Шымкент қаласы болашақта да терроризммен күрес шараларын үздіксіз жетілдіріп, жаңа әдістерді, технологияларды енгізіп, жастарды рухани-адамгершілік құндылықтарға тәрбиелеп, отансүйгіштік сезімдерін нығайту арқылы теріс пиғылдарға қарсы иммунитет қалыптастыру қажет. Жастар саясатын жетілдіру, білім беру жүйесін жаңарту, әлеуметтік мәселелерді шешу, діни сауаттылықты арттыру – терроризмге қарсы күрес шараларының ажырамас бөлігі болмақ. Сонымен қатар, құқықтық мәдениетті, заң үстемдігін нығайту, азаматтардың құқықтық сауатын арттыру – қауіпсіздікті қамтамасыз етудің берік іргетасы. Шымкент қаласындағы терроризммен күрес шаралары кешенді, көпқырлы және мемлекеттік саясаттың стратегиялық маңызды бағыттарының бірі. Алдын алу, ақпараттық-түсіндіру жұмыстары, құқық қорғау органдарының үйлесімді қызметі, дерадикализация шаралары, сот әділеттілігі, материалдық-техникалық базаны нығайту, қоғамдық сана мен медиа сауаттылықты арттыру, халықаралық ынтымақтастық – мұның бәрі терроризмге қарсы күрестің тұтас жүйесін құрайды. Нәтижесінде Шымкент қаласы терроризм қаупін азайтуға, халықтың бейбіт, қауіпсіз өмір сүруіне жағдай жасап отыр. Әрине, бұл жетістіктер жеткіліксіз, өйткені терроризм заманның басты сын-қатерлерінің бірі ретінде қалып отыр. Болашақта да осы саладағы жұмыстар жетілдіріле бермек, озық тәжірибелер енгізіліп, қоғам мен мемлекет күш біріктіре отырып, терроризм идеологиясына тосқауыл қоя алады. Бейбітшілік пен тұрақтылық – кез келген мемлекеттің ең қымбат байлығы. Шымкент қаласында бұл құндылықты сақтау жолында атқарылып жатқан істер өз нәтижесін беріп, азаматтардың әл-ауқатын көтеруге, ел болашағын жарқын етуге негіз болмақ.
