КЕЛЕЛІ ЖИЫНДА ҚҰҚЫҚТЫҚ САУАТТЫ АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ ТАЛҚЫЛАНДЫ
Сыбайлас жемқорлық – қоғам мен мемлекеттің дамуын тежейтін ең басты кедергілердің бірі. Ол экономикалық теңсіздік, халықтың әлеуметтік мәселелеріне салынатын қаражаттың азаюы және жалпы мемлекеттік басқарудың тиімділігіне кері әсер етеді. Осы проблемамен күреске жас ұрпақтың қатысуы маңызды, себебі құқықтық сауатты және сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеті қалыптасқан жастар қоғамдағы әділдік пен ашықтықты орнатуда маңызды рөл атқарады. Қазақстанның болашағы ретінде жастар сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте ерекше рөлге ие. Алайда сыбайлас жемқорлықтың кейбір көріністері білім беру саласында, жұмысқа орналасуда, түрлі әлеуметтік жобаларға қатысу барысында жастарға тікелей әсер етеді. Бұл әділетсіздік олардың қоғамға деген сенімін төмендетіп, заңды айналып өтудің жалғыз жолы деп санайтын көзқарасты қалыптастыруы мүмкін. Сондықтан жастардың сыбайлас жемқорлықтың теріс салдарын түсініп, оған қарсы тұра алуы үшін құқықтық сауатын арттыру аса маңызды.
Жастардың құқықтық сауаты жоғары болса, олар өз құқықтарын қорғай алады және сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұруға дайын болады. Құқықтық сауатты азаматтар заңсыз әрекеттерді байқап, қоғамда әділдік орнатуға атсалысады. Жастардың құқықтық сауаттылығын арттыру сыбайлас жемқорлықты түбегейлі жоюдың ең тиімді құралдарының бірі ретінде қарастырылады. Мектептерде және жоғары оқу орындарында сыбайлас жемқорлыққа қарсы құқықтық сауаттылықты қалыптастыратын арнайы бағдарламалар, пәндер, курстар өткізу маңызды. Бұл жастарды өз құқықтарын білуге және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске қатысуға үйретеді. Мысалы, «Адалдық сағаты» сияқты іс-шаралар сыбайлас жемқорлықтың мәнін түсінуге көмектеседі. Жастарды қоғамдық өмірге белсенді қатысуға ынталандыру арқылы оларды сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің белсенді мүшелері етуге болады. Жастар ұйымдары мен қоғамдық бірлестіктердің еріктілік бастамалары сыбайлас жемқорлыққа төзімсіздік танытып, ашықтықты насихаттайды. Жастар қоғамдық кеңестерге, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-шараларға, еріктілер қозғалыстарына қосылу арқылы осы саладағы құқықтық білімдерін нығайтады. Бүгінгі таңда цифрлық технологиялардың арқасында көптеген мемлекеттік қызметтер онлайн режимде қолжетімді. Жастардың электронды қызметтерді дұрыс қолдана білуі сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға көмектеседі. Мысалы, eGov порталы, Open Budget (Ашық бюджет) сияқты цифрлық платформаларды пайдалану мемлекеттік органдар мен азаматтар арасындағы сенімді нығайтады. Жастар үшін құқықтық ақпараттың қолжетімді болуы өте маңызды. Құқықтық сауатты арттыру мақсатында үкіметтік емес ұйымдар, БАҚ және әлеуметтік желілер арқылы ақпарат тарату, онлайн-консультациялар ұйымдастыру сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің негізін қалыптастырады. Қазақстанда «Адалдық алаңы», «Sanaly urpaq» жобалары, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің бастамалары сияқты түрлі бағдарламалар жүзеге асырылып келеді. Бұл жобалар сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет қалыптастыруға, жастар арасында адалдық пен әділдікке негізделген орта құруға бағытталған. Құқықтық сауаты жоғары, сыбайлас жемқорлыққа төзімсіз жастар қоғамның әділ болуына, заң үстемдігіне жетуге септігін тигізеді. Олар қоғамдағы әділдік, ашықтық және адалдық сияқты құндылықтарды ұстануға тырысып, өзгелерге үлгі бола алады. Сонымен қатар, құқықтық сауатты жастар мемлекеттік қызметтің сапасын арттыруға, қоғамда сенімді қарым-қатынас орнатуға өз үлестерін қосады. Қазақстанның болашағы — құқықтық сауаты жоғары, сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті бойына сіңірген жас буынның қолында. Жастардың құқықтық сауатын арттыру арқылы сыбайлас жемқорлықты азайту, әділ қоғам құру мүмкіндігі туындайды. Әрбір жас азамат өзінің құқықтарын біліп, оны қорғауды үйреніп, сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру арқылы елдің өркендеуіне үлес қоса алады. Осы орайда, Түркістан қаласының білім бөліміне қарасты «Ө.Жәнібеков атындағы №27 ІТ мектеп-лицей» коммуналдық мемлекеттік мекемесінде ағымдағы жылдың қазан айының 18 жұлдызы күні «Кәмелетке толмағандардың арасында құқық бұзушылық пен қылмыстың алдын алу» тақырыбы аясында білім бөліміне қарасты жалпы білім беретін мектептердің 9, 10, 11 сынып оқушылары арасында жиналыс өткізілді. Шара мақсаты — оқушылардың құқықтық сауаттылығын арттырып, құқықбұзушылық және қылмыс белгілерімен, түрлерімен таныстыру, жасөспірімдердің құқықтары мен міндеттерімен таныстыру, сыбайлас жемқорлық туралы кеңінен ақпарат беру, қоғамның заңдары мен нормаларын орындауға, құқықтары біліп оны құрметтеуге тәрбиелеу, құқықтық тәрбиенің өмірілік қажеттілігін оқушыларға түсіндіру, құқықтық тәрбиенің, жігердің қоғамда маңызы зор екендігі түсіндіріп құқықтық сауатқа тәрбиелеу, өз ойларын еркін айтуға үйрету. Міндеттері — құқық бұзушылықтың деңгейін азайту, құқық бұзушылықтың алдын алу жүйесін жетілдіру, сондай-ақ оған ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау, жою, құқық бұзушылықтың алдын алу жүйесі субъектілерінің және оған қатысушылардың қызметін үйлестіру, салауатты өмір салтын қалыптастыру, азаматтық құқықтық сана мен құқықтық мәдениетті тәрбиелеу, құқық бұзушылық жасағаны үшін жазаның бұлтартпастығын қамтамасыз ету, сыбайлас жемқорлық туралы кеңінен ақпарат беру. Жиналысқа Түркістан қаласы әкімінің орынбасары Қырықбаев Мекенхан Қозыханұлы, Түркістан қаласы прокуратурасының аға прокуроры Әлі Дінмұхамед Ержанұлы, Түркістан қалалық полиция басқармасы бастығының міндетін атқарушы, полиция полковнигі Муратов Нұрлан Жақыпұлы, Түркістан қаласы мәслихат депутаты Абдусейітов Бегахмет Зайнидинұлы қатысты. Күн тәртібіндегі мәселелер бойынша Түркістан қаласы прокуратурасының аға прокуроры Әлі Дінмұхамед Ержанұлы, Түркістан қалалық полиция басқармасы бастығының міндетін атқарушы полиция полковнигі Муратов Нұрлан Жақыпұлы, Түркістан қаласы мәслихат депутаты Абдусейітов Бегахмет Зайнидинұлы баяндама жасады. Құқық бұзушылық – заңды жауапкершілікке алып келетін құқыққа қарсы әрекет. Құқық бұзушылықтың алдын алу — мемлекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару органдары, барлық меншік нысанындағы ұйымдар және Қазақстан Республикасының азаматтары жүзеге асыратын, құқық бұзушылықтарды жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау, зерделеу, жою болып табылады. Қоғамның алдында тұрған басты міндеттердің бірі — балалар мен жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтың алдын-алу, кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың өсуіне жол бермеу. Бұл мәселе қазіргі кезде өзекті мәселелердің біріне айналып отыр. Жас ұрпаққа құқықтық тәрбие беру арқылы оларды дұрыс жолмен жүруді үйретеміз. Жасөспірімдердің арасында құқық бұзушылықтың алдын алу мақсатында құқықтық сауаттылық пен құқықтық мәдениетті арттыру өте маңызды. «Тәртіпке бас иген адам құл болмайды, тәртіпсіз ел болмайды» деп Б.Момышұлы айтқандай, еңбек тәртібін сақтап, заңды құрметтеп, тыныш жүрсе, одан ешкім де ұтылмайды. Жастар туған мемлекетімізді баянды етуге, қуатын арттыруға, оның игілігіне қызмет етуге парыздар. Ол үшін әрбір жас еліміздің тұтастығын, жеріміздің бүтіндігін, халқымыздың жарастығын аман сақтай білу қаншалықты үлкен тарихи жауапкершілік екенін жан-жақты сезіну керек.
Сыбайлас жемқорлық – бұл мемлекеттік немесе қоғамдық қызметкерлердің өздеріне берілген өкілеттіліктерді жеке пайда табу мақсатында заңсыз пайдалану әрекеті. Сыбайлас жемқорлықтың қоғамға тигізетін зияны зор, себебі ол әділетсіздікті, экономикалық теңсіздікті күшейтіп, мемлекеттің дамуын тежейді. Бұл құбылыс мемлекеттік органдардың беделіне нұқсан келтіріп, халықтың сенімін азайтады және қоғамдағы тұрақтылыққа кері әсер етеді. Мемлекеттік немесе қоғамдық қызметкерлердің өз қызметтік міндеттерін орындау барысында сыйақы алу не беру арқылы белгілі бір шешімдер қабылдауы. Пара алу немесе беру — жемқорлықтың ең кең тараған түрі. Сыбайлас жемқорлық мемлекеттік қаржыны тиімсіз пайдалануға, заңның бұзылуына, экономикалық даму мен әлеуметтік теңсіздіктің ұлғаюына алып келеді. Ол әлеуметтік инфрақұрылымның төмен деңгейде болуына, жұмыссыздықтың артуына және әлеуметтік көмек сапасының нашарлауына себеп болады. Нәтижесінде, қоғамда әділдікке деген сенім жоғалып, адамдардың құқықтарын қорғауға деген сенімі азаяды. Сыбайлас жемқорлықпен күресу қоғам мен мемлекеттің дамуы үшін аса маңызды. Жемқорлыққа қарсы мәдениет қалыптастыру, құқықтық сауаттылықты арттыру, ашықтық пен әділдік принциптерін ұстану арқылы ғана біз әділ және сенімді қоғам құра аламыз.
