АДАЛДЫҚ САҒАТЫНДА МАҢЫЗДЫ ТАҚЫРЫПТАР ҚОЗҒАЛДЫ
Қазақстандағы мектептерде адалдық сағаттарын өткізу сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру бағытындағы маңызды бастамалардың бірі. Адалдық сағаттары арқылы оқушылардың құқықтық сауаттылығы мен әлеуметтік жауапкершілігі артады, сондай-ақ сыбайлас жемқорлыққа қарсы көзқарас қалыптасады. Бұл іс-шаралар жас ұрпаққа адалдық, әділдік және азаматтық жауапкершілік сияқты құндылықтарды сіңіруге бағытталған. Адалдық сағаттарының негізгі мақсаты – оқушыларға сыбайлас жемқорлықтың зияны мен оның қоғамға әкелетін салдарын түсіндіру, адалдық пен әділдікті өмірлік қағида ретінде қабылдауға үйрету. Сонымен қатар, бұл сағаттар оқушыларды құқықтық сауатты болуға, қоғамдағы заң үстемдігін құрметтеуге және адалдықтың маңыздылығын түсінуге тәрбиелейді.
Адалдық сағаттарының міндеттері бірнешеу екенін айта кеткеніміз абзал. Біріншісі — сыбайлас жемқорлықтың алдын алу: Жас ұрпақты жемқорлықтың теріс әсерлері туралы хабардар етіп, оған төзбеушілік көзқарас қалыптастыру. Екіншісі — құқықтық сауаттылықты арттыру: Оқушылардың құқықтық мәдениеті мен заңдарды білу деңгейін көтеру. Үшіншісі — жауапкершілік пен азаматтық ұстаным қалыптастыру: Әр азаматтың заңға бағынуы және қоғам алдындағы жауапкершілігі жөнінде түсінік беру. Төртіншісі — әлеуметтік әділеттілік пен адамгершілік құндылықтарын нығайту: Адалдықты, әділеттілікті және қоғамға деген сүйіспеншілікті дәріптеу. Адалдық сағаттары мектептерде интерактивті түрде, түрлі тақырыптар аясында өткізіледі. Оқушыларды тарту және олармен ашық пікір алмасу мақсатында бұл сабақтар жиі ашық сабақтар, тренингтер, пікірталастар, рөлдік ойындар түрінде ұйымдастырылады. Мысалы, адалдық сағаттары төмендегідей тақырыптарда өтуі мүмкін — «Адалдық – басты құндылық», «Сыбайлас жемқорлықтың қоғамға зияны», «Құқықтық сауаттылық және азаматтық жауапкершілік», «Адалдық – табысқа жетудің кепілі», «Қоғамдағы заңдылық пен тәртіп». Сабақ барысында оқушыларға адалдық пен сыбайлас жемқорлық туралы көрнекі материалдар көрсетіледі, видеороликтер мен ақпараттық плакаттар қолданылады. Оқушылар адалдық пен әділдік туралы пікір алмасып, өз ойларын ашық білдіреді. Кейбір сабақтарда арнайы шақырылған құқық қорғау органдарының өкілдері немесе қоғамдық ұйымдардың мамандары оқушылармен сұхбаттасып, құқықтық мәселелерді түсіндіреді. Адалдық сағаттары сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Бұл сабақтарда оқушылар бірқатар маңызды мәселелерді түсінеді. Оқушылар сыбайлас жемқорлықтың қоғамдағы әділетсіздікке, теңсіздікке және мемлекеттің дамуын тежейтін факторға айналатынын түсінеді. Жемқорлықтың әлеуметтік-экономикалық дамуға, құқықтық жүйеге және адамдар арасындағы сенімге тигізетін кері әсері туралы мәлімет алады. Оқушыларға өз құқықтары мен міндеттері туралы түсінік беріледі. Құқықтық сауаттылық, заңды білу, заңды сақтау адамның қорғалуын, әділдік пен заңды құрметтеуді қамтамасыз етеді. Құқықтық сауаттылық арқылы олар заң алдында жауапты болу қажеттілігін ұғынады. Әр оқушы әділдіктің маңызды құндылық екенін түсінеді және қоғамда әділдікті сақтау өздерінен басталатынын ұғынады. Олар кез келген әрекетке жауапкершілікпен қарау керектігін және адал болудың жеке даму мен қоғам алдындағы жауапкершілік екенін түсінеді. Адалдық сағаттары балаларға адал әрі әділ болудың өмірде табысқа жетудің негізгі жолдарының бірі екенін көрсетеді. Еңбекпен жеткен жетістіктердің қадірі, заңды құрметтеу мен әділдікті бағалау – адалдықтың өмірдегі маңызын арттыра түседі. Адалдық сағаттарының нәтижесінде қоғамда жас ұрпақ арасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет қалыптасады. Бұл балалар болашақта мемлекеттік қызметке, кәсіпкерлікке немесе басқа салаға келгенде, жемқорлыққа төзбеушілік көзқараспен қарайтын азаматтар болуға дайындалады. Осылайша, адалдық сағаттары болашақ қоғамның парасаттылығын, құқықтық сауаттылығын және әділдікті қамтамасыз ететін тұлғаларды тәрбиелеуге ықпал етеді. Мектептердегі адалдық сағаттары – бұл тек білім беру жүйесіндегі бір сабақ қана емес, сонымен қатар қоғамдағы сыбайлас жемқорлықты жоюға, құқықтық мәдениет пен адалдық қағидаларын тәрбиелеуге арналған маңызды қадам. Адалдық сағаттары арқылы жас ұрпақ сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілікті қалыптастырады және заңға бағыну, әділдік пен жауапкершілік құндылықтарын бойына сіңіреді. Осы орайда, Түркістан қаласы білім бөліміне қарасты “Әл-Фараби атындағы №10 жалпы білім беретін мектеп” коммуналдық мемлекеттік мекемесінде 2024 жылдың 1-10 қыркүйек аралығында 1-11 сыныптар аралығында “Адалдық сағаттары” өткізілді. Бастауыш сынып оқушылары “Адалдық пен әділдік” тақырыбында бейнебаяндар көріп, өз ойларымен бөлісті. 5-8 сынып оқушылары “Адал адам бейнесі” тақырыбында тәрбие сағаттарын өткізіп, осы тақырыпта салған суреттерімен бөлісті. 9-11 сынып оқушылары “Адал ұрпақ” клуб мүшелерінің ұйымдастыруымен “Мен адалдықты қолдаймын!” тақырыбында дөңгелек үстелін өткізді.
Айта кету керек, сыбайлас жемқорлық – мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуына кедергі келтіретін ең үлкен проблемалардың бірі. Бұл құбылыс тек ел экономикасына ғана емес, қоғамның моральдық құндылықтарына да әсер етеді. Жемқорлықтың кең етек жаюы халықтың мемлекетке деген сенімін азайтады, мемлекеттік органдардың жұмысын тиімсіз етеді, және ел болашағына теріс ықпалын тигізеді. Сыбайлас жемқорлықтың ел болашағына тигізетін зияны көп қырлы. Ол мемлекеттік басқару жүйесін бұзып, елдің экономикалық дамуын тежейді және қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті күшейтеді. Оның салдарынан пайда болатын негізгі мәселелер баршылық. Жемқорлық мемлекеттің қаржысын дұрыс пайдалануға кедергі келтіріп, экономикалық дамуды бәсеңдетеді. Инвестициялық климат нашарлайды, себебі инвесторлар заңның сақталмайтынына көз жеткізіп, қауіпсіздікке сенімін жоғалтады Мемлекет ішіндегі шағын және орта бизнесті дамытуға да кері әсер етеді. Парақорлық пен бюрократиялық кедергілерден зардап шеккен кәсіпкерлер өз ісін дамытуға ынтасын жоғалтады. Жемқорлық қоғамдық әділетсіздіктің бір түрі болып табылады. Көптеген жағдайларда қарапайым азаматтар өздерінің заңды құқықтарын ала алмай, пара беруге мәжбүр болады. Нәтижесінде әлеуметтік теңсіздік артып, халықтың кейбір топтары ғана артықшылықтарға ие болады. Әлеуметтік қызметтердің, мысалы, білім беру мен денсаулық сақтау салаларының сапасы төмендейді. Бұл салаларға бөлінген қаражат дұрыс пайдаланылмайды, нәтижесінде сапасыз қызмет көрсетіледі, қарапайым халыққа қолжетімділік азаяды. Жемқорлық халықтың мемлекеттік органдарға деген сенімін төмендетеді. Егер азаматтар мемлекетке, оның әділдігіне сенбесе, ол елдің ішкі тұрақтылығы мен болашақ дамуына қауіп төндіреді. Сенімсіздік нәтижесінде жастардың, әсіресе білімді мамандардың шетелге кету қаупі туындайды, бұл елдегі кадрлық потенциалды төмендетеді. Жемқорлық моральдық-этикалық құндылықтардың құлдырауына әкеледі. Көптеген адамдар парақорлықты «қалыпты» деп қабылдай бастайды, бұл қоғамның жалпы мәдениетіне теріс әсер етеді. Әділетсіздік пен парақорлық заң бұзушылыққа төзбеушілікті төмендетіп, болашақ ұрпақтың адалдық, әділдік секілді құндылықтарды құрметтеуін әлсіретеді. Сыбайлас жемқорлықпен күресу ел болашағын қамтамасыз етудің басты жолы болып табылады. Ол үшін көптеген шараларды жүзеге асыру қажет. Тарқатсақ, мемлекет сыбайлас жемқорлыққа қарсы тиімді заңнамалық базаны қалыптастыру керек. Жемқорлыққа қарсы күрес заңдарын жетілдіру, қатаң бақылау шараларын енгізу, жазалау жүйесін қатаңдату – маңызды қадамдар. Сондай-ақ, құқық қорғау органдары мен сот жүйесінің тәуелсіздігін қамтамасыз ету арқылы жемқорлыққа қарсы шаралардың тиімділігін арттыру қажет. Электронды үкіметті дамыту арқылы мемлекеттік қызмет көрсету процесін ашық және қолжетімді етуге болады. Мысалы, eGov порталы арқылы азаматтар көптеген қызметті онлайн ала алады, бұл мемлекеттік органдардағы сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтады. Барлық қызметтерді онлайн форматқа көшіру адамдардың мемлекеттік қызметкерлермен байланысын азайтып, парақорлықты төмендетуге ықпал етеді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет қалыптастырудың маңызды бөлігі – қоғамдық сананы өзгерту. Қоғамда жемқорлыққа деген төзбеушілікті қалыптастыру үшін құқықтық сауаттылықты арттыру қажет. Жастарға құқықтық білім беру, адалдық пен әділдік құндылықтарын дәріптеу арқылы болашақта сыбайлас жемқорлыққа қарсы саналы ұрпақ қалыптастыруға болады. Жемқорлыққа қарсы күресте қоғамның белсенділігі маңызды рөл атқарады. Әрбір азамат сыбайлас жемқорлықты байқаса, оны тиісті органдарға хабарлауы тиіс. Қоғамдық бақылауды күшейту, БАҚ арқылы жемқорлық фактілерін жариялау халықтың парақорлыққа қарсы тұруына ықпал етеді. Үкіметтік емес ұйымдар, қоғамдық кеңестер және еріктілер арқылы қоғамның жемқорлыққа қарсы әрекеттерін қолдау маңызды. Сыбайлас жемқорлықты жою ел болашағы үшін адал, жауапты азаматтарды тәрбиелеуден басталады. Қоғамда адалдық, әділеттілік, жауапкершілік сияқты құндылықтарды насихаттау арқылы болашақ ұрпақтың сыбайлас жемқорлыққа қарсы көзқарасын қалыптастыру керек. Сыбайлас жемқорлықпен күрес – бұл елдің тұрақты дамуы мен болашағының кепілі. Жемқорлыққа төзбеушілік мәдениетін қалыптастыру арқылы қоғамның барлық саласында әділдік пен заңға құрмет орнайды. Бұл күресте мемлекет, қоғам және әрбір азамат бірлесе әрекет еткенде ғана Қазақстан сыбайлас жемқорлықсыз және әділ қоғамға айналады.
