ЕҢБЕКШІ АУДАНЫ: ҚАЖЕТТІ ИНФРАҚҰРЫЛЫММЕН ҚАМТУ-БАСТЫ БАҒЫТ
Инфрақұрылыммен қамту — елдің экономикалық, әлеуметтік және қоғамдық дамуының негізгі аспектілерінің бірі. Инфрақұрылым дегеніміз — халықтың тұрмыс жағдайын жақсарту және экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін қажетті қызметтер мен жүйелердің жиынтығы. Ол көлік, байланыс, энергетика, сумен және газбен қамтамасыз ету, әлеуметтік объектілер сияқты элементтерден тұрады. Инфрақұрылыммен қамтамасыз ету қоғамның қолайлы өмір сүруі мен экономиканың барлық секторларының жұмыс істеуі үшін аса маңызды. Қалааралық және халықаралық қатынастарды қамтамасыз ететін автомобиль жолдары мен теміржолдар — экономикалық қатынастардың тиімді жүзеге асуына ықпал етеді. Қала ішіндегі көлік желілері қаланың барлық бөліктерін байланыстырып, тұрғындардың қолайлы қозғалысын қамтамасыз етеді. Әуежайлар мен теңіз порттары халықаралық сауда мен туризмді дамыту үшін аса маңызды. Олар елдің әлемдік экономикаға интеграциялануына және транзиттік потенциалын арттыруға жағдай жасайды. Электр энергиясы елдің барлық салалары үшін қажетті. Жақсы дамыған электр тарату желілері өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, тұрғын үй-коммуналдық сектордың үздіксіз жұмысын қамтамасыз етеді. Халықты жылумен және газбен қамтамасыз ету — тұрғындардың өмір сүру сапасының маңызды элементі. Жылу энергиясы тұрғын үйлерді, өндірістік объектілерді жылытуға арналған болса, газ отын ретінде қолданылады.
Сапалы ауыз суға қолжетімділік халық денсаулығының кепілі. Сумен қамтамасыз ету жүйелері қалалар мен ауылдарға ауыз су жеткізумен айналысады. Сондай-ақ, суармалы жерлерді сумен қамтамасыз ету ауыл шаруашылығы үшін де аса маңызды. Қалдық суларды жинау және тазарту жүйелері қаланың санитарлық жағдайын жақсартып, жұқпалы аурулардың алдын алуға мүмкіндік береді. Қазіргі замандағы байланыс инфрақұрылымы ақпарат алмасудың негізгі құралдарының бірі болып табылады. Интернетке қолжетімділік және телефон байланысы қоғамның барлық салалары үшін қажет, әсіресе білім беру, денсаулық сақтау және бизнес салалары үшін маңызды. Байланыс құралдары тұрғындарды ақпараттандыру және қоғамдағы жаңалықтарды таратуда маңызды рөл атқарады. Ауруханалар, емханалар, фельдшерлік пункттер сияқты денсаулық сақтау объектілері халыққа сапалы медициналық қызмет көрсетуді қамтамасыз етеді. Әлеуметтік инфрақұрылым халықтың денсаулығын жақсартып, өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған. Мектептер, колледждер, университеттер және басқа да білім беру мекемелері қоғамның интеллектуалдық потенциалын дамытуға бағытталған. Инфрақұрылым экономикалық қызметтің негізін құрайды және оның тиімді жұмыс істеуіне жағдай жасайды. Жақсы дамыған инфрақұрылым — кәсіпорындар арасындағы байланыстарды жақсартып, өнім өндіру мен жеткізу шығындарын азайтады, осылайша жалпы экономикаға оң әсерін тигізеді. Елдің барлық өңірлерінің бірдей деңгейде дамуы инфрақұрылыммен қамтылуға тікелей байланысты. Әсіресе ауылдық жерлерде инфрақұрылымның дамуы ауыл тұрғындарының өмір сүру деңгейін арттырып, қалалық және ауылдық өмір сүру деңгейінің арасындағы айырмашылықты азайтуға ықпал етеді. Сумен, электр энергиясымен, газбен қамтамасыз ету, көлік желілерін дамыту — халықтың өмір сапасын жақсартудың басты факторларының бірі. Жақсы инфрақұрылым денсаулық сақтау, білім беру және басқа да әлеуметтік қызметтерге қолжетімділікті арттырып, тұрғындардың күнделікті өмірін жеңілдетеді. Жақсы дамыған инфрақұрылым елдің инвестициялық тартымдылығын арттырады. Инвесторлар дамыған көлік, байланыс және энергетикалық инфрақұрылымдары бар аймақтарға көбірек көңіл бөледі. Инфрақұрылымның дамуы бизнес жүргізу үшін қолайлы жағдай жасайды. Сапалы инфрақұрылым төтенше жағдайлардың алдын алу, табиғи апаттарға дайын болу және экологиялық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін де қажет. Канализация жүйелері, су тазарту қондырғылары және энергетикалық объектілер экологиялық қауіпсіздікті арттыруға және қоршаған ортаға зиянды әсерді азайтуға мүмкіндік береді. Жаңа жолдар, көпірлер, электр станциялары, су құбырлары сияқты инфрақұрылым объектілерін салу өңірлердің дамуына, тұрғындардың өмір сүру деңгейін жақсартуға бағытталған. Көптеген инфрақұрылым объектілері ескірген немесе тиімсіз болып табылады. Оларды жаңарту, модернизациялау арқылы экономикалық тиімділік пен қауіпсіздік деңгейін арттыруға болады. Жаңа технологияларды енгізу, автоматтандыру және цифрландыру инфрақұрылымның тиімділігін арттырады. Мемлекеттік инвестициялар мен жеке инвестицияларды инфрақұрылымдық жобаларға тарту олардың сапасын арттырып, жүзеге асыру мерзімін қысқартады. Қазақстанда мемлекеттік-жекеменшік әріптестік негізінде көптеген инфрақұрылымдық жобалар жүзеге асырылып жатыр. Қалалық инфрақұрылымды жақсарту, мысалы, жаңа көлік желілерін салу, су және жылумен қамтамасыз ету, тұрғындардың өмір сапасын арттырады. Ауылдық аймақтарда жолдар, су құбырлары, медициналық пункттер мен мектептер салу ауылдағы халықтың жағдайын жақсартады. Инфрақұрылыммен қамтамасыз ету қоғамның барлық салаларының тұрақты дамуы үшін аса маңызды. Сумен, электр энергиясымен, көлік жүйелерімен және әлеуметтік объектілермен қамтамасыз ету халықтың өмір сапасын арттырып, елдің экономикалық өсімін қолдайды. Мемлекеттік деңгейде инфрақұрылымды дамытуға инвестиция салу арқылы елдің аймақтық теңгерімін жақсартып, қалалық және ауылдық жерлерде өмір сүру деңгейін көтеруге мүмкіндік туады. Инфрақұрылымның сапасы жоғары болса, қоғамның дамуы да тұрақты және тиімді болады. Бұл тұрғыдан келгенде, Шымкент қаласына қарасты аудандарда жүзеге асып келе жатқан жемісті жұмыстар баршылық. Мәселен, Еңбекші ауданында сапалы электр жарығымен қамтамасыз ету барысында бірқатар істер атқарылды. Аудандағы 9 айлық көрсеткіш бойынша 29 шағынаудан мен тұрғын алаптарды электр жүйесімен қамту көрсеткіші мемлекеттік 98,6%, жекеменшік жүйе 1,2%, ал, қамтылмаған 0,2% (жаңақұрылыс учаскелері) құрады. Ал 2022 жылы аудан аумағындағы 9 елді мекенде жалпы 2013 абонентке сапалы электр желісі тартылса, 2023 жылы Исфиджаб, Достық (1356 абонент) тұрғын алаптарындағы жеке меншік жүйедегі электр желісің ауыстыру үшін «DIAS Проект» ЖШС мердігер мекемесі тарапынан жобалау-сметалық құжаттама әзірленіп, сараптаманың оң қорытындысы алынды. Қазіргі таңда, «Сайрам» жобасы бойынша бастапқы қаржы қаралып, «Қазеурострой» ЖШС мердігер мекемесі жеңімпаз болып анықталды. Құрылыс жұмыстары 2025 жылға өтпелі. Одан бөлек, «Оңтүстік жарық транзит» ЖШС тарапынан 9 трансформатор ауыстырылып, 16,7 шақырым желі жаңартылды. Қарабастау тұрғын алабының Жаңақұрылыс аумағында (120 абонент) сәулет-жоспарлау тапсырмасы (АПЗ) әзірлеу және 19 трансформатор мен 33,4 шақырым желіні жаңарту 2024 жылға жоспарлануда. Сонымен бірге ауданда табиғи газ жүйесімен қамту көрсеткіші 90,7% құрайды. Оның ішінде: мемлекеттік жүйеде 73%, жекеменшік жүйедегі 17,7%. Ал қамтылмаған 9,3%-ды мемлекеттік жүйемен қамту 2024-2025 жылдарға арналған жұмыс жоспарына енгізілді. 2023 жылы Оңтүстік, Қарабастау, Жұлдыз, Жалын, Қаратөбе тұрғын алаптары жаңақұрылыс аймағындағы 3739 абонентке жобалау-сметалық құжат «Бірлестік» және «SK BEST SPREC STORY KZ» ЖШС-тері әзірлеп, сараптананың оң қорытындысы алынды. Қазіргі таңда мердігер мекеме «Шымкентгаз» ЖШС тарапынан Қаратөбе т.а. Жаңақұрылыс аймағын көгілдір отынмен қамту мақсатында құрылыс жұмыстары аяқталу сатысында. Қарабастау тұрғын алабында (1590 абонент) мердігер мекеме «Отау Строй» ЖШС тарапынан жұмыстар жүргізілуде. «Оңтүстік» шағынауданы мен «Жұлдыз», «Жалын» тұрғын алаптарында құрылыс жұмыстары бастау алды. Аталған жұмыстар 2025 жылға өтпелі. Жалпы аудан бойынша 2025 жылдың қорытындысымен Жаңақұрылыс аймақтарындағы қамтылмаған 9,3%-ды құрайтын 5992 абонентті табиғи газбен қамтып, қамту көрсеткішін 100%-ға жеткізу жоспарланған. Сондай-ақ, кәріз жүйесімен қамтылу жағдайы 41 пайызды құрайды. Аудан аумағында «Ұлағат» шағынауданында (2248 аб., «Алем Строй1»ЖШС), кәріз жүйесінің құрылыс жұмыстары аяқталып, Құрылыстың толық аяқталмауына байланысты экономикалық тергеу департаменті тексеру жүргізуде. Жұлдыз тұрғын алабындағы көпқабатты 27 үйді (175 пәтер) кәріз жүйесімен қамту мақсатында құрылыс жұмыстары жүргізілді. Базарқақпа тұрғын алабында Достық көшесінің бойындағы көпқабатты тұрғын үйлерге (270 абонент) кәріз жүйесін жүргізу «Шабыт-21» ЖШС-і тарапынан жобалау-сметалық құжаттама әзірленуде. Жалпы қалаларды сапалы электрмен қамту — қоғамның тұрақты дамуының, тұрғындардың өмір сүру сапасын арттырудың және экономиканың тиімді жұмыс істеуінің негізгі шарттарының бірі. Электр энергиясы қаланың барлық салаларына — тұрғын үйлер, денсаулық сақтау мекемелері, өнеркәсіп орындары, білім беру мекемелері және көлік қызметтеріне қажетті. Электрмен қамтамасыз ету жүйесі дұрыс ұйымдастырылғанда, тұрғындар қауіпсіз және сенімді энергия көзіне қол жеткізеді, бұл жалпы қаланың әлеуметтік-экономикалық дамуына оң әсер етеді. Сапалы электрмен қамтамасыз ету тұрғындардың жайлы өмір сүруін қамтамасыз етеді. Ол тұрмыстық құрылғыларды қолдану, жарықтандыру және жылыту сияқты күнделікті қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қажет. Жақсы электрмен қамтамасыз ету арқасында адамдардың тұрмысы жақсарып, олар қазіргі заманғы технологиялардың барлық артықшылықтарын қолдана алады. Қаланың барлық инфрақұрылым элементтері электр энергиясын қажет етеді. Бұл — көше жарықтары, қоғамдық көлік, су жүйелері, сигналдық жүйелер және басқа да инфрақұрылым объектілері. Сапалы электрмен қамтамасыз ету қаланың инфрақұрылымының тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Сенімді және үздіксіз электрмен қамтамасыз ету қаланың экономикалық дамуына ықпал етеді. Өнеркәсіп орындары мен бизнес құрылымдары өндіріс процесінде сапалы және тұрақты энергия көзіне мұқтаж. Электр энергиясының қолжетімділігі мен сенімділігі шетелдік және жергілікті инвестицияларды тартуға және жаңа өндірістер мен жұмыс орындарын құруға жағдай жасайды. Төтенше жағдайлар кезінде (мысалы, өрттер, табиғи апаттар) сапалы электрмен қамту төтенше қызметтердің тиімді жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Үздіксіз электрмен қамтамасыз етілген ауруханалар, өрт сөндіру бөлімдері, полиция және басқа да төтенше қызметтер тез арада көмек көрсетіп, адам өмірін сақтап қала алады. Қала халқының өсуіне байланысты энергияға деген сұраныс та артуда. Электр желілерін кеңейту және жаңа трансформаторлық қосалқы станцияларды салу артық жүктемелерді болдырмай, барлық тұрғындарды тұрақты энергиямен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Электрмен қамтамасыз ету жүйесін әртараптандыру және жаңартылатын энергия көздерін (күн, жел, су) қолдану арқылы қаланың электрмен қамтамасыз етілуін тұрақтандыруға болады. Жаңартылатын энергия көздері экологиялық таза және тұрақты бола отырып, жалпы энергожүйеге қосымша қуат береді. Қаланың кейбір аудандарын децентрализовандық қуат көздері арқылы қамтамасыз ету (мысалы, күн панельдері немесе шағын жел электр станциялары) қаланың жалпы желісіне түсетін жүктемені азайтады. Қалалық әкімдіктер энергия тұтынуды тиімді пайдалануға бағытталған бағдарламаларды енгізе алады. Мысалы, энергия үнемдейтін жарықтандыру жабдықтарын орнату, оқшаулау жұмыстарын жүргізу, ескі тұрмыстық техниканы энергия үнемдейтін үлгілермен ауыстыру — энергияны үнемдеу мен тиімділігін арттыруға көмектеседі. Ақылды энергия есептегіштер (smart meters) энергия тұтынуды нақты уақытта бақылауға және тұтынушыларды электр қуатын үнемдеуге ынталандыруға мүмкіндік береді. Бұл технология артық тұтынуды болдырмауға және жалпы электр желісіне түсетін жүктемені азайтуға көмектеседі. Электрмен қамтамасыз ету жүйелерін автоматтандыру және цифрландыру энергиямен қамтамасыз етуді бақылау мен басқаруды жеңілдетеді. Бұл жүйелер энергия тапшылығы немесе желілердің істен шығу жағдайларын тез анықтап, апаттардың алдын алуға мүмкіндік береді. Электр тарату желілерінің сапасын арттыру үшін жаңартылған материалдар мен технологияларды қолдану қажет. Мысалы, алюминий сымдарды мыс сымдарға ауыстыру арқылы электр желілерінің өткізгіштігін арттыруға болады. Сонымен қатар, электр желілерін оқшаулау жұмысын жақсарту арқылы апаттардың алдын алуға және энергия шығындарын азайтуға болады. Қалалық электр желілерінің сенімділігін арттыру үшін қосалқы қуат көздерін (генераторлар, аккумуляторлар) қолдану қажет. Бұл жүйелер негізгі электр желісінде ақаулар пайда болған жағдайда электрмен қамтамасыз етуді тоқтатпайды. Әсіресе, ауруханалар, өрт сөндіру бөлімдері, және басқа да маңызды мекемелер резервтік жүйелермен қамтылуы тиіс. Қалалық тұрғындардың үздіксіз электрмен қамтамасыз етілуі олардың күнделікті өмір сүру деңгейін арттырып, қала инфрақұрылымының дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Жақсы ұйымдастырылған электрмен қамтамасыз ету және энергия тиімділігін арттыру арқылы электр тұтыну шығындарын азайтуға болады. Бұл тұрғындарға экономикалық тұрғыдан тиімді әрі экологиялық таза орта жасауға мүмкіндік береді. Сенімді электрмен қамтамасыз ету апаттардың алдын алуға және қаладағы маңызды объектілердің тұрақты жұмысын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.Қалаларды сапалы электрмен қамтамасыз ету халықтың өмір сүру сапасын жақсартып, қаланың экономикалық дамуына және қауіпсіздігіне оң әсер етеді. Электр желілерін жаңғырту, қуат көздерін әртараптандыру, энергия тиімділігін арттыру, цифрландыру сияқты шаралар арқылы қала тұрғындарына үздіксіз және сенімді электр энергиясын қамтамасыз етуге болады. Қазіргі заманда сапалы электрмен қамтамасыз ету — қаланың жалпы инфрақұрылымының маңызды элементі және тұрғындардың жақсы өмір сүруі үшін басты шарт.
