САЛАУАТТЫ ЖАСТАР — ДЕНІ САУ ҰРПАҚ
Есірткі мәселесі – қазіргі заманның ең күрделі және қауіпті әлеуметтік мәселелерінің бірі. Ол тек жеке адамның денсаулығына емес, қоғамның тұрақтылығына, әлеуметтік және экономикалық дамуына үлкен зиян тигізеді. Есірткіге тәуелділік адам өмірінің сапасын төмендетеді, отбасы мен жақындарының өмірін қиындатады, ал елдер үшін экономикалық жүктеме болып табылады. Бұл мақалада есірткі мәселесінің тарихи дамуы, қазіргі кездегі жағдайы, салдары мен оның алдын алу жолдары туралы толығырақ қарастырылады. Есірткі қолдану тарихы ежелгі уақыттан бастау алады. Ежелгі Мысыр, Үндістан және Қытай елдерінде есірткілік өсімдіктер – мысалы, апиын көкнәрі мен каннабис – діни рәсімдерде немесе дәрі ретінде қолданылған. Батыс елдеріне есірткі Азиядан келген және ХІХ ғасырдың басында апиын соғыстары арқылы оның заңсыз айналымы кеңінен тарады. ХХ ғасырдың басында есірткілердің зияндылығын мойындап, көптеген елдер есірткіге қарсы күреске кірісіп, оны қолдануға, өндіруге және таратуға шектеу қоя бастады.
Қазіргі таңда есірткі мәселесі ғаламдық деңгейде күрделі болуда. Әлем бойынша миллиондаған адам есірткінің әртүрлі түрлеріне тәуелді болып отыр. Есірткі саудасы жыл сайын миллиардтаған долларлық айналымды құрайды, ал бұл қаражат терроризм, қылмыстық ұйымдар мен сыбайлас жемқорлықты қаржыландыруға жұмсалады. Есірткі тек есірткіге тәуелді адамдар үшін ғана емес, бүкіл қоғам үшін де қауіп төндіреді. Оған есірткі саудасымен айналысатын қылмыстық топтардың пайда болуы, қоғамдық қауіпсіздіктің төмендеуі, қылмыстың артуы және денсаулық сақтау саласына ауыр жүктеме жатады. Есірткілердің түрлері өте көп және олардың әрқайсысы адам организміне әртүрлі әсер етеді. Есірткі қолданудың салдары көпқырлы және ол адамның барлық өмірлік аспектілеріне әсер етеді. Адамның физикалық денсаулығы зардап шегеді: иммундық жүйе әлсірейді, ішкі органдар (бауыр, жүрек, бүйрек) бүлінеді, түрлі жұқпалы ауруларға (мысалы, гепатит, ВИЧ) шалдығу қаупі артады. Сондай-ақ психологиялық денсаулық та нашарлайды – депрессия, мазасыздық, психоз сияқты мәселелер пайда болады. Әлеуметтік тұрғыда есірткі қолдану адамның отбасы мен достарымен қарым-қатынастарын бұзады. Есірткіге тәуелді адамдар көбінесе жұмысынан айырылады, олардың өмірінде қылмыс, заң бұзушылық, қаржылық қиындықтар көбейеді. Есірткі мәселесі әлеуметтік деңгейде де қоғамның тұрақтылығына қауіп төндіреді, себебі есірткіге тәуелді адамдар көбінесе заңсыз әрекеттерге барады, ал есірткі саудасы қылмыстық ұйымдардың күшеюіне әкеледі. Есірткіге тәуелділіктің пайда болуының бірнеше себептері бар. Олардың ішінде жеке тұлғалық, әлеуметтік, психологиялық және генетикалық факторлар да бар. Кейбір адамдар үшін есірткі қолдану қызығушылық пен тәуекелді сынау мақсатында басталады. Жастар арасында есірткі қолдануға деген қызығушылық достарымен бірге болу, өздерін «ерекше» сезіну сияқты себептермен байланысты болуы мүмкін. Адамдар депрессия, мазасыздық, стресс немесе психологиялық ауыртпалықтармен күресу үшін есірткіге жүгінуі мүмкін. Есірткі уақытша болса да психологиялық жеңілдік беретіндей көрінуі мүмкін, бірақ ұзақ мерзімді перспективада мәселені тереңдете түседі. Кейбір адамдар әлеуметтік жағдайдың төмендігі, жұмыссыздық, білімнің жеткіліксіздігі, қаржылық қиындықтар сияқты әлеуметтік және экономикалық себептерге байланысты есірткі қолдануға жүгінеді. Сонымен қатар, есірткі қолдану белгілі бір қоғамдарда немесе топтарда мәдени тұрғыдан қабылданған болуы мүмкін. Кейбір адамдарда есірткіге тәуелділікке бейімділік генетикалық түрде берілуі мүмкін. Сонымен қатар, биологиялық тұрғыда кейбір адамдар есірткіге тез тәуелді болып қалуы мүмкін. Есірткі мәселесін шешудің ең тиімді жолы – оның алдын алу. Алдын алу шаралары жеке, отбасылық және қоғам деңгейінде жүзеге асырылуы тиіс. Мектептер мен университеттерде есірткінің зияны туралы білім беру бағдарламаларын енгізу – жастар арасында есірткі қолданудың алдын алудың ең тиімді әдістерінің бірі. Жастарға есірткіге тәуелділіктің қауіптілігі туралы айту, оларды қиындықтарға төзімді болуға үйрету маңызды. Отбасы мүшелері бір-біріне қолдау көрсетуі және балаларын дұрыс тәрбие арқылы есірткіден алшақ ұстауы қажет. Отбасылық байланыстардың мықты болуы есірткіге деген қызығушылықты төмендетуге көмектеседі. Мемлекеттер есірткіге қарсы қатаң заңдар қабылдап, есірткі саудасымен айналысатын қылмыстық топтарға қарсы күрес жүргізуі қажет. Бұл ретте полиция қызметкерлері, құқық қорғау органдары және шекара қызметтері бірігіп жұмыс істеуі тиіс. Есірткіге тәуелді адамдарға психологиялық көмек көрсету, оларды реабилитациялық орталықтарға орналастыру – олардың қоғамға қайта оралуына көмектеседі. Психотерапия, топтық терапиялар арқылы есірткіге тәуелділіктен құтылуға болады. Қоғамдық ұйымдар, үкіметтік емес ұйымдар және еріктілер есірткіге қарсы күресте маңызды рөл атқарады. Олар халық арасында ақпараттық жұмыстар жүргізіп, есірткіге тәуелділерге көмек көрсетеді, олардың қайта қалыпты өмірге оралуына ықпал етеді. Әлемнің түрлі елдерінде есірткіге қарсы күрес бойынша әртүрлі стратегиялар қолданылады. Мысалы, Португалияда есірткі қолдануды қылмыс ретінде қараудың орнына, денсаулық сақтау мәселесі ретінде қарастырады. Олар есірткіге тәуелді адамдарға медициналық және психологиялық көмек көрсетеді, нәтижесінде есірткі қолданушылардың саны айтарлықтай азайды. Бұл тәсіл адамның құқықтарын қорғауды және оған көмек көрсетуді басты назарға алады. АҚШ-та есірткіге қарсы күресте «Соғыс есірткіге қарсы» деген саясат қолданылады. Бұл саясат бойынша есірткі саудасына және оны қолдануға қатысты қатаң заңдар қабылданып, есірткі қылмыстарына қарсы күрес жүргізіледі. Дегенмен, бұл тәсіл кейбір жағынан сынға ұшырауда, себебі қатаң жазалау кейде есірткіге тәуелді адамдардың мәселелерін шешуге емес, оларды қылмыстық топтармен байланыс орнатуға мәжбүрлеуі мүмкін. Бұл тұрғыдан келгенде, елімізде қолға алынып жатқан шаралар аз емес. Мәселен, полиция қызметкерлері мүдделі мемлекеттік органдардың қатысуымен Шымкент қаласының барлық аумағында барлық деңгейде есірткіні қолдану мен нашақорлықтың алдын алу бағытында түрлі профилактикалық жұмыстар жүргізіп келеді. Кезекті іс-шара «Авимед» колледжінде жалғасын тапты. Полицейлер, нарколог-дәрігерлер және жастар ресурстық орталығының мамандарымен бірлесіп, болашақ медицина қызметкерлеріне көрсетілген мәселелер бойынша толыққанды ақпарат беріп, жаман әдеттерден аулақ болып, салауатты өмір салтын ұстанып, бос уақытында пайдалы істермен айналысуға шақырды. Есірткі мәселесі – бұл жеке адамның ғана емес, бүкіл қоғамның мәселесі. Ол денсаулыққа, отбасылық және әлеуметтік қарым-қатынастарға, экономикалық және саяси тұрақтылыққа теріс әсер етеді. Сондықтан да есірткіге қарсы күрес және оның алдын алу шаралары кешенді түрде жүзеге асырылуы тиіс. Жастарды тәрбиелеу, құқықтық қолдау көрсету, есірткіге тәуелді адамдарға көмек көрсету – бұл күрестің маңызды бағыттары. Әрбір адам есірткіге қарсы күресте өз үлесін қоса алады. Отбасындағы қолдау, достар арасындағы көмек, қоғамдағы жауапкершілік – бұлардың барлығы есірткіге жол бермеуге көмектеседі. Біз тек осылай ғана дені сау, қауіпсіз және бақытты қоғам құра аламыз. Есірткіден алшақ болу – бұл тек жеке адамның ғана емес, бүкіл қоғамның игілігі. Есірткі – қазіргі заманның ең қиын да күрделі қауіптерінің бірі. Есірткі, псиотроптық заттар мен сол тектестер ми мен психикаға теріс әсер етіп, адам бойында рухани деградация тудырады, сөйтіп дененің толық физикалық шаршауына алып келеді. Бұл індеп бірінші кезекте жас ұрпақтың болашағына қауіпті.
Есірткі мәселесі – бүгінгі қоғамдағы ең өзекті және қауіпті мәселелердің бірі. Қазақстан Республикасы да бұл мәселеден тыс қалмайды, себебі есірткінің заңсыз таралуы және оны қолдану қоғамның денсаулығына, әлеуметтік тұрақтылығына үлкен қауіп төндіреді. Қазақстандағы есірткіге қарсы күрес – бұл мемлекет тарапынан жүзеге асырылатын кешенді іс-шаралардың жиынтығы, оның мақсаты – ел азаматтарын зиянды заттардан қорғау, жастарды дұрыс жолға бағыттау және есірткіні заңсыз таратумен күресу. Қазақстан есірткінің заңсыз транзиттік аймағы ретінде де танымал, себебі ол Орта Азия мен Ресей арасындағы жолдарда орналасқан. Осы себептен есірткінің заңсыз айналымы елдегі ең өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Есірткі мәселесі тек денсаулық сақтау саласына ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік тұрақтылыққа, қылмыстық жағдайға да теріс әсер етеді. Сондықтан, Қазақстанның есірткіге қарсы күресі кешенді және көпсалалы іс-шараларды қамтиды. Қазақстандағы есірткіге қарсы күрес саясаты бірнеше бағыттар бойынша жүзеге асырылады — құқықтық реттеу, профилактикалық шаралар, құқық қорғау және әлеуметтік көмек көрсету. Елімізде есірткіге қарсы күрестің құқықтық негізі заңнамалармен бекітілген. Есірткілердің заңсыз айналымына қатысты қатаң заңдар қабылданған және олардың орындалуын қадағалау үшін құқық қорғау органдарының жұмысы күшейтілген. «Есірткі құралдары, психотроптық заттар және прекурсорлардың айналымын бақылау туралы» заң еліміздегі есірткінің заңсыз айналымына қарсы негізгі құжат болып табылады. Бұл заң есірткілердің заңсыз өндірісі, сақталуы және тасымалдануына қатаң жауапкершілік жүктейді. Есірткіге қарсы күрестің ең маңызды бөлігі – алдын алу шаралары. Қазақстанда есірткінің зияны туралы ақпараттандыру жұмыстары кеңінен жүргізіледі. Мектептерде, университеттерде, еңбек ұжымдарында жастар мен ересектерге есірткіден алшақ болу қажеттілігі туралы дәрістер мен семинарлар өткізіледі. Халықты хабардар ету үшін ақпараттық науқандар ұйымдастырылады, оның ішінде теледидар, радио, интернет және әлеуметтік желілер арқылы ақпарат тарату үлкен рөл атқарады. Есірткі саудасымен және оны заңсыз тарату әрекеттерімен күресу үшін Қазақстанда арнайы құқық қорғау органдары жұмыс істейді. Полиция, ұлттық қауіпсіздік комитеті, шекара қызметі есірткінің заңсыз тасымалы мен таратылуына қарсы күресте белсенді рөл атқарады. Сонымен қатар, халықаралық деңгейде есірткі саудасына қарсы күрес мақсатында көрші елдермен ынтымақтастық жүргізіледі. Орталық Азия елдері арасында есірткіге қарсы бірлескен операциялар жиі ұйымдастырылады, бұл халықаралық есірткі саудасын тежеуге көмектеседі. Есірткіге тәуелді адамдарды қоғамға қайтару – бұл күрестің маңызды бөліктерінің бірі. Қазақстанда есірткіге тәуелділерге медициналық және психологиялық көмек көрсету үшін арнайы реабилитациялық орталықтар ашылған. Бұл орталықтарда емдеу, кеңес беру, реабилитация және қоғамға бейімделу бойынша қызметтер көрсетіледі. Жеке адамдардың есірткіге тәуелділіктен құтылуына көмек көрсету арқылы есірткі мәселесінің салдарын азайтуға болады. Есірткіге қарсы күресте тек мемлекеттік ұйымдар ғана емес, сонымен қатар үкіметтік емес ұйымдар да белсенді рөл атқарады. Қоғамдық ұйымдар есірткінің зияны туралы халық арасында ақпарат тарату, есірткіге тәуелділерге көмек көрсету, жастар арасында профилактикалық іс-шаралар ұйымдастыру сияқты қызметтерді атқарады. Олар есірткіге қарсы акциялар өткізіп, жастарды дұрыс бағытта тәрбиелеу үшін түрлі спорттық, мәдени іс-шаралар ұйымдастырады. Қоғамдық ұйымдардың белсенділігі есірткі мәселесін қоғам деңгейінде шешуге, халықты біріктіруге үлкен әсер етеді. Қазақстан есірткіге қарсы күресте халықаралық ұйымдармен, оның ішінде БҰҰ, Орталық Азия есірткіге қарсы агенттіктерімен және Еуропалық Одақпен ынтымақтасады. Бұл ынтымақтастық арқылы есірткі саудасының халықаралық желісіне қарсы бірлескен шаралар қабылданады, ақпарат алмасу және есірткі мәселесін бірлесіп шешу мақсатында тәжірибе алмасу жүргізіледі. Халықаралық ынтымақтастық есірткімен күресте жаңа әдістерді қолдануға және әлемдік тәжірибені енгізуге мүмкіндік береді. Қазақстанда есірткіге қарсы күресті күшейту үшін болашақта бірнеше бағыттар бойынша жұмыстар жалғастырылмақ. Оның ішінде есірткінің заңсыз айналымына қарсы күресті күшейту, есірткіге тәуелділерге реабилитациялық көмекті жетілдіру, халықтың, әсіресе жастардың арасында ақпараттық жұмыстарды кеңейту жоспарлануда. Сонымен қатар, Қазақстан есірткінің алдын алу үшін ақпараттық технологияларды және заманауи әдістерді қолдану арқылы профилактикалық жұмыстарды күшейтуді көздейді. Есірткіге қарсы күрес – бұл кешенді және тұрақты жұмыс, ол мемлекеттің, құқық қорғау органдарының, қоғамдық ұйымдардың және әрбір азаматтың белсенділігін талап етеді. Қазақстандағы есірткіге қарсы күрес шаралары ел тұрғындарының денсаулығын қорғауға, жастарды дұрыс бағытта тәрбиелеуге және есірткіге қарсы мәдениет қалыптастыруға бағытталған. Бұл күресте әрбір азамат өз үлесін қосып, қоғамды есірткіден алшақ ұстауға атсалысуы қажет. Тек осылай ғана біз дені сау, қауіпсіз және есірткіден еркін қоғам құра аламыз.
