ТҮРКІСТАН: Х. АРҒЫНБАЕВТЫҢ 100 ЖЫЛДЫҒЫНА АРНАЛҒАН ТАНЫМДЫҚ ЖИЫН ӨТТІ 

Қолданбалы қолөнерін ұзақ жыл зерттеген біртуар тұлға. Түркістанда Халел Арғынбаевтың 100 жылдығына арналған танымдық жиын өтті.   Биыл этнография саласында маңызды үлес қосқан ғалымның туғанына 100 жыл толуына орай ұйымдастырылған бұл шара қазақ мәдениеті мен этнографиясының болашақ зерттеушілері үшін тағылымды кездесу болды.

ҒЫЛЫМИ КОНФЕРЕНЦИЯ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ 

«Арғынбаев және қазақ этнологиясының мәселелері» атты ғылыми-теориялық конференцияны «Ұлы дала елі» орталығының директоры Гүлжанат Дюсенбаева ашып, жиынның маңызы мен Халел Арғынбаевтың қазақ этнографиясына қосқан үлесі туралы сөз қозғады. Конференцияның мақсаты — қазақ этнографиясы мен этнологиясының мәселелерін талқылау және жас зерттеушілерге бағыт-бағдар беру. Аталған жиынға Халықаралық туризм және меймандостық университетінің т.ғ.к., доцент, этнограф Ербол Абдраманов қатысты. Ол этнология ғылымын кеңінен тарқатып, Халел Арғынбаевтың ғылымдағы рөлі мен оның еңбектерін талдап берді.

Шара барысында Халел Арғынбаевтың этнография ғылымындағы еңбектері, оның қазақ халқының тұрмысын, салт-дәстүрін зерттеудегі үлесі кеңінен талқыланды. Ғалымның этнографияға қатысты көптеген ғылыми мақалалары мен монографиялары осы күнге дейін өз маңызын жоғалтпай келеді. Оның еңбектері тек ғылыми қауымдастықтың ғана емес, жалпы халықтың да мәдени-рухани мұрасын байытуға бағытталған.

ХАЛЕЛ АРҒЫНБАЕВТЫҢ ӨМІРІ МЕН ҒЫЛЫМ ЖОЛЫ 

Халел Арғынбаев 1924 жылы Павлодар облысының Баянауыл ауданында дүниеге келді. Шаруа отбасынан шыққан ол бала кезінен ғылымға, білімге құштарлығымен көзге түскен. Жасынан естігенін есте сақтайтын, зейінді бала болған Халел Арғынбаев 1939 жылы Қапал педагогикалық училищесіне түсіп, 1942 жылы бітіріп шығады. 18 жасында ол Кеңес армиясының қатарына шақырылып, Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысады. Соғыс жылдарында радиотелеграфшы қызметін атқарып, Украина, Молдова, Румыния, Венгрия, Чехословакия, Югославия және Австрия аумақтарындағы әскери қимылдарға қатысты.

Соғыстан кейін Халел Арғынбаев білімін жалғастыруға шешім қабылдап, 1947 жылы Алматыдағы Абай атындағы Мемлекеттік педагогикалық институтының тарих факультетіне оқуға түседі. 1951 жылы институтты үздік бітіріп, Панфилов қаласындағы педагогикалық училищеде тарих пәнінен сабақ береді. 1954 жылы Халел Арғынбаев Қазақстан Республикасы Ғылым академиясының Шоқан Уәлиханов атындағы Тарих, археология және этнография институтына аспирантураға түсіп, ғылым жолына толықтай бет бұрады.

Халел Арғынбаев қазақ халқының тарихи-этнографиялық мәселелерін зерттеуде үлкен еңбек сіңірген ғалымдардың бірі болды. Ол 1959-1976 жылдары Қазақстанның әртүрлі өңірлерінде арнайы ұйымдастырылған этнографиялық экспедицияларды басқарды. Бұл экспедициялар барысында қазақ халқының салт-дәстүрлері, әдет-ғұрыптары, тұрмысы туралы көптеген материалдар жинақтады. Осы жұмыстардың нәтижесінде этнография саласындағы 200-ден астам ғылыми еңбек пен монографиялар жазды.

Арғынбаевтың ең танымал еңбектерінің бірі – 1973 жылы жарық көрген «Қазақ халқындағы семья мен неке» (тарихи-этнографиялық шолу) атты монографиясы. Бұл еңбекте қазақ халқының отбасылық құрылымы, неке институты және оған қатысты әдет-ғұрыптар терең талданған. 1996 жылы бұл еңбек «Қайнар» баспасынан «Қазақ отбасы» деген атаумен екінші рет жарық көрді. Ғалым бұл еңбегінде қазақ отбасының өткенін, салт-дәстүрлерін кеңінен зерттеп, оны қазіргі заманға бейімдеп түсіндіруге тырысты. Бұл кітап қазақтың ұмытылып бара жатқан озық дәстүрлерін насихаттап, одан ғибрат алуға үндеуді мақсат тұтты.

ХАЛЕЛ АРҒЫНБАЕВТЫҢ ЭТНОГРАФИЯҒА ҚОСҚАН ҮЛЕСІ  

Халел Арғынбаев қазақ халқының тұрмысына, қолданбалы қолөнеріне, шаруашылық өміріне қатысты көптеген маңызды ғылыми зерттеулер жүргізді. Оның еңбектері қазақ этнографиясын дамытып қана қоймай, оны жаңа деңгейге көтерді. Арғынбаевтың этнография саласындағы еңбектері тек ғылыми мақалалар мен монографиялармен шектелмеді. Ол Қазақстан және Орта Азия халықтарының тарихи-этнографиялық атласын жасауға атсалысып, қазақтың этнографиялық мұрасын сақтауға үлкен үлес қосты.

Ғалымның еңбектерінің ішінде «Қазақ халқының қолөнері», «Қазақ шежіресі хақында», «Хозяйство казахов» сияқты зерттеулері ерекше орын алады. Бұл еңбектерде қазақтың қолөнер шеберлігі, шежіресі, туысқандық жүйесі мен шаруашылығы жан-жақты талданған. Сонымен қатар, ғалым қазақ халқының қолөнерін, әсіресе, ат әбзелдері мен қамшы жасауды ғылыми тұрғыдан зерттеп, олардың түрлері мен қолданылуын егжей-тегжейлі сипаттаған.

Халел Арғынбаевтың этнографиялық зерттеулерінде қазақ халқының тұрмыс-тіршілігі мен мәдениетінің әртүрлі аспектілері терең қамтылған. Ол қамшының түрлерін, құйысқан, өмілдірік, тартпа секілді ат әбзелдерінің түрлерін жүйелеп, олардың жасалу технологиясын, қолданысын сипаттаған. Бұған қоса, ғалым зерттеген кез келген этнографиялық бұйымды өзі суретке түсіріп, оны ғылыми басылымдарға енгізді. 1956 жылы Көкшетаудағы музейден қазақ садағының ерекше түрін суретке түсіргені де көпшілікті таңқалдырған еді.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ БАЙЛАНЫСТАРЫ

Халел Арғынбаев Қазақстандағы этнография ғылымының негізін салушы академик Әлікей Марғұланның мектебін жалғастырды. Ол тек Қазақстанның ғана емес, бүкіл Орта Азияның этнографиялық мұраларын зерттеуде үлкен еңбек сіңірген. 1960-1970 жылдары ғалым әлемдік деңгейдегі ғылыми конференциялар мен симпозиумдарға жиі қатысып, қазақ этнографиясының жетістіктерін халықаралық қауымдастыққа танытты. Ресей, Өзбекстан, Түркіменстан сияқты көршілес елдердің этнографтарымен тығыз байланыста жұмыс істеп, ғылыми қарым-қатынастарды нығайтты.

ХАЛЕЛ АРҒЫНБАЕВТЫҢ МҰРАСЫ  

«Ұлы дала елі» орталығы ұйымдастырған бұл танымдық жиынға облыс орталығындағы колледж студенттері де қатысып, Халел Арғынбаевтың өмірі мен қызметіне қатысты баяндамалар жасады. Болашақ ғалымдар ғалымның қазақ этнографиясына қосқан үлесі мен оның зерттеу әдістерін талдап, өздерінің көзқарастарын білдірді. Жиын барысында Халел Арғынбаевтың этнографиялық зерттеулері мен оның ғылымға қосқан үлесі кеңінен талқыланды.

Халел Арғынбаев қазақтың этнографиялық мұрасын сақтауға және оны ғылыми тұрғыдан зерттеуге орасан зор үлес қосқан тұлға. Оның еңбектері тек Қазақстанның ғылыми қауымдастығы үшін ғана емес, бүкіл қазақ халқы үшін үлкен мұра болып қала бермек. Ғалымның зерттеулері бүгінгі таңда да өзектілігін жоғалтпай, қазақтың бай мәдени мұрасын зерттеп, насихаттауға үлес қосып келеді.

Халел Арғынбаевтың 100 жылдығына арналған бұл танымдық жиын ғалымның қазақ этнографиясына қосқан зор үлесін тағы бір мәрте айқындап берді. Ғалымның еңбектері қазақ мәдениетінің байлығын ашып, оны келешек ұрпаққа жеткізуге бағытталған. Оның этнографиялық зерттеулері мен ғылыми еңбектері қазіргі зерттеушілер мен жас ғалымдар үшін таптырмас үлгі болып қала бермек.