№28 МЕКТЕП-ЛИЦЕЙДЕ МАҢЫЗДЫ БАСҚОСУ БОЛЫП ӨТТІ
Сыбайлас жемқорлық — қоғамдағы әлеуметтік әділеттілік пен тұрақтылыққа үлкен қауіп төндіретін күрделі мәселе. Ол тек мемлекеттік басқару жүйесіне ғана емес, сонымен қатар қоғамның барлық саласына әсер етеді, азаматтардың құқықтары мен мүмкіндіктерін шектейді. Қоғамды сыбайлас жемқорлықтан сақтандырудың маңыздылығы артып келеді, себебі ол әділеттілікке қол жеткізу мен тұрақты даму үшін маңызды фактор болып табылады. Сыбайлас жемқорлық қоғамда теңсіздік пен әділетсіздік орнатады, себебі заң алдындағы теңдікті бұзады және бай мен кедей арасындағы айырмашылықты арттырады. Бай адамдар заңсыз жолмен артықшылықтарға ие бола алады, ал қарапайым азаматтар заң бойынша әділетті шешім ала алмайды. Азаматтар мемлекеттік органдарға және құқықтық жүйеге сенімін жоғалтады, себебі олардың әділ әрі ашық қызмет көрсетуіне күмән туындайды. Бұл қоғамдағы құқықтық сенімсіздікке және әлеуметтік шиеленістерге жол ашады.
Сыбайлас жемқорлық инвестициялық климатты нашарлатады, себебі шетелдік және отандық инвесторлар заңның әділ қолданылмайтындығына күмәнданып, елге қаржы салудан қашады. Бұл елдің экономикалық дамуына кері әсер етеді. Жемқорлық нәтижесінде мемлекеттік қаражаттар тиімсіз жұмсалып, бюджет шығындары артады. Қаражаттар қоғамның игілігі үшін емес, жеке мүдделерге пайдаланылуы мүмкін. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңдарды жетілдіру және оларды қатаң қолдану маңызды. Заңдар жемқорлыққа қарсы күресті тиімді ету үшін айқын әрі қатал болуы керек. Жемқорлыққа қатысты қылмыстарға қатаң жазалар тағайындау — бұл теріс әрекеттерге барудың алдын алатын тиімді шара. Бұл мәселеге қатысы бар тұлғаларды жазаға тарту тек жазалаумен шектелмей, олардың мемлекеттік қызметке қайта қабылдануын шектеуді де қамтуы қажет. Қоғамдық ұйымдар мемлекеттік органдардың қызметін бақылауда маңызды рөл атқарады. Олар мемлекеттік мекемелердің жұмысын талдап, айқынсыздықтар мен жемқорлық тәуекелдерін анықтауға атсалысады. Бұл азаматтық қоғамның сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестегі белсенділігін арттырады. Журналистер сыбайлас жемқорлық фактілерін анықтап, оларды жариялау арқылы қоғамның назарын аударады. Медиа сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруға және қоғамдық пікірді қалыптастыруға ықпал етеді. Мектептер мен жоғары оқу орындарындағы білім беру: Жастарды сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәрбиелеу маңызды. Мектептер мен университеттерде сыбайлас жемқорлыққа қарсы арнайы курстар мен семинарлар өткізу арқылы жастар арасында жемқорлыққа төзбеушілік көзқарасын қалыптастыруға болады. Халық арасында сыбайлас жемқорлықтың қоғамға тигізетін зияны туралы түсіндіру жұмыстарын тұрақты түрде жүргізу қажет. Бұл азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттырып, жемқорлыққа қарсы мәдениетті нығайтуға мүмкіндік береді. Мемлекеттік қызмет көрсету процестерін цифрландыру жемқорлықты азайтудың тиімді жолдарының бірі. Электрондық үкімет азаматтарға мемлекеттік қызметтерді онлайн алуға мүмкіндік береді, бұл пара беру және басқа да заңсыз әрекеттерді болдырмауға ықпал етеді. Мемлекеттік сатып алу, лицензиялау және басқа да маңызды процестердің ашық жүргізілуі азаматтарға толық ақпарат алуға және мемлекеттік қызметтерді бақылауға мүмкіндік береді. Жастар сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте маңызды рөл атқара алады. Олар ақпараттық науқандарға қатысып, әлеуметтік желілер арқылы жемқорлық туралы ақпарат таратумен айналысады. Бұл қоғамдағы жемқорлыққа төзбеушілік мәдениетін қалыптастыруға ықпал етеді. Жастар арасында еріктілер қозғалысын дамыту арқылы қоғамның әрбір мүшесіне сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұрудың маңыздылығын түсіндіру мүмкіндігі артады. Қоғамды сыбайлас жемқорлықтан сақтандыру — бұл көп деңгейлі және жүйелі шараларды қажет ететін маңызды процесс. Құқықтық реформалар, қоғамдық бақылау, білім беру, мемлекеттік қызметтерді цифрландыру және жастардың белсенділігі арқылы ғана біз қоғамдағы сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендете аламыз. Әрбір азаматтың белсенді қатысуы мен жемқорлыққа төзбеушілік мәдениетін қалыптастыру арқылы әділетті және ашық қоғам құруға қол жеткізе аламыз. Бұл қоғамның тұрақты дамуы мен азаматтардың тең құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған маңызды қадам. Осы орайда, Түркістан қаласындағы №28 мектеп-лицейі «Жастар арасындағы алаяқтық және құқықбұзушылық, қаржы пирамидасына қарсы күрестің, лудомания, вандализмнің, сыбайлас жемқорлықтың, сонымен қатар келеңсіз жағдайлардың(зорлық-зомбылық, әлімжеттік, аутодеструктивті мінез-құлық, өзіне-өзі қол жұмсау) алдын алу» бойынша ақпараттық-насихаттық топтың кездесуі өтті. Іс-шараға мектеп оқушылары қатыстып, қоғамдағы тәртіптің жай-күйі бойынша бейнероликтер көрсетіліп, мәліметтер берілді. Жиналысқа қалалық Ішкі саясат бөлімі «Жастар ресурстық орталығы» КММ-нің инспектор маманы Салтанат Ержанқызы, мекеме психологы Ақбота Нарымбетова, Түркістан ҚПБ ЖПҚ УПИ полиция аға лейтенанты Е.Қалжан Нұрмаханұлы, Түркістан ҚПБ ЖПҚ УПИ полиция аға лейтенанты М.Ташкенбай, директордың тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары Қалымбетова Замира Базарбаевна, қазақ тілі пәнінің мұғалімі Сұлтанова Гүлмира Мыңбайқызы қатысты.
Жалпы сыбайлас жемқорлық — кез келген қоғамның дамуына кедергі келтіретін күрделі әлеуметтік, экономикалық және саяси құбылыс. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың пайда болуы мен оның кеңінен таралуының бірқатар себептері бар, олар тек құқықтық жүйеге ғана емес, сонымен бірге қоғамдағы мәдениетке, тарихи жағдайларға және әлеуметтік теңсіздікке де байланысты. Бұл құбылыс қоғамның барлық салаларында, соның ішінде мемлекеттік басқару, білім беру, денсаулық сақтау және жеке секторда көрініс табады. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықты түбегейлі жою үшін оның пайда болу себептерін түсіну өте маңызды. Мемлекеттік қызмет көрсету саласында құжаттарды рәсімдеу, лицензия алу және басқа да әкімшілік процестердің күрделілігі сыбайлас жемқорлықтың пайда болуына қолайлы жағдай жасайды. Азаматтар ұзақ уақыт күтуден немесе күрделі рәсімдерден өтуден қашып, кейде пара беру арқылы мәселелерін шешуге тырысады. Мемлекеттік мекемелердегі бақылау механизмдерінің жеткіліксіздігі шенеуніктерге өз қызметтерін жеке пайдасына пайдалануға мүмкіндік береді. Кейбір мәдени және тарихи ерекшеліктер сыбайлас жемқорлықтың пайда болуына ықпал етеді. Көптеген азаматтар жемқорлықты қалыпты құбылыс ретінде қабылдайды, себебі бұл үрдіс ұзақ уақыт бойы қоғамдық санаға еніп кеткен. Жеке таныстық пен туыстық байланыстарды пайдалану арқылы мәселелерді шешу қоғамда сыбайлас жемқорлықтың қалыптасуына және таралуына себеп болуы мүмкін. Бұл құбылыс, әсіресе, жұмысқа орналасу және мемлекеттік қызмет көрсету кезінде байқалады. Мемлекеттік қызметкерлердің еңбекақысы кейбір жағдайларда олардың тұрмыс қажеттіліктерін толық қанағаттандырмайды. Бұл шенеуніктерді қосымша табыс көзін іздеуге мәжбүр етеді, оның ішінде заңсыз жолдармен пайда табу. Экономикалық жағдайы төмен отбасылар мен әлеуметтік осал топтардың шенеуніктермен арадағы байланысы сыбайлас жемқорлықтың пайда болуына себеп болуы мүмкін. Олар өмір сүру деңгейін жақсарту үшін заңсыз әрекеттерге жүгінуге мәжбүр болады. Сыбайлас жемқорлықпен күрес жөніндегі заңнамалық база кей жағдайларда жеткіліксіз немесе әлсіз болуы мүмкін. Бұл жағдай сыбайлас жемқорлық әрекеттердің алдын алуға кедергі келтіреді. Сыбайлас жемқорлыққа қатысты жазаның жұмсақ болуы немесе оның тиімді орындалмауы да жемқорлықтың кең таралуына себеп бола алады. Шенеуніктер өз әрекеттері үшін жазаға тартылмайтындығына сенім білдірсе, олар сыбайлас жемқорлық әрекеттерге оңай барады. Сыбайлас жемқорлық экономиканың тиімді дамуына үлкен кедергі келтіреді. Мемлекеттік қаражаттың дұрыс пайдаланылмауы, тендерлер мен жобалардың дұрыс орындалмауы нәтижесінде бюджет шығынға ұшырайды. Жемқорлықтың кең таралуы шетелдік және отандық инвесторлардың елге сенімсіздікпен қарауына себеп болады. Бұл өз кезегінде елге келетін инвестициялардың азаюына әкеледі. Сыбайлас жемқорлық қоғамда байлар мен кедейлер арасындағы алшақтықты ұлғайтады. Бай адамдар пара беру арқылы өз мақсаттарына оңай жетсе, қарапайым халықтың мүмкіндіктері шектеледі. Сыбайлас жемқорлық қоғамдағы заң мен тәртіпке деген сенімді әлсіретіп, құқық бұзушылықтар мен әлеуметтік шиеленістерге әкеледі. Жемқорлық мемлекеттік қызмет көрсету сапасын төмендетіп, мемлекеттік институттардың беделін түсіреді. Халық арасында мемлекеттік органдарға деген сенімсіздік пайда болады, бұл өз кезегінде қоғамдағы тұрақтылыққа кері әсер етеді. Сыбайлас жемқорлықтың пайда болуын болдырмау үшін кешенді шаралар қабылдау қажет. Оларға құқықтық реформалар, мемлекеттік қызметті цифрландыру, қоғамдық бақылауды күшейту, білім беру жүйесінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәрбиені енгізу және әлеуметтік теңдікті қамтамасыз ету кіреді. Бұл шаралар қоғамдағы сыбайлас жемқорлық деңгейін азайтуға және Қазақстанның тұрақты дамуына ықпал етеді. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың пайда болуы — бұл күрделі әлеуметтік-экономикалық мәселе, оны шешу үшін барлық деңгейде жүйелі шаралар қабылдау қажет. Сыбайлас жемқорлықтың пайда болу себептерін түсіну және олармен күресу арқылы ғана елде әділетті және тұрақты қоғам құруға болады. Мемлекеттік институттардың ашықтығы, азаматтық қоғамның белсенділігі және құқықтық жүйенің күшеюі сыбайлас жемқорлықты төмендетудің негізгі тетіктері болып табылады.
