МАҢЫЗДЫ ТАҚЫРЫП АЯСЫНДА КЕЛЕЛІ КЕЗДЕСУ ӨТТІ
Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу — қоғамдағы әділеттілікті қамтамасыз ету мен тұрақты дамудың басты шарты. Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы жүйелі және жоспарлы қызмет жүзеге асырылады. Бұл қызмет мемлекеттік органдар, қоғамдық ұйымдар және жеке сектор арасында тығыз үйлестіруді қажет етеді. Жемқорлықтың алдын алу шаралары тек жазалау арқылы емес, сонымен қатар мәдениетті қалыптастыру, заңнаманы жетілдіру, білім беру және басқа да бағыттар арқылы жүзеге асырылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы жетілдіру мемлекеттік қызметтегі және қоғамдағы жемқорлық тәуекелдерін азайтуға бағытталған. Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңдар үнемі жаңартылып, олардың орындалуын қамтамасыз ету маңызды шарт болып табылады.
Барлық мемлекеттік мекемелерде жемқорлық тәуекелдерін төмендету мақсатында арнайы этика және әдеп стандарттары қабылданған. Бұл стандарттар мемлекеттік қызметкерлерге жұмыс барысында заңға қайшы әрекеттерге жол бермеуді міндеттейді. Мемлекеттік қызметтерді цифрландыру арқылы әкімшілік кедергілерді азайту және процестерді ашық ету мүмкін болады. Құжаттарды рәсімдеу, лицензия алу, төлем жасау сияқты қызметтер онлайн түрде қолжетімді болуы азаматтар мен мемлекеттік қызметкерлер арасындағы тікелей байланысты қысқартады, бұл сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға көмектеседі. Мемлекеттік қызмет көрсету орталықтарында «бір терезе» қағидатының енгізілуі барлық қызмет түрлерін бір жерде алуға мүмкіндік береді, бұл жемқорлық мүмкіндігін азайтады. Жоғары оқу орындары мен мектептерде сыбайлас жемқорлыққа қарсы білім беру бағдарламалары енгізілуде. Студенттер мен оқушыларға сыбайлас жемқорлықтың зияны, оның қоғамға кері әсері туралы ақпарат беру — болашақ ұрпақтың жемқорлыққа қарсы тұру мәдениетін қалыптастыруға көмектеседі. Халық арасында сыбайлас жемқорлықтың алдын алу туралы түсіндіру жұмыстарын жүргізу маңызды. Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы және арнайы науқандар арқылы жемқорлыққа төзбеушілік идеяларын насихаттау — алдын алу шараларының маңызды бөлігі. Жемқорлыққа қарсы күресте қоғамдық ұйымдардың рөлі өте маңызды. Олар мемлекеттік органдардың қызметін бақылауға, процестердің ашықтығын қамтамасыз етуге және азаматтардың құқықтарын қорғауға қатысады. Журналистердің сыбайлас жемқорлық жағдайларын зерттеуі және жария етуі мемлекеттік органдардың жауапкершілігін күшейтіп, процестерді айқын етуге ықпал етеді. Ақпараттың ашықтығы — сыбайлас жемқорлықты алдын алу құралдарының бірі. Мемлекеттік қызметкерлерді арнайы оқыту бағдарламалары арқылы кәсіби этикаға баулу сыбайлас жемқорлықтың алдын алу шараларының маңызды құралы болып табылады. Қызметкерлерге олардың жұмысындағы заңға қайшы әрекеттердің салдары туралы ақпарат беру арқылы жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру қажет. Мемлекеттік қызметкерлерге жеткілікті деңгейде еңбекақы төлеу және әлеуметтік кепілдіктер ұсыну арқылы олардың жемқорлыққа жүгіну мүмкіндігін төмендетуге болады. Жалақының жоғары болуы адал қызмет көрсетуге ынталандырады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі жемқорлық тәуекелдерін анықтау, тергеу және алдын алу бойынша жұмыстар жүргізеді. Агенттік қоғамнан келген арыз-шағымдарды қарастырып, жемқорлықтың нақты фактілерін анықтайды және оларды жою бағытында әрекет етеді. Ал «Adaldyq alany» жобасы мемлекеттік қызмет көрсетудің айқындылығын арттыруға және тұрмыстық сыбайлас жемқорлықты жоюға бағытталған. Аталған жоба аясында мемлекеттік мекемелерде ашық кеңселер құрылып, халықпен тиімді байланыс орнатуға арналған шаралар жүзеге асырылуда. Жалпы жемқорлықтың алдын алу бойынша жоспарлы қызмет кешенді және жүйелі түрде жүзеге асырылуы керек. Қазақстанда бұл бағытта құқықтық реформалар, мемлекеттік қызметті цифрландыру, білім беру жүйесіндегі мәдениетті қалыптастыру, сондай-ақ қоғамдық бақылауды күшейту шаралары жүзеге асырылуда. Бұл шаралардың барлығы қоғамдағы әділеттілік пен ашықтықты қамтамасыз етуге және елдің тұрақты дамуын қолдауға бағытталған. Сыбайлас жемқорлықты жою үшін барлық қоғам мүшелері белсенді атсалысып, мемлекеттік органдар мен азаматтар арасында ашық әрі адал қарым-қатынас қалыптастыру қажет. Осы орайда, Түркістан қаласында № 7 МӘС бөлімі 2024 жылдың 29 қазан күні «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Түркістан облысы бойынша департаменті Халықты әлеуметтік қорғау саласындағы реттеу және бақылау комитетінің Түркістан облысы бойынша департаментінің оның қалалық, аудандық бөлімдерінің (соның ішінде бағынысты ұйымдардың) қызметінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне жүргізілген сыртқы талдаудың анықтамасын қорытындылау, медициналық-әлеуметтік сараптама жүргізу барысында сыбайлас жемқорлық фактілеріне жол бермеу туралы» Төлеби аудандық орталық, «Яссин» және Леңгір қалалық емханалары дәрігерлерімен бірлескен семинар кеңес өткізді. Семинар барысында №7 МӘС бөлімінің басшысы М. Нысанбаев емдеу ұйымдарының ДКК төрағаларына және дәрігерлерге жоғарыда айтылған мәліметтерді ескере отырып, науқастардың емханадан емханаға тіркелулерін, толыққанды және сапалы түрде тексерулерден өтулерін, емдік және оңалту іс-шараларының орындалуын қатаң түрде бақылауда ұстау қажеттілігін бір-неше рет баяндады.
Сыбайлас жемқорлық — кез келген мемлекеттің тұрақты дамуына, қоғамдық өмір сапасына және әлеуметтік әділеттілікке үлкен қауіп төндіретін күрделі құбылыс. Қазақстанда жемқорлық мемлекеттік қызмет саласында да айтарлықтай зиян келтіріп, басқарудың тиімділігіне және мемлекеттік органдардың азаматтар алдындағы беделіне нұқсан келтіреді. Жемқорлықтың мемлекеттік қызметке тигізетін әсері бірқатар маңызды салдарды тудырады және оның алдын алу шаралары қатаң қолға алынуы қажет. Жемқорлық мемлекеттік басқару жүйесін әлсіретіп, оның тиімділігін төмендетеді. Парақорлық және заңсыз мәмілелер мемлекеттік қызметкерлердің назарын негізгі міндеттерінен басқа бағыттарға бұрып, елдің әлеуметтік-экономикалық мәселелерін шешуге кері әсер етеді. Жемқорлық бюрократиялық кедергілердің көбеюіне әкеледі. Құжаттарды рәсімдеу, рұқсаттар алу және басқа да мемлекеттік қызметтер көрсету кезінде азаматтар үшін қиындықтар туындап, бұл процестерді жеңілдету үшін жемқорлық әрекеттерге жүгіну қаупін тудырады. Жемқорлық мемлекеттік органдарға деген азаматтардың сенімін әлсіретеді. Азаматтар мемлекеттік қызметтердің әділ және ашық түрде көрсетілмейтіндігіне, тек жеке таныстық пен пара арқылы ғана мүмкін болатындығына сеніп, қоғамдық құрылымдарға деген сенімсіздік білдіреді. Жемқорлық қызметте теңсіздікті қалыптастырады, себебі мемлекеттік қызметтерді тек пара беру арқылы алған азаматтар артықшылықтарға ие болады. Бұл қоғамдағы әлеуметтік теңсіздік пен әділетсіздікті күшейтеді. Мемлекеттік қызметтегі жемқорлық қызметкерлердің моральдық және кәсіби құндылықтарының төмендеуіне әкеледі. Заңды бұзып, жеке пайда табуға ұмтылу мемлекеттік қызметкерлердің адалдығы мен қоғам алдындағы жауапкершілігін әлсіретеді. Мемлекеттік қызметке адал және кәсіби мамандардың қызығушылығы төмендейді, себебі олар үшін қызметтің әділдігіне және карьералық өсу мүмкіндіктеріне күмән туындайды. Бұл кадрлық тұрақсыздыққа және кәсіби деңгейдің төмендеуіне ықпал етеді. Жемқорлық нәтижесінде мемлекеттік бюджет қаржылары тиімсіз жұмсалады. Мысалы, мемлекеттік сатып алулар кезінде парақорлық салдарынан сапасыз қызметтер мен тауарлар таңдалады, бұл мемлекеттің қаржы ресурстарының зая кетуіне әкеледі. Жемқорлықтың таралуы шетелдік және отандық инвесторлар үшін жағымсыз жағдай қалыптастырады, бұл инвестициялық ағынның төмендеуіне және экономикалық өсімнің бәсеңдеуіне әкеледі. Мемлекеттік қызметтерді цифрландыру арқылы адам факторының араласуын азайту жемқорлықты төмендетуге көмектеседі. Электрондық қызметтерді онлайн форматта алу азаматтар үшін процестерді жеңілдетеді және парақорлық әрекеттердің алдын алады. Құжаттарды рәсімдеу, тендерлер мен лицензияларды беру сияқты маңызды процестердің онлайн бақылауы олардың ашықтығын арттырып, жемқорлыққа мүмкіндік бермейді. Қоғамдық ұйымдар мен бұқаралық ақпарат құралдары мемлекеттік органдардың қызметін бақылауға қатысып, олардың ашықтығы мен есептілігін қамтамасыз етуі қажет. Қоғамдық бақылау мемлекеттің қызметіне деген сенімді арттыруға мүмкіндік береді. Мемлекеттік органдардың жұмысын бағалау үшін қоғамдық тыңдаулар өткізу және олардың есептерін ашық жариялау маңызды. Бұл шаралар азаматтарға мемлекеттік қызметтің әділдігі мен тиімділігіне көз жеткізуге мүмкіндік береді. Мемлекеттік қызметкерлерге жеткілікті деңгейде жалақы төлеу олардың жемқорлыққа жүгіну қажеттілігін төмендетуге көмектеседі. Жалақының жоғары болуы қызметкерлерді адалдыққа және қызметтің сапасын арттыруға ынталандырады. Мемлекеттік қызметкерлердің адал қызметін марапаттау, кәсіби жетістіктері үшін қосымша сыйақылар беру арқылы олардың мотивациясын күшейтуге болады. Жоғары оқу орындарында және мемлекеттік мекемелерде сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәрбие мен білім беру бағдарламаларын енгізу арқылы болашақ мемлекеттік қызметкерлерді адалдыққа және әділеттілікке үйрету маңызды. Жемқорлықтың зияндылығы және оның қоғамға тигізетін кері әсері туралы халық арасында түсіндіру жұмыстарын жүргізу сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруға ықпал етеді. Жемқорлықтың мемлекеттік қызметке әсері тек мемлекеттік басқарудың сапасына ғана емес, сонымен қатар қоғамдағы әділеттілікке, әлеуметтік тұрақтылыққа және экономикалық дамуға да кері әсерін тигізеді. Жемқорлықпен күрес тек мемлекеттік органдардың міндеті емес, бұл қоғамның әрбір мүшесінің жауапкершілігі. Қазақстанда жемқорлықтың алдын алу және оны болдырмау мақсатында кешенді шаралар қабылдануда. Бұл шаралардың тиімді жүзеге асырылуы қоғамның әділетті, ашық және дамыған болашағын қамтамасыз етеді.
