БЕЛСЕНДІ ЖАСТАР ОҚУШЫЛАРМЕН КЕЗДЕСУ ӨТКІЗДІ
Сыбайлас жемқорлық – қоғамның барлық салаларына, соның ішінде жастарға да теріс әсер ететін күрделі әлеуметтік мәселе. Оның жастарға ықпалы бірнеше аспектіде көрініс табады. Тарқатсақ, бұл түйткіл жастар арасында теңсіздікті арттырады. Мысалы, білім беру саласындағы жемқорлық оқушылар мен студенттердің мүмкіндіктерін әділетсіз бөлуге әкеледі. Бұл дарынды, бірақ материалдық жағдайы төмен жастардың білім алуға, өз қабілеттерін дамытуға деген мүмкіндіктерін шектейді. Жастар сыбайлас жемқорлықты күнделікті құбылыс ретінде қабылдаса, олардың моральдық құндылықтары төмендейді. Олар адал еңбектің орнына, «пара беру» немесе «таныс арқылы шешу» сияқты әрекеттерді қалыпты нәрсе деп санауы мүмкін. Сыбайлас жемқорлық әділетсіздікке әкелгендіктен, жастардың өмірде жетістікке жетуге деген ынтасын төмендетеді. Олар өз күш-жігерімен биік белестерге жетудің мүмкін емес екеніне сенуі мүмкін.
Жемқорлық жұмысқа орналасу саласында да үлкен рөл атқарады. Таныстық пен пара беру арқылы жұмысқа тұру жағдайлары жастарды адал еңбекке емес, жеңіл жолдарды іздеуге итермелейді. Жастар мемлекеттік мекемелер мен қоғамдық институттарға сенуден қалады. Бұл сенімсіздік қоғамда белсенді және жауапты азаматтық позицияны қалыптастыруға кедергі келтіреді. Сыбайлас жемқорлық жастардың болашағына тікелей әсер етеді, себебі ол елдің жалпы экономикалық және әлеуметтік даму қарқынын төмендетеді. Инвестициялар азаяды, ал бұл өз кезегінде жұмыс орындарының қысқаруына және жастар арасындағы жұмыссыздықтың артуына әкеледі. Әділетсіздік пен жемқорлық жағдайында өмір сүретін жастар өздерінің шығармашылық әлеуетін толық іске асыра алмауы мүмкін. Бұл қоғамдағы инновациялар мен жаңашылдықты шектейді. Сондықтан оның алдын алу шаралары белсенді жүргізілуі керек. Негізгі шешу жолдары — жастар арасында сыбайлас жемқорлықтың зияны туралы ақпараттандыру және моральдық құндылықтарды нығайту, жастарды қоғамдық бақылау жобаларына тарту арқылы оларды жемқорлыққа қарсы күреске белсенді қатыстыру, жастардың білім алуына, жұмысқа орналасуына әділ жағдай жасау. Жастар – ел болашағы, сондықтан оларды сыбайлас жемқорлықтың кері әсерінен қорғау – әрбір қоғамның маңызды міндеті. Бұл тұрғыдан келгенде, елімізде жүзеге асырылып жатқан жұмыстардың қатары қалың. Мәселен, жуырда Түркістан қаласы әкімдігінің «Жастар ресурстық орталығы» КММ-нің ұйымдастыруымен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес тақырыбында оқушыларға түсіндірме жұмыстары жүргізіліп, видеороликтер көрсетілді. Мұндай шаралар оқушыларды сыбайлас жемқорлықтың зиянды әсерлері мен оның қоғамға теріс ықпалы туралы ақпараттандырады. Видеороликтер арқылы сыбайлас жемқорлықтың алдын алу, адалдық және әділдік принциптерін сақтау, қоғамда таза және заңға бағынатын тәртіп орнату туралы білім берілді. Бұл шаралар оқушыларға сыбайлас жемқорлықпен күресудің маңыздылығын ұғындырып, болашақта оларды жауапкершілікке, адалдыққа тәрбиелейді. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың алдын алу мақсатында кешенді шаралар жүзеге асырылуда. Тарқатсақ, 2015 жылы қабылданған «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» заң сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың құқықтық негіздерін айқындайды. 2022 жылы Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатының 2022–2026 жылдарға арналған тұжырымдамасы бекітілді. 2021 жылдан бастап мемлекеттік қызметшілер мен олардың жұбайлары жалпыға бірдей декларациялау шеңберінде өздерінің барлық активтерін тіркеп, «кіріс» декларацияларын ұсынды. Мемлекеттік сатып алулар процесі электрондық форматқа көшіріліп, ашықтық қамтамасыз етілді. «Қоғамдық кеңестер туралы» заңға өзгерістер енгізу арқылы қоғамдық кеңестердің құқықтық мәртебесі кеңейтілді. Жұртшылық өкілдерінен құрылған арнаулы мониторингтік топ Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияның іске асырылуын бағалауды қамтамасыз етті. Мектептер мен жоғары оқу орындарында сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруға бағытталған арнайы курстар енгізілді. БАҚ және әлеуметтік желілер арқылы сыбайлас жемқорлықтың зияны туралы ақпараттандыру жұмыстары жүргізілуде. Мемлекеттік органдар мен ұйымдарда сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау және жою мақсатында тұрақты талдау жүргізіледі. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган сыбайлас жемқорлыққа қарсы мониторинг жүргізеді. Қазақстан сыбайлас жемқорлыққа қарсы халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық орнатып, озық тәжірибелерді енгізуде. Бұл шаралар Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың алдын алу және оны азайту бағытында маңызды қадамдар болып табылады. Сыбайлас жемқорлық – бұл лауазымды тұлғаның өз қызметтік өкілеттіктерін жеке мүддесі үшін теріс пайдалануы немесе пайда табу мақсатында құқықтық нормаларды бұзу әрекеті. Жемқорлық қоғамның дамуына, экономикалық тұрақтылыққа және әділеттілікке үлкен зиян тигізеді. Оның түрлері және салдары әртүрлі болуы мүмкін, бірақ кез келген жағдайда оның жалпы халықтың әл-ауқатына кері әсері айқын. Онымен күресу үшін заңдарды күшейту, азаматтық қоғамның белсенділігін арттыру, мемлекеттік басқаруды ашық әрі әділетті ету қажет. Әр азамат сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте өз үлесін қосуы тиіс, себебі әділетті қоғам құру – баршамыздың ортақ міндетіміз.
