ЕРЕКШЕ БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН “QH” ОҢАЛТУ ОРТАЛЫҒЫ АШЫЛДЫ
Ерекше қажеттіліктері бар балалар – бұл қоғамдағы ерекше қамқорлық пен қорғауды қажет ететін топтардың бірі. Олар даму ерекшеліктеріне байланысты білім алу, әлеуметтік өмірге қатысу және медициналық қызметтерді пайдалану барысында бірқатар қиындықтарға тап болуы мүмкін. Ерекше балаларды қорғау – олардың құқықтарын қамтамасыз етіп, толыққанды қоғам мүшесі ретінде дамуына мүмкіндік беру мақсатында қоғам мен мемлекет тарапынан жасалатын маңызды шаралардың жиынтығы. Бұл мақалада ерекше балаларды қорғаудың маңыздылығы, қолдау шаралары және оларды интеграциялаудың жолдары қарастырылады. Ерекше балалардың құқықтары мен қажеттіліктерін қорғау – қоғамның әлеуметтік жауапкершілігі. Олар физикалық, психикалық немесе зияткерлік ерекшеліктеріне байланысты басқалармен тең дәрежеде өмір сүруі үшін қолдау көрсетілуі тиіс. Бұл балаларға білім беру, медициналық көмек, әлеуметтік қызметтер және психологиялық қолдау көрсету арқылы олардың әлеуетін толық іске асыруға мүмкіндік беру маңызды.
Ерекше балаларды қорғаудың басты мақсаты – олардың өмір сапасын жақсарту және толыққанды білім алуға, даму мүмкіндіктеріне қол жеткізуіне жағдай жасау. Қоғамда осындай балалардың құқықтарын қорғау олардың болашағы үшін ғана емес, жалпы қоғамның өркендеуі үшін де маңызды болып табылады. Ерекше қажеттіліктері бар балаларға білім беру мәселесінде инклюзивті білім беру жүйесі маңызды рөл атқарады. Инклюзивті білім беру – ерекше балаларды жалпы білім беру мектептерінде оқытуға бағытталған жүйе. Бұл әдіс балаларға өздерінің құрдастарымен бірге білім алуына және қоғамға толыққанды кірігуіне мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда Қазақстанда инклюзивті білім беру жүйесін дамыту мақсатында бірқатар заңнамалық және ұйымдастырушылық шаралар жүзеге асырылуда. Ерекше балалардың дамуы үшін медициналық және психологиялық қолдау өте маңызды. Оларға кәсіби дәрігерлер мен психологтар тарапынан арнайы қызметтер ұсынылуы қажет. Ерекше балалардың денсаулығын сақтау үшін тұрақты медициналық бақылау мен арнайы емдеу бағдарламалары ұйымдастырылуы тиіс. Ерекше балаларды қоғамға интеграциялау – олардың өзін қоғамның толыққанды мүшесі ретінде сезінуіне мүмкіндік беру. Олардың әлеуметтік іс-шараларға қатысуын, достық қарым-қатынас орнатуын қолдау қажет. Бұл балаларға спорттық, мәдени және шығармашылық іс-шараларға қатысу мүмкіндігін ұсыну арқылы жүзеге асады. Бұл оларды әлеуметтік ортада белсенді етіп, олардың дамуына қолайлы жағдай жасайды. Мемлекет ерекше балалардың құқықтарын қорғау және қолдау мақсатында заңнамалық шаралар қабылдауда. Қазақстанда ерекше қажеттіліктері бар балалар үшін мемлекеттік бағдарламалар, жеңілдіктер және арнаулы орталықтар жұмыс істейді. Бұл бағдарламалар балаларға қажетті көмек көрсетіп, олардың білім алуы мен денсаулық сақтау қызметтеріне қол жеткізуін қамтамасыз етеді. Ерекше балаларды қорғау тек мемлекеттің ғана емес, сонымен қатар қоғамның да маңызды міндеті. Қоғамның әрбір мүшесі осы балаларға қамқор болуға, оларды қолдауға және өздерімен тең дәрежеде қабылдауға тырысуы тиіс. Ерекше балалардың дамуына ықпал ету – жалпы қоғамның жауапкершілігі, себебі олардың болашағы қоғамның қолдауына байланысты. Көптеген үкіметтік емес ұйымдар ерекше қажеттіліктері бар балаларға көмек көрсету, олардың құқықтарын қорғау және қолдау көрсету жұмыстарын жүргізуде. Сонымен қатар, еріктілер мен белсенділер де ерекше балаларға көмек көрсету үшін түрлі іс-шаралар ұйымдастырады, бұл қоғамдағы позитивті өзгерістерге ықпал етеді. Ерекше балаларды қорғау – бұл қоғамның гуманистік және этикалық құндылықтарын көрсететін маңызды қадам. Олар ерекше қажеттіліктеріне қарамастан, қоғамның ажырамас бөлігі болып табылады және олардың құқықтары мен мүмкіндіктері толығымен қорғалуы тиіс. Мемлекет, қоғам және отбасы біріге отырып, ерекше балаларға барлық қажетті қолдауды көрсету арқылы олардың өмір сапасын арттырып, болашаққа сеніммен қадам басуына мүмкіндік беруі керек. Бұл біздің ортақ міндетіміз және жауапкершілігіміз. Бұл бағыттағы шаралар еліміздің үшінші мегаполисінде белсенді түрде іске асып келе жатыр. Мәселен, жуырда Шымкент қаласында жүйке-ортопедиялық бұзылыстары бар балаларға арналған “QH” мемлекеттік оңалту орталығының салтанатты ашылу рәсімі өтті. Орталық “№2 Оңалту орталығы” базасында құрылып, жылына 600 баланы оңалтуға мүмкіндік береді. Жаңа орталық 3 пен 18 жас аралығындағы ерекше қажеттіліктері бар балаларға сапалы және кешенді оңалту көмегін ұсынуды мақсат етеді. Іс-шараға Шымкент қаласы әкімінің бірінші орынбасары Қуаныш Асылов, денсаулық сақтау басқармасының басшысы Нұрлыбек Асылбеков, “Қазақстан халқына” қоры Басқарма төрағасының орынбасары Лаззат Чинкисбаева және “Қамқорлық Қоры” директоры Арайлым Еркінова қатысты. Қуаныш Асылов жаңа орталықтың жұмысына сәттілік тілеп, оның маңыздылығын атап өтті. 2024 жылдың алғашқы 10 айында №2 оңалту орталығында 1843 бала кешенді ем алды. Олардың 1337-і стационарда, ал 506-сы амбулаториялық-емханалық жағдайда оңалтудан өтті. Сонымен қатар, 2023 жылдың сәуір айында ашылған “Қамқорлық” ерте араласу бөлімшесі 3 айдан 3 жасқа дейінгі 823-тен астам балаға көмек көрсетті. Ресми мәліметтерге сүйенсек, Шымкент қаласында 18 жасқа дейінгі мүгедектігі бар 7914 бала тіркелген. Жаңа орталық балалардың оңалту қажеттіліктерін қамтамасыз етуде маңызды қадам болып отыр. Орталықта неврологтар, реабилитологтар, логопедтер, дефектологтар, психологтар және басқа да мамандар жұмыс істейді. Барлық мамандар арнайы дайындықтан өткен, олардың ішінде халықаралық сарапшылардың қатысуымен ұйымдастырылған курстар бар. Орталық “Қазақстан халқына” қорының қолдауымен заманауи жабдықтармен жабдықталған. Емдік дене шынықтыру мен механотерапияға арналған инновациялық тренажерлер, сондай-ақ сенсорлық бөлмелер, гидромассажы бар құрғақ ванна және физиотерапия кабинеттері балаларға кешенді оңалту қызметтерін ұсынуға мүмкіндік береді. “QH” орталығы балалардың қажеттіліктерін ескере отырып жасалған заманауи әрі жайлы орта ұсынады. Интерьер ерекше тұжырымдамаға сай әзірленіп, кең әрі жарық кабинеттер балалардың физикалық және эмоционалдық жағдайын жақсартуға бағытталған. Бұл орталық ерекше балалардың өмір сапасын арттырудағы маңызды бастама болды. Шымкенттегі “QH” оңалту орталығы — ерекше балалардың жан-жақты дамуына арналған қолжетімді әрі сапалы қызмет ұсынатын бірегей мекеме. Бұл әлеуметтік маңызды жобаның іске асуы қаладағы оңалту инфрақұрылымын жақсартуға үлкен үлес қосып отыр. Айта кету керек, елімізде ерекше қажеттіліктері бар балаларға арналған оңалту орталықтары олардың денсаулығын қалпына келтіру, әлеуметтік бейімделу және қоғамға толыққанды интеграциялануына көмектесу мақсатында қызмет етеді. Бұл орталықтар жүйке жүйесі, тірек-қимыл аппараты және сезім мүшелері ауруларын бастан өткерген балаларға медициналық, физикалық және педагогикалық қолдау көрсетеді. Дәрігер-неврологтар, реабилитологтар және физиотерапевттер балалардың физикалық жағдайын жақсарту үшін емдік шаралар жүргізеді. Психологтар мен логопедтер балалардың эмоционалдық және сөйлеу дағдыларын дамытуға көмектеседі. Әлеуметтік қызметкерлер мен педагогтар балалардың қоғамға бейімделуіне, күнделікті өмірде қажетті дағдыларды меңгеруіне жәрдемдеседі. Елімізде балаларды оңалтуға арналған 152 орталық бар, оның ішінде 19-ы Денсаулық сақтау министрлігінің, 24-і Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің қарамағында, ал 97-сі — жекеменшік орталықтар. Дегенмен, бұл орталықтар саны ерекше қажеттіліктері бар балалардың қажеттіліктерін толық қанағаттандыруға жеткіліксіз. Соңғы жылдары «Қазақстан халқына» қорының қолдауымен бірнеше жаңа оңалту орталықтары ашылды. Мысалы, Атырау, Талдықорған және Өскемен қалаларында ерте араласу орталықтары мен аутизм және басқа да менталды бұзылыстары бар балаларға арналған орталықтар іске қосылды. Оңалту орталықтарының жетіспеушілігі, мамандардың тапшылығы және жабдықтардың ескіруі сияқты мәселелер бар. Бұл проблемаларды шешу үшін шағын және орташа оңалту орталықтарының желісін кеңейту, мамандарды даярлау және заманауи жабдықтармен қамтамасыз ету қажет. Ерекше қажеттіліктері бар балаларға арналған оңалту орталықтары олардың өмір сапасын жақсартуда маңызды рөл атқарады. Мемлекет пен қоғамның бірлескен күш-жігері арқылы бұл балаларға қажетті қолдау көрсетіліп, олардың толыққанды өмір сүруіне жағдай жасалуы тиіс. Қоса кетейік, Шымкент қаласы жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау басқармасына қарасты №6 балалар арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығында тірек-қимылы жүйесі бұзылған балалардың денсаулығында оң өзгерістер байқалады. Заманауи медициналық құрал-жабдықтар мен оңалту шараларының әсерінен мұнда қимыл-қозғалысы нашар балалардың денсаулығы жақсарған. Бүгін ҚР Адам құқықтары жөніндегі уәкілі Артур Ластаев Шымкентке арнайы іссапары барысында аталмыш орталықты аралап, ерекше балаларға көрсетіліп жатқан әлеуметтік оңалту шараларымен танысты. Басқарма басшысының орынбасары Копжан Тұрлыбеков пен орталық директоры Камилла Ауанасова омбудсменге жалпы арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсету орталығында атқарылып жатқан жұмыс барысын баяндады. Орталықта 18 жасқа дейінгі психоневрологиялық ауруы бар мүгедек балаларға арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсетіледі. Жүйке-жүйелерінің ауруы салдарынан балаларда түрлі ауытқулары бар. Орталық мамандарынан әрқайсысына айрықша көңіл бөліп, жеке оңалту шараларын жүргізу талап етіледі. Білікті мамандар «нейроинфекциялары мен инсульттарының салдары», «Эпилепсия» диагноздары бойынша тірек-қимыл жүйесі бұзылған балалардың қимыл-қозғалысын оңалтуға бар күштерін жұмсауда. Емдік шаралар барысында ROBACTIV Локомотив жүйесі, Модульдік баспалдақ «STEP» түрі мен басқа да заманауи медициналық құрал-жабдықтарын қолдануда. ҚР Адам құқықтары жөніндегі уәкілі сапар барысында ерекше балалардың құқықтарының қадағалануы мен қызмет сапасына айрықша назар аударды. Орталықта қазіргі таңда стационарлық жағдайда 124, жартылай стационарлық жағдайда 82 бала қызмет алып жатыр. Оның ішінде тұл жетім, тастанды және асыраушысынан айырылған 25 бала орталық қамқорлығында. Оларға 8 арнаулы әлеуметтік психологиялық қызмет түрлері көрсетіледі. Сонымен қатар балаларды қоғамға бейімдеуге ерекше көңіл бөлінген. Медициналық бөлімде физиоемдеу, стоматология мен емдік кабинеттер қарастырылған. Дәрігерлердің тағайындауы бойынша науқастарды емдеу үшін физиотерапиялық бағытта қызметтер көрсетіледі.
