АДАЛДЫҚ – АДАМДЫҚ БЕЛГІСІ
Сыбайлас жемқорлық – бұл жеке пайда немесе артықшылық алу мақсатында билік өкілеттігін немесе қызметтік жағдайды заңсыз пайдалану. Бұл – қоғамдық жүйеде әділдікке, демократияға, экономикалық және әлеуметтік дамуға кедергі келтіретін өте қауіпті құбылыс. Сыбайлас жемқорлық қоғамның барлық салаларында орын алуы мүмкін: мемлекеттік басқаруда, құқық қорғау органдарында, денсаулық сақтау, білім беру, көлік, бизнес салаларында және тағы басқа да құрылымдарда. Сыбайлас жемқорлық мемлекеттік бюджетке зиян келтіреді, себебі мемлекет қаржысының белгілі бір бөлігі мақсатсыз жұмсалады. Бұл инфрақұрылым, білім беру, денсаулық сақтау сияқты маңызды салаларға қаражаттың жетіспеушілігін туғызады. Инвесторлар үшін сыбайлас жемқорлық өте жағымсыз фактор болып табылады, себебі ол бизнестің әділ дамуына және нарықтағы тең бәсекелестікке кедергі келтіреді. Сыбайлас жемқорлық заңдардың әділ орындалуына кері әсер етеді. Адамдар заңдарды бұзып, пара беру арқылы жауапкершіліктен құтылуға тырысады, бұл жалпы құқықтық жүйенің әлсіреуіне әкеледі.
Сыбайлас жемқорлық халық арасында әлеуметтік теңсіздіктің өсуіне ықпал етеді. Мемлекеттік қызметтерге, жұмысқа орналасу мүмкіндіктеріне тек белгілі бір адамдар қол жеткізіп, әділетсіздік пен теңсіздік туындайды. Сыбайлас жемқорлық қоғамның мемлекеттік органдарға, құқық қорғау жүйесіне және жалпы басқару құрылымына деген сенімін төмендетеді. Бұл халықтың билікке деген сенімсіздігін туғызып, саяси тұрақсыздыққа әкелуі мүмкін. Мемлекет сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңдарды күшейтуі қажет. Бұл заңдар парақорлықпен күрес, қызметтік өкілеттікті асыра пайдалану, мүлікті заңсыз пайдалану сияқты қылмыстарға қатаң жаза қарастыруы керек. Сыбайлас жемқорлыққа қатысы бар адамдарға қатысты қатаң жазалау шараларын қолдану, соның ішінде айыппұл салу, мүлікті тәркілеу, қызметтен босату және қылмыстық жауапкершілікке тарту керек. Мемлекеттік сатып алулар, лицензиялар мен гранттарды беру процесін барынша ашық түрде өткізу керек. Бұл үшін электрондық жүйелерді пайдаланып, қоғамдық бақылау енгізуге болады. Мемлекеттік қызметкерлер мен лауазымды тұлғалар өздерінің қаржылық жағдайлары туралы есеп беруі қажет. Бұл сыбайлас жемқорлыққа бейім әрекеттерді ерте анықтауға мүмкіндік береді. Қоғамдық ұйымдар, бұқаралық ақпарат құралдары сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске белсене қатысуы керек. Бұл қоғамның сыбайлас жемқорлыққа қарсы белсенділігін арттыруға және осындай фактілерді ерте анықтауға көмектеседі. Журналисттік зерттеулер арқылы сыбайлас жемқорлық фактілерін анықтау және оны ашық жариялау маңызды. Мектептерде және жоғары оқу орындарында сыбайлас жемқорлықтың зияны туралы ақпарат беру, бұл құбылыстың қоғамға, экономикаға және әрбір адамға тигізетін зардаптарын түсіндіру керек. Қоғамға сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте қалай белсенді болу керектігі туралы ақпарат беру маңызды. Жұртшылыққа жемқорлыққа қарсы шаралар туралы, кімге және қалай хабарласу керектігі жайлы кеңестер берілуі тиіс. Мемлекеттік қызметкерлердің адалдығы үшін олардың жалақысын арттыру және әлеуметтік жағдайын жақсарту маңызды. Қызметкерлердің өздеріне жеткілікті жалақысы болған жағдайда, олар пара алуға азғырылуы азайып, адал жұмыс істеуге мүмкіндік туады. Электрондық үкіметтің енгізілуі сыбайлас жемқорлықты азайтуға үлкен үлес қосады. Электрондық қызмет көрсету арқылы адамдар мемлекеттік мекемелерге бармай-ақ қажетті құжаттарын алып, қызметтерге қол жеткізе алады, бұл жемқорлыққа жол ашатын тікелей байланыстарды азайтады. Қазақстан Республикасының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі – сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты жүзеге асыратын және осы құбылысқа қарсы күрес жүргізетін басты орган. Ал Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл заңдары – Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресу мақсатында арнайы заңдар қабылданған, оларды бұзған жағдайда лауазымды тұлғалар жауапкершілікке тартылады. Сонымен қатар, мемлекет сыбайлас жемқорлыққа қарсы қоғамдық кеңестер, жедел желілер және азаматтардың арыз-шағымдарын қарау жүйесін құрған. Бұл шаралар қоғамның әрбір мүшесінің сыбайлас жемқорлыққа қарсы белсенді әрекет етуіне мүмкіндік береді. Сыбайлас жемқорлық – қоғамды әлсіретіп, экономиканың дамуына кедергі келтіретін үлкен проблема. Онымен күресу үшін заңнамалық шараларды күшейту, ашықтықты арттыру, қоғамның санасын өзгерту, ақпараттандыру, азаматтардың жауапкершілігін арттыру қажет. Сыбайлас жемқорлықсыз қоғам құру үшін әрбір азамат, мемлекеттік органдар және қоғамдық ұйымдар бірлесіп, күш-жігер жұмсауы тиіс. Тек осындай ынтымақтастықтың арқасында ғана әділ, дамыған және қауіпсіз қоғам құру мүмкін. Сондықтан оның алдын алу бойынша елімізде кешенді шаралар іске асып келе жатыр. Мәселен, Шымкент қаласында жастар арасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруды мақсат еткен «Адалдық – адамдық белгісі» атты қалалық сурет байқауы өтіп жатыр. Онда қаладағы колледж шәкірттері, мектеп оқушылары, жалпы 92 жас бағын сынап жатыр. Аталған шараны «Бәйтерек» жастар қоғамдық бірлестігі ұйымдастырып, Шымкент қаласы бойынша Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл Агенттігінің департаменті қолдау білдіруде. Байқаудың басты мақсаты – жастардың бойында адалдықты дәріптеп, жемқорлыққа қарсы сананы дамыту, талантты жастарды қолдау және олардың шығармашылық әлеуетін арттыру. Іс-шараның ашылуында Шымкент қалалық Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл департаменті превенция басқармасы басшысының орынбасары Нұртөре Қалдыбаев пен қалалық ішкі саясат және жастар істері жөніндегі басқарма басшысының орынбасары Заңғарбек Үсіпахметов жастарға сәттілік тілей отырып, байқаудың отансүйгіштікті тәрбиелеудегі рөлін атап өтті. Байқау 14-16 жас және 17-21 жас аралығындағы екі жас ерекшелік тобында өткізіледі. Қатысушылар 90 минут ішінде берілген тақырып бойынша өз шығармаларын салады. Қазылар алқасы жеңімпаздарды анықтау барысында шығармалардың тақырыптық мазмұнының ашылуына, түстер үйлесіміне және композициясына ерекше мән береді. Жалпы байқауға қатысуға 13 мекемеден 127 өтінім келіп түскен. Жеңімпаздар Шымкент қаласы әкімінің дипломдарымен және қаржылай сыйлықтармен марапатталады. Сонымен қатар, «Ең үздік авторлық шығарма» және «Ең жас суретші» номинациялары бойынша арнайы жүлделер беріледі. Жалпы адал азамат ұғымы – әрбір қоғамның дамуы мен тұрақтылығының негізі болып табылатын маңызды құндылықтардың бірі. Адал азамат – өзінің іс-әрекеттерінде әділ, жауапкершілікті сезінетін, қоғамға пайдасын тигізуге ұмтылатын тұлға. Адалдық пен әділеттілік қоғамдағы әлеуметтік келісім мен өзара сенімнің маңызды құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады. Адал азамат өзіне жүктелген міндеттерді толық жауапкершілікпен орындайды. Ол қоғам алдындағы борышын сезініп, тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін өз ісінде адал болуға ұмтылады. Бұл қасиет адамның жеке өмірінде де, кәсіби қызметінде де үлкен мәнге ие. Адал азамат әділдік принципін ұстанады және қоғамдағы әрбір адамның құқығын құрметтейді. Ол заңдарға бағынады, құқық бұзушылықтарға төзбейді және әділдікке негізделген шешімдер қабылдайды. Әділдікке негізделген қоғамда өзара сенім орнап, адамдар бір-біріне құрметпен қарайды. Адал азамат өзінің жеке мүддесінен бұрын қоғамдық мүддені жоғары қояды. Ол қоғамдағы өзекті мәселелерді шешуге атсалысады, азаматтық белсенділік танытады және әлеуметтік әділеттілікті қолдайды. Бұл қасиет қоғамның жалпы дамуына және азаматтардың әл-ауқатын арттыруға ықпал етеді. Сонымен қатар сыбайлас жемқорлыққа төзбейді және оның кез келген түрімен күресуге дайын. Жемқорлық қоғамның дамуына кедергі келтіреді, ал адал азамат оны болдырмау үшін өзінің адал іс-әрекетімен үлгі көрсетеді. Бұл ұстаным елдегі заң үстемдігі мен әділеттілікті нығайтуға септігін тигізеді. Адал азамат қоршаған ортаға да жауапкершілікпен қарайды. Ол табиғатты қорғау, қоршаған ортаны таза ұстау және ресурстарды тиімді пайдалану мәселелеріне мән береді. Бұл болашақ ұрпаққа қолайлы өмір сүру ортасын қалдыруға бағытталған маңызды қадам. Адал азамат – қоғамның барлық саласында тұрақтылық пен дамудың кепілі. Ол заңдар мен нормаларды сақтауға, әділеттілікті қамтамасыз етуге және қоғамның әл-ауқатын арттыруға ұмтылады. Адал азаматтар көбейген сайын қоғамда сенім деңгейі артып, адамдар бір-біріне қолдау көрсетіп, бірлік пен татулықта өмір сүреді. Білім беру жүйесі адал азаматтарды тәрбиелеуде маңызды рөл атқарады. Мектептер мен жоғары оқу орындарында оқушылар мен студенттерге адалдық, әділдік және жауапкершілік қағидаттарын түсіндіру арқылы болашақта қоғамда адал азаматтар санының көбеюіне ықпал етуге болады. Мемлекеттік саясат та адал азаматтық құндылықтарды қалыптастыруға бағытталуы керек. Жемқорлыққа қарсы күрес, заңдардың әділ орындалуы және азаматтардың құқықтарын қорғау – адал азаматтардың қалыптасуына негіз болады. Адал азамат ұғымы – қоғамның дамуы мен тұрақтылығының негізі. Адалдық, әділдік, жауапкершілік, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес және экологиялық жауапкершілік сияқты қасиеттер адал азаматтың басты ерекшеліктері болып табылады. Адал азаматтар қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз етіп, оның дамуына үлкен үлес қосады. Сондықтан адал азаматтық құндылықтарды насихаттау және оларды ұрпақтан ұрпаққа жеткізу – біздің ортақ міндетіміз.
