АДАЛДЫҚ — АДАМДЫҚТЫҢ БЕЛГІСІ
Адалдық сағаты – бұл Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың алдын алу және қоғамда адалдық, парасаттылық, әділдік сияқты құндылықтарды насихаттау мақсатында жүргізілетін тәрбиелік-ағартушылық шара. Аталмыш шара елімізде сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру және жастардың жемқорлыққа төзімсіздігін арттыру үшін маңызды. Адалдық сағаты оқушылар мен студенттерге сыбайлас жемқорлықтың зиянын түсіндіріп, оны болдырмауға бағытталған әрекеттерді ұғындыруға негізделген. Сонымен қатар, бұл іс-шара қоғамдағы адалдық, әділдік және жауапкершілік сияқты негізгі құндылықтарды насихаттауға бағытталған. Адалдық сағатының негізгі мақсаты — оқушылар мен студенттерге сыбайлас жемқорлықтың қоғамға тигізетін кері әсерін түсіндіру, бұл арқылы жастардың сыбайлас жемқорлыққа қарсы санасын қалыптастыру, адалдық және әділдік құндылықтарын насихаттау, әрбір жастың адалдық пен әділдікті басты ұстаным ретінде қабылдап, оларды өз өмірінде қолдануына ынталандыру, жастардың азаматтық ұстанымын күшейту, оқушылар мен студенттерге өз құқықтары мен міндеттерін түсіндіру. Адалдық сағаты жастарды өз ортасында, отбасында және болашақ жұмысында адал болуға үйретеді. Жастарға жемқорлыққа қарсы күрес тәсілдерін түсіндіріп, жемқорлыққа төзімсіздік танытуға шақырады.
Адалдық сағаты арқылы оқушылар мен студенттерді ерте жастан адалдыққа, әділдікке тәрбиелеу маңызды. Олар қоғамда жемқорлыққа жол бермеудің маңызын түсініп, адалдық қағидаларын өз өмірлерінде қолдана бастайды. Адалдық сағаттары арқылы жастарды сыбайлас жемқорлыққа қарсы белсенді іс-шараларға қатысуға ынталандырады. Олар сыбайлас жемқорлыққа қарсы қозғалыстың белсенді мүшесі болуға талпынады. Жоба арқылы қоғамдағы ашықтық пен әділеттілік принциптерін бекітуге болады. Мемлекеттік қызметтер мен басқа да салалардағы ашықтық жемқорлықты азайтуға көмектеседі. Жастарға заңды білу және оны сақтау маңызды. Адалдық сағаты құқықтық сауаттылықты арттыруға көмектеседі, бұл өз кезегінде жастардың жемқорлыққа қарсы әрекеттерінде заңды негізделген шешімдер қабылдауына мүмкіндік береді. Адалдық сағаты – сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте маңызды құрал. Ол жас ұрпақтың құқықтық сауаттылығын арттырып, олардың қоғамдағы жемқорлыққа қарсы көзқарасын қалыптастыруға бағытталған. Әділдік пен адалдыққа ұмтылатын, парақорлыққа жол бермейтін азаматтарды тәрбиелеу арқылы Қазақстанның болашағы жемқорлықсыз қоғам құру жолында сенімді қадамдар жасай алады. Осы орайда, Түркістан қаласының білім бөліміне қарасты «Ө.Жәнібеков атындағы №27 ІТ мектеп-лицей» коммуналдық мемлекеттік мекемесінде ағымдағы жылдың қыркүйек айының 2 жұлдызы күні «Адалдық адамдықтың белгісі» тақырыбында адалдық сағаты өтті. Адалдық сағатының мақсаты — оқушыларға адалдық, шындық туралы түсінік беру, бойына рухани адамгершілік қасиеттерді ұялату үшін мейірбан, ақылды, шыншыл, қайырымды адамдық асыл қасиеттерді игеруге ықпал ету. Бірін – бірі сыйлап, мейіріммен қарауға тәрбиелеу. «Адалдық» деген сөз шыншылдық, айнымастық, шын берілгендік сияқты игі қасиеттерді еске салады. Қазақ пайымында адам бойында адалдық – пәктік, ар – ұждан, жан тазалығы. Адал дос дегеніміз – өтірік айтпайтын, шындықты жақтайтын, досын ешқашанда ұятқа қалдырмайтын, барлық уақытта қандай жағдай болмасын қол ұшын беріп көмектесетін, қашан да қасынан табылатын, барын бөлісетін нағыз жолдас. Сынып жетекшілер адалдық туралы түсінікті бере отырып, арнайы видеоролик көрсетіліп, өмірде адалдық артық қасиет жоқ екенін ұғындыра білді. Сабақтың тақырыбын ашу үшін «Ойланайық, пікірлесейік» атты айдармен берілген. Адалдықтың адами қарым-қатынастағы маңызы қандай? Өзіңе-өзің адал болу деген не? Өзін-өзі алдау деген не? Адал болуға ұмтылу неге керек? Оқушылап осы және осы секілді өзге де сұрақтар төңірегінде өзара пікірлесіп ой бөлісті. Айта кету керек, сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін болдырмау – бұл ұйымдар мен мемлекеттік мекемелердің жемқорлыққа жол бермеу және оның алдын алу шараларын жүзеге асыруға бағытталған кешенді іс-шаралары. Жемқорлық тәуекелдерін болдырмау үшін нақты механизмдер мен алдын алу стратегиялары қажет, себебі жемқорлық экономиканы әлсіретіп, қоғамның дамуын тежейді.
Сыбайлас жемқорлықпен күресу үшін ең алдымен тиімді заңнамалық база қажет. Жемқорлықпен күрес туралы заңдар, сыбайлас жемқорлыққа қарсы кодекстер, әкімшілік және қылмыстық заңнама жемқорлық әрекеттерді анықтап, жазалауды нақты қарастыруы керек. Мемлекет пен ұйымдар сыбайлас жемқорлықтың алдын алу саясатын тұрақты түрде жетілдіріп, барлық қызмет салаларында жемқорлық тәуекелдеріне қарсы тиімді механизмдер әзірлеуі қажет. Осы мақсатта жемқорлық тәуекелдеріне талдау жасап, жемқорлықты болдырмау үшін жаңа бастамаларды енгізу маңызды. Мемлекеттік қызмет көрсету процестерін цифрландыру арқылы адам факторын азайтып, ашықтықты қамтамасыз етуге болады. Мысалы, электронды үкімет (eGov) жүйесі көптеген мемлекеттік қызметтерді онлайн форматта ұсынуға мүмкіндік береді, бұл жемқорлық тәуекелдерін азайтады. Мемлекеттік мекемелердің бюджеттік қаржыны қалай жұмсап жатқанын ашық жариялау, есеп беру жүйесін күшейту – бұл да жемқорлықтың алдын алудағы маңызды қадам. Халықтың бюджет қаражатын бақылауға қатысуы жемқорлық тәуекелдерін төмендетеді. Азаматтық қоғамның жемқорлыққа қарсы күреске белсенді қатысуы маңызды. Арнайы ұйымдар мен белсенді топтар мемлекеттік органдардың жұмысына қоғамдық бақылау жүргізіп, күмәнді әрекеттерді анықтауы керек. Жемқорлыққа қарсы күресте халықты белсенді түрде ақпараттандыру және оқыту маңызды. Мысалы, БАҚ, әлеуметтік желілер арқылы сыбайлас жемқорлыққа қарсы шаралар туралы хабарлау, азаматтарға жемқорлық фактілерін қайда және қалай хабарлау керектігі туралы түсінік беру тиімді нәтиже береді. Мемлекеттік қызметкерлер мен жеке сектор өкілдерінің кәсіби этикасына қойылатын талаптарды күшейту арқылы жемқорлықтың алдын алуға болады. Әрбір қызметкер өз қызметінде адалдық, әділдік және ашықтық принциптерін ұстануы тиіс. Барлық мемлекеттік органдарда және жеке кәсіпорындарда қызметкерлерге арналған мінез-құлық кодекстерін әзірлеу қажет. Бұл кодекстер қызмет барысында жемқорлыққа жол бермеу және адал жұмыс істеу ережелерін нақтылап, қызметкерлердің жауапкершілігін арттырады. Ұйымдар мен мемлекеттік мекемелер өз қызметінде жемқорлыққа бейім салаларды анықтап, сол бағыттағы тәуекелдерді азайту бойынша шаралар қабылдауы керек. Мысалы, мемлекеттік сатып алу, лицензиялау және рұқсат беру салаларында жемқорлыққа бейімділік жоғары болуы мүмкін. Сыбайлас жемқорлыққа қатысы бар тұлғаларды қатаң жазалау жүйесін қолдану қажет. Жемқорлық әрекеттері дәлелденген жағдайда, қылмыстық және әкімшілік жаза тағайындау арқылы қоғамда жемқорлыққа деген төзімсіздікті қалыптастыруға болады. Мемлекеттік қызметкерлер мен ұйым басшылары жеке жауапкершілікке тартылып, заң бұзғаны үшін нақты жауап беруі керек. Жеке жауапкершіліктің болуы сыбайлас жемқорлықты азайтуға көмектеседі. Мектептерде, университеттерде және басқа да білім беру мекемелерінде сыбайлас жемқорлықтың алдын алу бойынша арнайы курстар өткізу жастардың жемқорлыққа төзімсіздігін қалыптастырады. Бұл олардың құқықтық сауаттылығын арттырады және адалдық пен әділдікке баулиды. Жемқорлыққа қарсы күрес аясында мемлекеттік қызметкерлерді тұрақты түрде оқытып, олардың құқықтық білімін жетілдіру маңызды. Арнайы тренингтер мен семинарлар арқылы мемлекеттік қызметкерлер сыбайлас жемқорлықтың салдары мен оны болдырмау жолдарын жақсырақ түсінеді. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін болдырмау үшін кешенді шаралар қабылдау керек. Бұл ашықтықты қамтамасыз ету, заңнаманы жетілдіру, азаматтық қоғамның қатысуын арттыру және әрбір азаматтың жемқорлыққа қарсы санасын қалыптастыру арқылы жүзеге асады. Жемқорлықпен күресте тек заңдар мен жазалау ғана емес, сонымен қатар халықтың адалдық пен әділдік құндылықтарын қабылдауы маңызды рөл атқарады.
