ЗАҢДЫ БІЛМЕУ ЖАУАПКЕРШІЛІКТЕН БОСАТПАЙДЫ
Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу — кез келген мемлекеттің тұрақты дамуы мен азаматтардың өмір сүру сапасын арттыру мақсатында негізгі міндеттерінің бірі. Жемқорлық тәуекелдерін болдырмау — бұл қоғамдағы барлық мүдделі тараптардың, оның ішінде мемлекеттік органдардың, жеке сектордың және азаматтық қоғамның бірлескен әрекетімен ғана жүзеге асатын көпқырлы процесс. Қазақстанда бұл бағытта жүйелі және кешенді шаралар қабылдануда. Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу үшін заңнамалық негізді жетілдіру маңызды. Заңдардың айқындылығы және біркелкі орындалуы мемлекеттік басқарудың ашықтығын арттырып, мемлекеттік органдардағы сыбайлас жемқорлық мүмкіндіктерін азайтады. Мемлекеттік қызметкерлердің қызметі барысында жеке мүдделер қақтығысын болдырмау үшін арнайы ережелер қабылданып, оларды қатаң қадағалау маңызды. Бұл шара мемлекеттік басқарудағы әділеттілікке қол жеткізуге көмектеседі.
Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтудың маңызды қадамдарының бірі — мемлекеттік қызметтерді электронды форматқа көшіру. Онлайн платформалар арқылы мемлекеттік қызмет көрсету процестерін жеңілдету және айқын ету, азаматтар мен мемлекеттік органдар арасындағы тікелей байланысты азайтады. Мемлекеттік сатып алу, лицензия беру және тағы басқа әкімшілік процестерді автоматтандыру арқылы адами факторды азайтып, жемқорлық тәуекелдерін төмендетуге болады. Оқушылар мен студенттерге сыбайлас жемқорлықтың зияны туралы білім беру арқылы қоғамдағы сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік көзқарасын қалыптастыру қажет. Бұл болашақ ұрпақтың әділеттілікке және адалдыққа деген ұстанымдарын нығайтады. Халық арасында сыбайлас жемқорлықтың зияндылығы және оның ел дамуына кедергі екендігі туралы ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын тұрақты жүргізу маңызды. Мұндай түсіндіру жұмыстары қоғамда сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік қалыптастырады. Қоғамдық ұйымдар мемлекеттік органдардың жұмысын бақылап, олардың ашықтығы мен есептілігін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Бұл арқылы мемлекеттік мекемелердің жұмысы айқын әрі әділ болып, жемқорлық тәуекелдері азаяды. Мемлекеттік қызмет көрсету барысында барлық процестер мен шешімдер ашық болуы керек. Бұл азаматтарға мемлекеттік органдардың жұмысы туралы толық ақпарат алуға мүмкіндік береді. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықпен күрес бойынша арнайы агенттік жұмыс істейді. Ол жемқорлық тәуекелдерін анықтау, алдын алу және оларды жою бағытында кешенді іс-шаралар жүргізеді. Сонымен қатар, азаматтардың арыз-шағымдарын қарастырып, қажет шаралар қабылдайды. Әрбір мемлекеттік органда ішкі бақылау жүйесін күшейту арқылы сыбайлас жемқорлықтың пайда болуына жол бермеуге болады. Ішкі аудит қызметтері мемлекеттік мекемелердің ішкі процестерін қадағалап, мүмкін болатын тәуекелдерді болдырмауға мүмкіндік береді. Мемлекеттік қызметкерлерге лайықты еңбекақы төлеу және әлеуметтік жағдайларын жақсарту сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтуға көмектеседі. Жалақы деңгейінің жеткілікті болуы қызметкерлердің пара алуға деген қажеттілігін төмендетеді. Жұмыс сапасын арттыруға және адал қызмет көрсетуге бағытталған мотивация және марапаттау жүйесін енгізу арқылы мемлекеттік қызметкерлердің сыбайлас жемқорлыққа қарсы ұстанымын нығайтуға болады. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін болдырмау — бұл кешенді шараларды талап ететін күрделі процесс. Мемлекеттік басқарудың ашықтығын қамтамасыз ету, мемлекеттік қызметті цифрландыру, қоғамдық бақылауды күшейту және мемлекеттік қызметкерлердің әлеуметтік жағдайын жақсарту арқылы сыбайлас жемқорлықтың алдын алу мүмкіндігі артады. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықпен күрес бойынша қабылданған шаралар жүйелі түрде жүзеге асырылып, қоғамдағы әділеттілік пен адалдық принциптерін нығайтуға бағытталған. Тек қоғамның барлық мүшелері бірігіп жұмыс істегенде ғана сыбайлас жемқорлықты түбегейлі жою мүмкін болмақ. Осы орайда, Түркістан қаласында №5 МӘС бөлімі «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл от агенттігінің Түркістан облысы бойынша департаменті Халықты әлеуметтік қорғау саласындағы реттеу және бақылау комитетінің Түркістан облысы бойынша департаментінің оның қалалық, аудандық бөлімдерінің (соның ішінде бағынысты ұйымдардың) қызметінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне жүргізілген сыртқы талдаудың анықтамасын қорытындылау, медициналық-әлеуметтік сараптама жүргізу барысында сыбайлас жемқорлық фактілеріне жол бермеу туралы» Келес аудандық орталық емхана дәрігерлерімен бірлескен семинар-кеңес өткізді. Семинар барысында №5 МӘС бөлімінің басшысы Н.Тажибаев емдеу ұйымдарының ДКК төрағаларына және дәрігерлерге жоғарыда айтылған мәліметтерді ескере отырып, науқастардың емханадан емханаға тіркелулерін, толыққанды және сапалы түрде тексерулерден өтулерін, емдік және оңалту іс-шараларының орындалуын қатаң түрде бақылауда ұстау қажеттілігін бір-неше рет баяндады.
Сыбайлас жемқорлық — кез келген қоғамның дамуына кедергі келтіретін күрделі әлеуметтік, экономикалық және саяси құбылыс. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың пайда болуы мен оның кеңінен таралуының бірқатар себептері бар, олар тек құқықтық жүйеге ғана емес, сонымен бірге қоғамдағы мәдениетке, тарихи жағдайларға және әлеуметтік теңсіздікке де байланысты. Бұл құбылыс қоғамның барлық салаларында, соның ішінде мемлекеттік басқару, білім беру, денсаулық сақтау және жеке секторда көрініс табады. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықты түбегейлі жою үшін оның пайда болу себептерін түсіну өте маңызды. Мемлекеттік қызмет көрсету саласында құжаттарды рәсімдеу, лицензия алу және басқа да әкімшілік процестердің күрделілігі сыбайлас жемқорлықтың пайда болуына қолайлы жағдай жасайды. Азаматтар ұзақ уақыт күтуден немесе күрделі рәсімдерден өтуден қашып, кейде пара беру арқылы мәселелерін шешуге тырысады. Мемлекеттік мекемелердегі бақылау механизмдерінің жеткіліксіздігі шенеуніктерге өз қызметтерін жеке пайдасына пайдалануға мүмкіндік береді. Кейбір мәдени және тарихи ерекшеліктер сыбайлас жемқорлықтың пайда болуына ықпал етеді. Көптеген азаматтар жемқорлықты қалыпты құбылыс ретінде қабылдайды, себебі бұл үрдіс ұзақ уақыт бойы қоғамдық санаға еніп кеткен. Жеке таныстық пен туыстық байланыстарды пайдалану арқылы мәселелерді шешу қоғамда сыбайлас жемқорлықтың қалыптасуына және таралуына себеп болуы мүмкін. Бұл құбылыс, әсіресе, жұмысқа орналасу және мемлекеттік қызмет көрсету кезінде байқалады. Мемлекеттік қызметкерлердің еңбекақысы кейбір жағдайларда олардың тұрмыс қажеттіліктерін толық қанағаттандырмайды. Бұл шенеуніктерді қосымша табыс көзін іздеуге мәжбүр етеді, оның ішінде заңсыз жолдармен пайда табу. Экономикалық жағдайы төмен отбасылар мен әлеуметтік осал топтардың шенеуніктермен арадағы байланысы сыбайлас жемқорлықтың пайда болуына себеп болуы мүмкін. Олар өмір сүру деңгейін жақсарту үшін заңсыз әрекеттерге жүгінуге мәжбүр болады. Сыбайлас жемқорлықпен күрес жөніндегі заңнамалық база кей жағдайларда жеткіліксіз немесе әлсіз болуы мүмкін. Бұл жағдай сыбайлас жемқорлық әрекеттердің алдын алуға кедергі келтіреді. Сыбайлас жемқорлыққа қатысты жазаның жұмсақ болуы немесе оның тиімді орындалмауы да жемқорлықтың кең таралуына себеп бола алады. Шенеуніктер өз әрекеттері үшін жазаға тартылмайтындығына сенім білдірсе, олар сыбайлас жемқорлық әрекеттерге оңай барады. Жалпы сыбайлас жемқорлық экономиканың тиімді дамуына үлкен кедергі келтіреді. Мемлекеттік қаражаттың дұрыс пайдаланылмауы, тендерлер мен жобалардың дұрыс орындалмауы нәтижесінде бюджет шығынға ұшырайды. Жемқорлықтың кең таралуы шетелдік және отандық инвесторлардың елге сенімсіздікпен қарауына себеп болады. Бұл өз кезегінде елге келетін инвестициялардың азаюына әкеледі. Сыбайлас жемқорлық қоғамда байлар мен кедейлер арасындағы алшақтықты ұлғайтады. Бай адамдар пара беру арқылы өз мақсаттарына оңай жетсе, қарапайым халықтың мүмкіндіктері шектеледі. Сыбайлас жемқорлық қоғамдағы заң мен тәртіпке деген сенімді әлсіретіп, құқық бұзушылықтар мен әлеуметтік шиеленістерге әкеледі. Жемқорлық мемлекеттік қызмет көрсету сапасын төмендетіп, мемлекеттік институттардың беделін түсіреді. Халық арасында мемлекеттік органдарға деген сенімсіздік пайда болады, бұл өз кезегінде қоғамдағы тұрақтылыққа кері әсер етеді. Сыбайлас жемқорлықтың пайда болуын болдырмау үшін кешенді шаралар қабылдау қажет. Оларға құқықтық реформалар, мемлекеттік қызметті цифрландыру, қоғамдық бақылауды күшейту, білім беру жүйесінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәрбиені енгізу және әлеуметтік теңдікті қамтамасыз ету кіреді. Бұл шаралар қоғамдағы сыбайлас жемқорлық деңгейін азайтуға және Қазақстанның тұрақты дамуына ықпал етеді. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың пайда болуы — бұл күрделі әлеуметтік-экономикалық мәселе, оны шешу үшін барлық деңгейде жүйелі шаралар қабылдау қажет. Сыбайлас жемқорлықтың пайда болу себептерін түсіну және олармен күресу арқылы ғана елде әділетті және тұрақты қоғам құруға болады. Мемлекеттік институттардың ашықтығы, азаматтық қоғамның белсенділігі және құқықтық жүйенің күшеюі сыбайлас жемқорлықты төмендетудің негізгі тетіктері болып табылады.
