ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘДЕНИЕТТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ — ЗАМАН ТАЛАБЫ
Жастар тәрбиесі – ұлт болашағын қалыптастырудағы ең маңызды міндеттердің бірі. Елдің өркендеуі, мемлекеттің мықтылығы және қоғамның тұрақтылығы өскелең ұрпақтың білімді, тәрбиелі, отаншыл әрі рухани бай болуына тікелей байланысты. Сондықтан жастар тәрбиесі тек отбасының ғана емес, бүкіл қоғамның ортақ жауапкершілігі болуы тиіс. Жастарға рухани құндылықтарды насихаттау, олардың бойына адалдық, әділдік, қайырымдылық сияқты қасиеттерді дарыту – басты міндеттердің бірі. Ұлттық салт-дәстүрлерді, мәдениетті және қазақ халқының бай рухани мұрасын таныту арқылы жастардың дүниетанымы кеңейіп, патриоттық сезімі артады. Білім – адамды жетістікке жетелейтін басты құрал. Жастардың сапалы білім алуына, ғылымға қызығушылық танытуына және үздіксіз ізденуіне жағдай жасау – қоғам дамуының кепілі. Бұл бағытта инновациялық технологияларды меңгеру және шет тілдерін үйрену үлкен рөл атқарады. Еңбек тәрбиесі арқылы жастарға өз ісіне жауапкершілікпен қарау, табандылық, тәртіп сияқты қасиеттерді дарыту маңызды. Жастарды қоғамдық жұмысқа тарту, еріктілер қозғалысына қатыстыру арқылы олардың әлеуметтік белсенділігі мен ынтымақтастығы дамиды.
Жастардың денсаулығы – ұлт саулығының негізі. Спортпен шұғылдану, дұрыс тамақтану және зиянды әдеттерден бас тарту мәдениетін қалыптастыру арқылы жастардың өмір сапасын арттыруға болады. Спорттық жарыстар мен мәдени іс-шаралар жастардың уақытын тиімді өткізуге ықпал етеді. Қазіргі заман – ақпараттық технологиялар дәуірі. Жастардың цифрлық сауаттылығын арттыру, инновацияларды меңгеру және жаңа технологияларды дұрыс пайдалану – болашақ көшбасшыларды тәрбиелеудің маңызды қадамдарының бірі. Отбасы – тәрбиенің алғашқы мектебі. Баланың бойына ізгілік, құрмет, жауапкершілік сияқты қасиеттер алдымен отбасында қалыптасады. Ата-ананың үлгісі мен тәлімі жас ұрпақтың болашағына тікелей әсер етеді. Сондықтан отбасындағы тәрбиелік жұмыстардың сапасын арттыру және ата-аналардың білімін жетілдіру қоғамның басты назарында болуы қажет. Мектеп – жастарға білім беріп қана қоймай, олардың рухани-адамгершілік қасиеттерін қалыптастыратын маңызды мекеме. Мұғалімдер жастардың тәртібі мен мінез-құлқына тікелей ықпал етіп, оларды өмірге дайындайды. Сонымен қатар, жастар ұйымдары, спорт секциялары және мәдени орталықтар жастар тәрбиесінде ерекше рөл атқарады. Жаһандану заманында кейбір жастар дәстүрлі құндылықтардан алшақтап, материалдық байлықты басты орынға қояды. Мұндай тенденция жастар тәрбиесінде рухани құндылықтарды насихаттау қажеттігін көрсетеді. Аймақтық және әлеуметтік жағдайлардың әртүрлілігі жастардың дамуына кедергі келтіруі мүмкін. Әсіресе, ауылдық жерлерде білім мен мүмкіндіктердің шектеулі болуы өзекті мәселе болып отыр. Кейбір жастар арасындағы тәртіптің төмендеуі, жауапкершіліктің болмауы тәрбиелік шаралардың жетіспеушілігінен туындауы мүмкін. Жастар тәрбиесі – болашақтың берік іргетасын қалаудың негізі. Жастарға тәрбие беру тек мектептің немесе отбасының ғана емес, бүкіл қоғамның ортақ міндеті. Ұлттық құндылықтарды ұлықтап, білімге баулу, еңбекке үйрету және салауатты өмір салтын насихаттау арқылы біз еліміздің жарқын болашағын қамтамасыз ете аламыз. Жастар – елдің ертеңі, ал олардың тәрбиесі – баршамыздың қолымызда. Осы орайда, М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университетінде «Құқық бұзушылықтың алдын алу мәселесі» тақырыбында арнайы кездесу өтті. Іс-шараға құқық қорғау органдарының өкілдері, университет оқытушылары мен студенттері қатысты. Бұл кездесу Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасының тапсырмасы бойынша жастардың құқықтық сауаттылығын арттыру және құқық бұзушылықтың алдын алу мақсатында ұйымдастырылды. Шара барысында жастар арасында құқықтық мәдениетті қалыптастыру, заң бұзушылықтардың салдарын түсіндіру және олардың алдын алу жолдары талқыланды. Студенттерге құқықтық жауапкершілік туралы нақты ақпарат беріліп, құқық бұзушылықтың өмірге тигізетін зардаптары нақты мысалдармен көрсетілді. Шымкент қаласы прокурорының аға көмекшісі Қайсар Қалдабаев жастар арасындағы қылмыстың 4,2%-ға артқанын атап өтті. Ол, әсіресе, синтетикалық есірткі саудасы және әлеуметтік желілер арқылы алаяқтық жағдайларының жиілеп кеткеніне тоқталып, бұл үшін ауыр жазалар қарастырылғанын ескертті. Сонымен қатар, құқық бұзушылықтың алдын алу мақсатында қалада 71 мобильді топ құрылып, 469 рейдтік шара ұйымдастырылғанын және 4800-ден астам түнде бей-берекет жүрген жасөспірімдердің анықталғанын айтты. Кездесуге арнайы шақырылған бокстан Қазақстан Республикасына еңбек сіңірген спорт шебері Біржан Жақыпұлы жастарды зиянды әдеттерден аулақ болуға шақырып, салауатты өмір салтын ұстанудың маңыздылығын айтты. Бұл сияқты іс-шаралар жастар арасында құқықтық сауаттылықты арттыруға, сондай-ақ қоғамдағы құқық бұзушылық деңгейін төмендетуге ықпал ететіні сөзсіз.
Құқықбұзушылықтың алдын алу – қоғамның тұрақтылығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды аспектісі. Қазақстанда құқықбұзушылық деңгейін төмендету және қылмыстың алдын алу үшін бірқатар жүйелі шаралар қабылдануда. Бұл бағытта мемлекет заңнамалық реформалар жүргізіп, қоғамдық сананы өзгертуге және құқық қорғау органдарының жұмысын жетілдіруге басымдық береді. Қоғамдағы құқықтық мәдениеттің деңгейі құқықбұзушылықтың алдын алуда маңызды рөл атқарады. Азаматтарға құқықтық білім беру, заңдарды түсіндіру және олардың құқықтары мен міндеттерін насихаттау мақсатында ақпараттық-ағартушылық жұмыстар жүргізілуде. Оқу орындарында құқықтық пәндерді оқыту, БАҚ арқылы заңнамалық өзгерістер туралы ақпарат тарату – осы бағыттағы негізгі шаралар. Құқықбұзушылық көбінесе әлеуметтік-экономикалық проблемалардан туындайды. Жұмыссыздықты азайту, жастарды жұмыспен қамту, әлеуметтік қолдау жүйесін дамыту сияқты шаралар халықтың құқықбұзушылыққа бару ықтималдығын төмендетеді. Әсіресе, тұрмыстық қылмыстардың алдын алу үшін халықтың әл-ауқатын жақсартуға бағытталған жобалар жүзеге асырылуда. Жастар арасындағы құқықбұзушылықты азайту – маңызды міндеттердің бірі. Осыған байланысты жастар ұйымдары, спорттық және шығармашылық клубтар жұмыс істеуде. Еріктілер қозғалысына қатысу, патриоттық тәрбие беру және бос уақытты тиімді ұйымдастыру арқылы жастарды теріс әрекеттерден аулақ ұстауға болады. Полицияның қызметін жетілдіру, олардың халықпен өзара әрекеттесуін жақсарту және сенім деңгейін арттыру – құқықбұзушылықтың алдын алудағы негізгі факторлардың бірі. «Қауіпсіз қала» бағдарламасы аясында қоғамдық орындарда бейнебақылау жүйелері орнатылып, құқық қорғау органдарының жедел әрекет ету мүмкіндіктері кеңейтілді. Қоғамдық тәртіпті сақтау тек құқық қорғау органдарының емес, сонымен қатар, азаматтардың да ортақ міндеті. Қоғамдық кеңестер, ардагерлер мен еріктілер ұйымдары құқықбұзушылықтың алдын алуда белсенді рөл атқаруда. «Учаскелік инспектор» бағдарламасы арқылы халық пен полиция арасындағы байланыс күшейтілді. Құқықбұзушылықтың алдын алу шараларында заманауи технологиялар маңызды рөл атқарады. Электрондық бақылау жүйелері, автоматтандырылған камералар, цифрлық есепке алу платформалары қылмыстың ашылу деңгейін арттыруға және құқықбұзушылықтардың алдын алуға мүмкіндік береді. Оқушылар мен студенттер арасында құқықтық түсіндіру жұмыстары жүргізіліп, тәртіп бұзудың салдары түсіндіріледі. Жастар арасында буллинг, кәмелетке толмағандар арасындағы құқықбұзушылық сияқты мәселелерге ерекше назар аударылады. Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы күрес шаралары күшейтіліп, құрбандарға көмек көрсету орталықтары ашылды. Арнайы заңнамалық түзетулер қабылданды, оның ішінде жазаның қатаңдатылуы мен құқық қорғау органдарының жауапкершілігін арттыру қарастырылды. Еңбек мигранттарының құқықтары мен міндеттерін түсіндіру, оларды заңды жұмысқа орналастыру арқылы көлеңкелі еңбек нарығын азайту жұмыстары жүргізілуде. Бұл бағытта құқық қорғау органдары мен үкіметтік емес ұйымдар бірлесіп жұмыс атқаруда. Қабылданған шаралардың арқасында Қазақстанда құқықбұзушылық деңгейі біртіндеп төмендеуде. Қоғамдағы құқықтық мәдениет пен азаматтардың құқық қорғау органдарына деген сенімі артып келеді. Дегенмен, болашақта назар аударуды қажет ететін бірқатар мәселелер бар. Олар — ауылдық жерлерде құқық қорғау органдарының жұмысын жақсарту, халықтың әлеуметтік қорғалу деңгейін арттыру, жаңа технологияларды енгізуді жалғастыру. Қазақстандағы құқықбұзушылықтың алдын алу – мемлекет пен қоғамның бірлескен күш-жігерін талап ететін кешенді міндет. Әлеуметтік қолдау, құқықтық білім беру, жастармен жұмыс және заманауи технологияларды қолдану арқылы құқықбұзушылық деңгейін төмендету мүмкін. Бұл бағытта жүргізіліп жатқан жұмыстар елдегі қоғамдық қауіпсіздікті нығайтып, тұрақтылық пен бейбіт өмірді қамтамасыз етуге ықпал етеді.
