ШЫМКЕНТТЕ БИЗНЕС-ОМБУДСМЕН ҮШ ӨҢІРДІҢ КӘСІПКЕРЛЕРІМЕН КЕЗДЕСУ ӨТКІЗДІ
Кәсіпкерлік – экономиканың негізгі қозғаушы күштерінің бірі, қоғамның әл-ауқатын арттыру мен жұмыс орындарын құрудың маңызды құралы. Алайда кәсіпкерлер өз қызметін жүзеге асыру барысында түрлі кедергілер мен құқықтық мәселелерге тап болуы мүмкін. Сондықтан кәсіпкер құқығын қорғау – тұрақты экономикалық даму мен инвестициялық климатты жақсартудың негізгі шарттарының бірі болып табылады. Кәсіпкерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғау – экономикалық тұрақтылық пен дамудың негізгі кепілі. Оның маңыздылығы бірнеше аспектіде көрініс табады: Кәсіпкерлердің құқықтары сенімді қорғалған елдерде инвестициялық ахуал жақсарады. Шетелдік және отандық инвесторлар заңнаманың тұрақтылығына және сот жүйесінің әділдігіне сенімді болған жағдайда ғана бизнесті дамытуға қаражат салуға дайын.
Кәсіпкерлер құқықтарының қорғалуы олардың инновациялық жобаларды жүзеге асыруына және жаңа жұмыс орындарын құруға мүмкіндік береді. Бұл жалпы экономиканың өсуіне және халықтың әл-ауқатының жақсаруына ықпал етеді. Кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау жұмысшылардың құқықтарын да қамтиды. Заңсыз әрекеттер мен қысымнан арылған кәсіпкерлер өз қызметін тиімді ұйымдастырып, қоғамға пайда әкеледі. Кәсіпкерлік қызмет барысында құқықтарды қорғау мәселелері түрлі факторларға байланысты күрделене түседі. Кейбір елдерде кәсіпкерлер құқықтарының қорғалуы құқықтық жүйенің тұрақсыздығы немесе құқықтық базаның жетілмегендігімен шектеледі. Бұл бизнестің дамуына кедергі келтіріп, құқық бұзушылыққа әкелуі мүмкін. Кәсіпкерлер жиі әкімшілік рәсімдердің күрделілігі мен сыбайлас жемқорлыққа тап болады. Лицензиялар алу, салықтық тексерістер және мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл барысында орын алатын қиындықтар олардың құқықтарын бұзады. Кейбір жағдайларда сот жүйесінің тиімділігінің төмендігі кәсіпкерлердің құқықтарын қорғауды қиындатады. Сот процесстерінің ұзаққа созылуы және әділетсіз шешімдер бизнестің дамуына кедергі келтіреді. Кәсіпкерлер өз құқықтары мен оларды қорғау тетіктері туралы жеткілікті ақпараттандырылмаған. Бұл олардың заңды қорғауға деген сенімін азайтады. Кәсіпкерлік құқықтарын қорғауды жақсарту үшін кешенді шаралар қабылдау қажет. Бұл шаралар заңнамалық, институционалдық және ақпараттық бағыттарды қамтуы тиіс. Кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау бойынша заңдардың айқын әрі тұрақты болуы қажет. Салықтық заңнаманы жеңілдету және ашықтықты қамтамасыз ету маңызды. Судьялардың кәсіби біліктілігін арттыру және сот жүйесінің тәуелсіздігін қамтамасыз ету, медиация және арбитраж институттарын дамыту арқылы кәсіпкерлерге құқықтарын қорғаудың қосымша құралдарын ұсыну, лицензиялау, рұқсат беру және тіркеу процестерін жеңілдету, мемлекеттік қызметтерді электронды форматқа көшіру де аса маңызды. Үкіметтік емес ұйымдар мен кәсіпкерлер палаталары кәсіпкерлердің құқықтарын қорғауда маңызды рөл атқарады. Олар мемлекеттік органдармен диалог орнатып, кәсіпкерлердің мүдделерін қорғауға ықпал етеді. Қазақстанда кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау бойынша бірқатар шаралар қабылдануда. Атап айтсақ, «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасы кәсіпкерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында жұмыс істейді. Қазақстанда кәсіпкерлік қызметті реттейтін заңнамалар үнемі жетілдіріліп келеді. «E-gov» және «e-license» жүйелері арқылы кәсіпкерлерге мемлекеттік қызметтер көрсету. Кәсіпкер құқығын қорғау – тұрақты экономикалық өсімнің, инвестициялық климаттың жақсаруының және әлеуметтік тұрақтылықтың негізі. Бұл бағытта заңнаманы жетілдіру, мемлекеттік органдардың тиімділігін арттыру және ақпараттық қолдау көрсету маңызды рөл атқарады. Кәсіпкерлердің құқықтары сенімді қорғалған жағдайда ғана елдің экономикалық әлеуеті толық іске асады. Сондықтан мемлекет пен қоғам кәсіпкерлерді қолдау мен қорғауға бар күш-жігерін салуы тиіс. Осы орайда, Шымкент қаласында Қазақстан Республикасының кәсіпкерлердің құқығын қорғау жөніндегі уәкілетті өкілі Қанат Нұров жұмыс сапарымен келіп, маңызды кездесу өткізді. Оған қала әкімінің орынбасары Айдын Кәрімов, сондай-ақ Шымкент қаласы, Түркістан және Жамбыл облыстарының кәсіпкерлері қатысты. Жиынға үш өңірдегі Кәсіпкерлер палаталарының, мемлекеттік және құзырлы бақылау органдарының басшылары да қатысып, бизнестің дамуына қатысты өзекті мәселелер мен оларды шешу жолдарын талқылады. Кездесуде талқыланған негізгі мәселелер, халықаралық төлем транзакцияларын жүзеге асырудағы қиындықтар, отандық өнімдерді импорттан қорғау шаралары, агроөнеркәсіп кешеніне қатысты өзекті мәселелер мен ақылы жолдарға төлем жүйесіне байланысты сұрақтар болды. Бұл кездесу Қазақстанның оңтүстігіндегі кәсіпкерліктің дамуына ықпал ететін жүйелі мәселелерді анықтап, оларды шешудің тиімді жолдарын табуға бағытталған. Осындай форматтағы ашық диалог бизнес өкілдері мен мемлекеттік органдар арасында өзара түсіністік орнатып, аймақтағы экономикалық ахуалды жақсартуға септігін тигізеді. Шымкент – Қазақстанның ең ірі қалаларының бірі, елдің оңтүстігіндегі экономикалық және мәдени орталық. Соңғы жылдары қаладағы кәсіпкерлік саласы қарқынды дамып, экономиканың негізгі драйверіне айналды. Шымкентте шағын және орта бизнестің (ШОБ) дамуы тек аймақтың ғана емес, жалпы елдің экономикалық өсуіне айтарлықтай үлес қосуда. Шымкент қаласы кәсіпкерлік үшін қолайлы аймақтардың бірі болып саналады. Қаланың халық санының көптігі, экономикалық инфрақұрылымның дамуы және географиялық орналасуы кәсіпкерліктің өркендеуіне ықпал етеді. Шымкентте тіркелген шағын және орта бизнес субъектілерінің саны жыл сайын артып келеді. Қалада сауда және қызмет көрсету секторы басымдыққа ие. Бұл сала тұрғындардың күнделікті қажеттіліктерін қанағаттандыруда негізгі рөл атқарады. Өндіріс саласы да қарқынды дамып келеді. Шымкенттегі индустриялық аймақтар жаңа өндіріс орындарын ашуға мүмкіндік береді. Ауыл шаруашылығы мен агроөнеркәсіп кешендері өңірлік экономиканың маңызды бөлігі болып табылады. Қазақстанда кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған бірқатар мемлекеттік бағдарламалар бар. Шымкентте де «Бизнестің жол картасы 2025», «Еңбек» нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамыту бағдарламалары белсенді түрде жүзеге асырылуда. Бұл бағдарламалар аясында жеңілдетілген несие беру, гранттық қаржыландыру, қызметкерлерді оқыту және қайта даярлау, инфрақұрылымды дамыту жұмыстары жүргізілуде. Шымкенттегі кәсіпкерлік саласында жеке сектордың рөлі зор. Жеке кәсіпкерлердің санының артуы қаланың экономикалық өсіміне оң әсер етуде. Сонымен қатар, инвесторлар мен стартап-жобаларға қолдау көрсету кәсіпкерлік мәдениеттің қалыптасуына ықпал етеді. Шымкент қаласы кәсіпкерлік саласын дамытуда бірқатар артықшылықтарға ие. Шымкенттің географиялық орналасуы халықаралық және өңірлік сауда қатынастары үшін қолайлы. Қала Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстан елдеріне жақын орналасқан, бұл экспорт пен импорттық операцияларды жеңілдетеді. Қала халқының жылдам өсуі тұтынушылық сұраныстың артуына әкеледі. Бұл кәсіпкерлер үшін жаңа нарықтық мүмкіндіктерді ашады. Шымкентте бірнеше индустриялық аймақтар жұмыс істейді, олар өндіріс орындарын ашу үшін инфрақұрылыммен қамтамасыз етілген алаңдар ұсынады, жаңа кәсіпорындардың құрылуына ықпал етеді және экспортқа бағытталған өндіріс салаларын дамытуға мүмкіндік береді. Жастар кәсіпкерлігі – қаланың болашағы үшін маңызды. Шымкентте жастарға арналған арнайы бағдарламалар мен гранттар ұсынылып, олардың өз ісін ашуға деген қызығушылығы арттырылуда. Шымкентте кәсіпкерлік саласы қарқынды дамып жатқанына қарамастан, бірқатар мәселелер де бар. Кәсіпкерлер лицензиялар алу, рұқсат құжаттарын рәсімдеу және мемлекеттік органдармен жұмыс барысында бюрократияға тап болады. Бұл кәсіпкерліктің дамуына кедергі келтіреді. Көптеген кәсіпкерлер қаржылық ресурстардың жетіспеушілігінен өз жобаларын жүзеге асыра алмайды. Банктердегі жоғары пайыздық мөлшерлемелер мен қатаң талаптар кәсіпкерлер үшін қиындық тудырады. Шалғай аудандарда кәсіпкерлік үшін қажетті инфрақұрылымның болмауы шағын және орта бизнес субъектілерінің дамуын тежейді. Кейбір кәсіпкерлер өз құқықтары мен мүмкіндіктері туралы жеткілікті ақпараттандырылмаған, бұл олардың заңды қорғауға деген қабілетін шектейді. Шымкенттегі кәсіпкерлік саласын одан әрі дамыту үшін кешенді шаралар қажет. Олар — салық жеңілдіктерін ұсыну, шағын және орта бизнеске қаржылық көмек көрсету, мемлекеттік бағдарламалардың ауқымын кеңейту, индустриялық аймақтарды кеңейту, шалғай аудандарда жол, электр энергиясы және су инфрақұрылымын дамыту, қоғамдық көлік қатынасын жақсарту, кәсіпкерлер үшін құқықтық сауаттылықты арттыру тренингтерін ұйымдастыру, жастарды кәсіпкерлікке оқыту бағдарламаларын кеңейту және онлайн платформалар арқылы кәсіпкерлерге қажетті ақпаратты ұсыну. Шымкент қаласындағы кәсіпкерлік саласы ел экономикасының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Қаланың географиялық артықшылықтары, халық санының өсуі және мемлекеттік қолдау бағдарламалары кәсіпкерлікті дамытуға кең мүмкіндіктер береді. Дегенмен, кәсіпкерлік ортадағы кедергілерді жою және қолайлы жағдай жасау үшін мемлекет пен қоғам бірлесіп жұмыс істеуі тиіс. Шымкенттің кәсіпкерлік саласын тиімді дамыту арқылы қала экономикасының өркендеуі мен халықтың өмір сүру сапасын арттыруға болады. Шымкентте 136 мыңнан астам белсенді шағын және орта бизнес субъектілері жұмыс істеп, олардың құрамында 226 мыңнан астам қызметкер бар. 2024 жылы мемлекеттік қолдау шаралары шеңберінде кәсіпкерлікке 23,5 миллиард теңге бөлінуі көзделген. Бұдан бөлек, шағын өнеркәсіптік аймақтарды дамыту бағдарламасы аясында 53,9 мың шаршы метр алаңда орналасатын 3 жобаны іске асыру үшін 9,8 миллиард теңге қарастырылған. Бизнесті қолдауға бағытталған шаралар арасында кәсіпкерлерге өндірістік қуаттарды ұсыну, инфрақұрылыммен қамтамасыз етілген жерлерде жеңілдетілген шарттармен жалға беру мүмкіндігі бар. Мысалы, «Standard Steel KZ» – 14,4 мың шаршы метр алаң, кредит сомасы – 3,0 миллиард теңге, «Энерготранс-3» – 5,0 мың шаршы метр алаң, кредит сомасы – 1,0 миллиард теңге, «Орда НС Билдинг» – 34,5 мың шаршы метр алаң, кредит сомасы – 5,8 миллиард теңге. Шағын және орта кәсіпорындар өндірген өнімнің жалпы көлемі Шымкенттің экономикасының 56 пайызын құрайды. Президенттің тапсырмасы бойынша, биылдан бастап бөлшек сауда салығы 4 пайыздан 2 пайызға дейін төмендетілді. Бұл шара кәсіпкерлерді көлеңкелі экономикадан шығаруға мүмкіндік беріп, бөлшек сауда салығы бойынша бюджетке түскен түсімдерді 2,7 есе арттырды. Мысалы, 2024 жылдың 10 айында түсім 21,2 миллиард теңгені құраса, 2023 жылдың сәйкес кезеңінде бұл көрсеткіш 7,9 миллиард теңге болған. Сонымен қатар, кәсіпкерлерге қолайлы жағдай жасау мақсатында қаладағы 7 базар стандартқа сай болуына қол жеткізілді. 2024 жылы 3 базарды жаңғырту жұмыстары жүргізілді, ал қалған 7 базар модернизациялау сатысында тұр. Айта кетейік, бұған дейін қала әкімі Ғабит Сыздықбеков жауаптылармен бірге Абай ауданына қарасты А-2 тас жолының бойында орналасқан заңсыз құм, шағалтас сату, шлакоблок құю орындарына тексеру жұмыстарын жүргізді. Іс-шара барысында заңсыз сауда нысандарының әрбірінің құжаттары тексеріліп, заңсыз жұмыс істеген кәсіпкерлік нысан иелеріне шара көріліп, тиісті айыппұл салынды. Қала әкімі заңсыз кәсіпкерлік нысандарын реттеу, тәртіпке келтіру бойынша Полиция департаментінің басшысы мен Абай ауданының әкіміне тапсырмалар берді. Бұл көшелер — стратегиялық маңызы бар аумақ. Іс-шараны ұйымдастырудағы мақсат — қаланың көркін бұзған заңсыз сауда нысандарын жою, алдын-алу, сондай-ақ, нысан иелеріне ақпараттық, түсіндірме жұмыстарын жүргізу. Алдағы уақытта тиісті басқармалар өз құзіреті шегінде жұмыстар атқарып, қорытындылар жасап отырады. Мұндай тексеру жұмыстары жүйелі түрде жүргізілмек.
