АППАРАТ МӘЖІЛІСІНДЕ МАҢЫЗДЫ МӘСЕЛЕЛЕР ТАЛҚЫЛАНДЫ
Бүгін Шымкент қаласының әкімі Ғабит Сыздықбековтің төрағалығымен өткен аппараттық мәжілісте Тәуелсіздік күні мен Жаңа жылды мерекелеу аясында ұйымдастырылатын іс-шаралар жоспары талқыланып, кибер қылмысқа қарсы күрес және тоқтап тұрған құрылыс нысандарына қатысты атқарылған жұмыстар пысықталды. Полиция департаментінің басшысы Н.Алмасбеков интернет-алаяқтық қылмыстардың жолын кесу мақсатындағы профилактикалық шараларды баяндады.
Тиімділікті арттыру мақсатында «Киберпол» тобы құрылып, 48 қылмыстық топтың жолы кесілген, 200 тұлға қылмыстық жауапкершілікке тартылып, 55 тұлға қамауға алынған. Қала басшысы орынбасарларына салаға жауаптылармен бірге бұл бағыттағы шараларды күшейтуде нақты тапсырмалар берді. Қала әкімінің орынбасары С.Құранбек Тәуелсіздік күні мен Жаңа жыл мерекесіне арналған іс-шаралар жоспарын таныстырды. Бұл ретте қалада 33 іс-шара жоспарлануда. Президент әкімшілігі тарапынан ұсынылған циркулярға сәйкес өткізілетін іс-шаралар ғылыми — танымдық, еске алу кештері, зерттеу және білім беру бағыттарында ұйымдастырылатын болады. Сонымен қатар, Жаңа жыл мерекесіне орай «Астана» алаңында шырша жағу салтанатты рәсімі өткізіледі деп күтілуде. Қала әкімі барлық сала басшыларына халық асыға күтетін мерекелік шараларды, жаңа жылдық безендіру жұмыстарын эстетикалық талғаммен ұйымдастыруды тапсырды. Қалалық орта сапасы және бақылау басқармасының басшысы М.Керімжанов тоқтап тұрған құрылыс нысандары бойынша мониторинг жұмыстарын баяндады. Бүгінде 11 құрылыс объектісі анықталған. Мамандар құрылыс-монтаждауды толық аяқтау және құрылыс нормаларына сәйкес жабдықтау бойынша тұрақты түсіндірме жұмыстарын жалғастыруда. Ғабит Әбдімәжитұлы қалалық орта сапасы және бақылау басқармасының және сәулет, қала құрылысы және жер қатынастар басқармасының басшыларына қала аумағындағы тоқтап тұрған құрылыс нысандары мен игерілмей тұрған жер телімдеріне қатысты заң шеңберінде шара қолдануда бірқатар тапсырма берді. Айта кетейік, кибер қылмыс – заманауи цифрлық дәуірдің жаһандық қауіп-қатерлерінің бірі. Интернеттің таралуы, электронды қызметтердің кеңеюі, цифрлық коммуникациялар мен онлайн-транзакциялардың көбеюі аясында кибер қылмыскерлер де өз ықпалын арттырып келеді. Бүкіл әлемде ақпараттық технологиялар саласындағы құқықбұзушылықтар экономикалық шығындарды өсіріп қана қоймай, халықтың жеке деректерінің қорғалуына, мемлекеттердің ұлттық қауіпсіздігіне, компаниялар мен жеке тұлғалардың мүлкіне зиян келтіреді. Қазақстанда да бұл мәселе өзекті және Шымкент қаласы да кибер қылмысқа қарсы күрес шараларын жүйелі түрде жетілдіріп, алдын алу жұмыстарын күшейту жолында еңбек етуде. Кибер қылмыс – ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдаланып жасалатын құқықбұзушылықтар кешені. Оның түрлері сан алуан — компьютерлік жүйелерге санкциясыз кіру (хакерлік шабуылдар), зиянды бағдарламалық қамтамасыз етуді тарату (вирус, троян, фишинг), электронды деректерді ұрлау, модификациялау немесе жою, онлайн алаяқтық (қаржылық транзакцияларды бұрмалау, жалған онлайн-сауда), авторлық құқық пен зияткерлік меншікті бұзу, террористік және экстремистік мазмұндағы ақпаратты тарату, кибербуллинг, балаларға қатысты зорлық-зомбылық материалдарын тарату. Бұл қылмыстардың барлығы да бір-бірімен байланысты және киберкеңістіктің ашықтығы, трансшекаралық сипаты оларға қарсы күресті күрделі міндетке айналдырады. Қазақстанда кибер қылмысқа қарсы күрес мемлекеттік деңгейде маңызды мәселе ретінде қарастырылып, бірқатар заңнамалық актілер қабылданған. Қылмыстық кодексте ақпараттық қауіпсіздікке қатысты баптар енгізіліп, кибер қылмыс жасағандарға қатаң жазалар қарастырылған. «Ақпараттандыру туралы» Заң, «Байланыс туралы» Заң, «Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету тұжырымдамасы» және басқа да нормативтік-құқықтық актілер кибер қауіпсіздікті нығайтуға, заңды негіз қалыптастыруға бағытталған. Шымкент қаласы атқарушы органдары да мемлекет саясатын іске асыру барысында ақпараттық жүйелерді қорғау, мемлекеттік қызметтерді цифрландыруда қауіпсіздікті қамтамасыз ету, құқық қорғау органдарымен және арнайы қызметтермен бірлесе отырып алдын алу шараларын жүргізу сияқты міндеттерді атқаруда. Осылайша, заңнамалық негіз кибер қылмысқа қарсы күрестегі басымдықтарды айқындап, нақты жауапкершілік салаларын белгілейді. Шымкентте кибер қылмысқа қарсы күрес шараларын жүзеге асыруда полиция департаментінің арнайы бөлімшелері, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің өңірлік құрылымдары, прокуратура және басқа да мемлекеттік органдардың мамандандырылған бөлімдері жұмыс істейді. Олар кибер қылмыскерлерді анықтау және ұстау, электронды іздестіру, ақпараттық трафикті талдау, кибер шабуылдарды уақытылы анықтау және алдын алу, электронды дәлелдерді жинау, сақтау, талдау және сотқа ұсыну, халықаралық құқық қорғау органдарымен ынтымақтастық орнату сынды маңызды бағыттар бойынша жұмыс істеп жатыр. Бұл органдар заманауи техникалық құрал-жабдықтармен, бағдарламалық қамтамасыз етумен қамтамасыз етіліп, арнайы оқытылған мамандар қызмет атқарады. Тергеу процесінде электронды дәлелдерді дұрыс пайдалану, кибер қылмыс жасағандарды сот алдында жауапкершілікке тарту ісі олардың кәсіби біліктілігі мен тәжірибесіне байланысты. Кибер қылмысқа қарсы күресте технологиялық жабдықтау деңгейі мен мамандардың дайындығы үлкен рөл атқарады. Шымкент қаласындағы құқық қорғау органдары криптография, деректерді шифрлау мен дешифрлау, желі трафигін талдау, компьютерлік криминалистика саласындағы заманауи құралдарды пайдаланады. Мысалы, желілік мониторинг жүйелері кибершабуылдарды ерте анықтап, болжам жасауға мүмкіндік береді. Зиянды бағдарламаларды талдау үшін арнайы зертханалар жұмыс істейді. Цифрлық криминалистика құралдары электронды құрылғылардан дәлелдерді қалпына келтіріп, қылмыскерлердің әрекетін хронологиялық ретпен анықтауға көмектеседі. 5G, бұлтты есептеулер, жасанды интеллект, машиналық оқыту сияқты жаңа технологиялар да кибер қылмысқа қарсы күресті жетілдіруде қолданылады. Бұл технологиялар шабуылдардың сипатын, олардың көздерін жылдам анықтап, қарсы шараларды уақытылы қабылдауға мүмкіндік береді. Кибер қылмысқа қарсы күрестің бір бағыты – халықтың ақпараттық сауаттылығын арттыру. Себебі көптеген алаяқтық әрекеттер, фишинг-шабуылдар, зиянды сілтемелер пайдаланушылардың бейқамдығы мен білімінің жеткіліксіздігі салдарынан жүзеге асады. Шымкент қаласында БАҚ-та, әлеуметтік желілерде кибер қауіпсіздік туралы ақпараттық-танымдық материалдар жариялау, мектептер мен жоғары оқу орындарында ақпараттық қауіпсіздік сабағын енгізу, мемлекеттік қызметкерлерге, бизнес өкілдеріне кибер қауіпсіздік бойынша семинарлар, тренингтер өткізу, халыққа арналған жадынамалар, буклеттер тарату жұмыстары қарқын алған. Осының барлығы азаматтардың жеке деректерін қорғауға, күмәнді сілтемелерге өтпеуге, белгісіз көздерден алынған файлдарды ашпауға шақырады. Қарапайым сақтық шараларын ұстану киберқылмыстар санын едәуір азайтуға көмектеседі. Кибер қылмыскерлер тек мемлекеттік мекемелерді ғана емес, жеке компанияларды, әсіресе қаржылық ұйымдарды, сауда желілерін, интернет-дүкендерді, стартаптарды да нысанаға алады. Кибер қылмыстың трансшекаралық сипаты халықаралық ынтымақтастықты талап етеді. Шымкент қаласында, Қазақстанның басқа өңірлері сияқты, халықаралық деңгейде кибер қылмысқа қарсы күрес ұйымдарымен, шетелдік құқық қорғау органдарымен байланыс орнату маңызды. Интерпол, Еуропол, ТМД елдерімен келісімдер, екіжақты шарттар аясында кибер қылмыскерлерді іздеу, ұстау, экстрадициялау, цифрлық дәлелдермен алмасу, халықаралық тренингтер мен конференцияларға қатысу, жаңа нормативтік актілер мен хаттамаларды әзірлеу жұмыстары жүргізілуде. Осының нәтижесінде Шымкентте де халықаралық тәжірибе енгізіліп, кибер қылмысқа қарсы күрес шаралары әлемдік стандарттарға сай дамиды. Шымкент – экономикалық тұрғыдан қарқынды дамып келе жатқан қала. Цифрлық экономика, электрондық коммерция, онлайн-банк қызметтері, электрондық үкімет жобалары кең етек жайған кезде кибер қауіпсіздік мәселесі де асқына түседі. Кибер кеңістік балалар мен жасөспірімдер үшін де қауіп-қатер алып келеді. Ойын тәуелділігі, кибербуллинг, зиянды контентке қолжетімділік – бұл мәселелер кибер қылмысқа тікелей қатысты. Сондықтан Шымкент қаласында мектептерде интернеттегі қауіпсіздік ережелерін түсіндіру ата-аналарға арналған семинарлар, кеңестер өткізу, мобильді қосымшалар арқылы балалардың интернеттегі іс-әрекетін бақылау құралдарын ұсыну, зорлық-зомбылықты, порнографияны тарататын сайттар мен материалдарға қолжетімділікті шектеу сияқты шаралар іске асып жатыр. Бұл балаларды зиянды ақпараттан қорғап, олардың психологиялық және физикалық саулығын сақтау үшін маңызды. Шымкент қаласында да мемлекеттік қызметтер цифрландырылып, «Egov» порталдары, мобильді қосымшалар арқылы халыққа ұсынылады. Бұл қызметтер барынша оңайлық әкелсе де, кибер қылмыскерлердің назарында болады. Сондықтан мемлекеттік ақпараттық жүйелерді қорғау, желілік шабуылдарға төтеп беретін қауіпсіздік хаттамаларын енгізу, электронды цифрлық қолтаңба жүйесін жетілдіру, мемлекеттік деректер базасын резервтік көшіру жұмыстары баса назарға алынған. Мұндай шаралар мемлекеттік қызметтерге деген азаматтардың сенімін арттырады. Кибер қылмысқа қарсы күрес тек техникалық немесе құқықтық құралдармен шектелмейді. Халықтың өзінде кибер қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру маңызды. Әрбір азамат жеке деректерін қорғай біліп, белгісіз көздерден келген хаттарға, хабарламаларға сақтықпен қарауы тиіс. Парольдерді күрделендіру, екі факторлы аутентификацияны пайдалану, құрылғыларды антивируспен қорғау – бұның барлығы күнделікті тәжірибенің бір бөлігі болуға тиіс. Шымкентте бұл бағытта ақпараттық-насиxаттық жұмыстар жүргізіліп, халықтың мәдениеті мен санасын өзгертуге көңіл бөлінуде. Шымкент қаласындағы кибер қылмысқа қарсы күрес шаралары – ақпараттық замандағы сын-қатерлерге жауап беру жолында атқарылып жатқан кешенді жұмыс. Мемлекеттік органдар, бизнес өкілдері, үкіметтік емес ұйымдар, халық арасындағы ынтымақтастық арқылы құқықтық база жетілдіріліп, техникалық инфрақұрылым нығайып, мамандар біліктілігі артуда. Халықты ақпараттандыру, бизнес секторын қорғау, цифрлық экономиканы қауіпсіздендіру, халықаралық ынтымақтастық пен тәжірибе алмасу арқылы Шымкентте кибер қылмысқа қарсы күрес жүйесі тұрақты дамып келеді. Алдағы уақытта да жаңа технологиялар мен инновациялық тәсілдер енгізіліп, киберкеңістіктегі қауіп-қатерлердің алдын алу, жазалау және олардан қорғану шаралары жетілдіріле бермек. Бұл – қаланың ақпараттық қауіпсіздік деңгейін жоғарылатып, тұрғындардың цифрлық әлемде сенімді және қауіпсіз өмір сүруін қамтамасыз ететін стратегиялық мақсаттардың бірі.
