ШЫМКЕНТТЕ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ ЖӨНІНДЕГІ ВЕДОМСТВОАРАЛЫҚ КОМИССИЯ ОТЫРЫСЫ ӨТТІ
Бүгін Шымкент қаласы әкімдігі жанындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы ведомствоаралық комиссияның аясында «9 желтоқсан – Халықаралық сыбайлас жемқорлықпен күрес күніне» арналған іс-шара өтті. Бүгінде комиссия сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес бағытында тұрақты түрде қызмет атқарып, профилактикалық жұмыстарға басымдық беріп келеді. Отырыста осы бағытта атқарылған жұмыстардың қорытындысы баяндалды. Сондай-ақ сыбайлас жемқорлықпен күрес күніне орай қоғам белсенділері қала әкімінің Алғыс хатымен, 30 жылдық мәслихаттың мерейтойы және төсбелгілермен, сондай-ақ департамент басшысының арнайы Алғыс хатымен мараппатталды.
Сыбайлас жемқорлық – қоғамның дамуы мен мемлекет тұрақтылығына кедергі келтіретін ең өзекті проблемалардың бірі. Ол экономикалық өсімді баяулатып қана қоймай, құқықтық тәртіпті әлсіретіп, халықтың мемлекеттік билік органдарына деген сенімін төмендетеді. Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес – мемлекеттік саясаттың стратегиялық басымдықтарының бірі. Бұл бағытта заңнамалық негіздер жетілдіріліп, мемлекеттік органдар мен қоғамдық ұйымдар ынтымақтастықты нығайтуда. Шымкент қаласы да осы бағытта белсенді түрде жұмыс жүргізіп, аймақтағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес шараларын жан-жақты іске асырып келеді. Сыбайлас жемқорлық – мемлекеттік билік өкілдерінің өз өкілеттіктерін жеке немесе топтық мүддеге пайдалануы. Бұл құбылыс қоғамда әділетсіздік, заң алдындағы теңсіздік, экономикалық тұрғыдан тиімсіздік тудырады. Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес заңнамалық деңгейде бекітіліп, Президент Жолдаулары мен Үкіметтің бағдарламаларында, Стратегиялық даму жоспарларында басты орынға қойылған. Ұлттық деңгейде құрылған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет) – орталықтандырылған орган ретінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты іске асырады. Шымкент қаласы да осы саясатты іске асырушы аймақтық құрылымдармен бірлесіп жұмыс істеп, құқық қорғау органдары, мемлекеттік органдар және қоғамдық ұйымдардың өзара әрекетін күшейтіп отыр. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте заңнамалық-нормативтік база шешуші рөл атқарады. Қазақстан Республикасында «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Заң, Қылмыстық кодекс, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс, Мемлекеттік қызмет туралы заңдар сыбайлас жемқорлықпен күрес шараларының құқықтық негізін қалайды. Шымкент қаласындағы мемлекеттік органдар мен ұйымдар осы заңнамалық актілерді басшылыққа ала отырып, ішкі нормативтік-құқықтық құжаттарды әзірлеп, сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін бағалау, сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттарды енгізу, қызметкерлердің әдеп кодексін қатаң сақтау сияқты шараларды іске асыруда. Бұл бағытта мемлекеттік қызметшілерді арнайы оқыту, олардың біліктілігін арттыру курстарын өткізу, тәртіп бұзушыларды тәртіптік жауапкершілікке тарту механизмдері де дамып отыр. Шымкент қаласында сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес шараларын үйлестіруші және іске асырушы негізгі органдардың бірі – Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің жергілікті департаменті. Сонымен қатар, прокуратура органдары, полиция департаменті, экономикалық тергеу қызметі сияқты құқық қорғау органдары да сыбайлас жемқорлық фактілерін анықтау, тергеу, сотқа жеткізу ісінде белсенді қызмет атқарады. Жергілікті атқарушы органдар – қала әкімдігі, басқармалар, аудандық әкімдіктер – сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін бағалап, мемлекеттік сатып алулардың ашықтығын қамтамасыз ету, мемлекеттік қызметтерді цифрландыру, қоғамдық тыңдаулар өткізу арқылы алдын алу шараларын жүзеге асырады. Осылайша, орталық пен жергілікті деңгейдегі ынтымақтастық сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің тиімділігін арттыруға бағытталған. Сыбайлас жемқорлықпен күресте алдын алу шаралары ерекше маңызға ие. Шымкент қаласында алдын алу жұмыстары мыналарды қамтиды. Электронды үкімет порталы, мобильді қосымшалар арқылы мемлекеттік қызмет көрсету үрдісінде адам факторын азайту сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін төмендетеді. Тендерлерді, конкурстарды онлайн түрде өткізіп, барлық құжаттарды жариялау арқылы келісімшарттар жасау процесі ашық сипат алады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте мемлекеттік қызметшілердің біліктілігі мен моральдық-этикалық қасиеттері шешуші рөл атқарады. Шымкент қаласында бұл бағытта мемлекеттік қызметшілерді сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнамамен, әдеп қағидаларымен таныстыру, арнайы семинарлар өткізу, әдеп нормаларын бұзғандарға тәртіптік жаза беру, ал заң бұзылмаған жағдайда қызметтік өсу мүмкіндіктерін кеңейту, бонус жүйесін қолдану, мемлекеттік қызметшілердің жұмысқа ынтасын арттырып, стрестік жағдайлардың алдын алу, тәуелсіз психологиялық кеңес беру қызметтерін ұсыну жұмыстары жүргізіліп жатыр. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылда құқық қорғау органдарының рөлі үлкен. Шымкент қаласында бұл органдар жедел-іздестіру шараларын жүргізу арқылы сыбайлас жемқорлық құқықбұзушылықтарын ерте анықтайды. Тергеу барысында электрондық дәлелдерді пайдалану, сараптамалық зерттеулерді кеңейту, заманауи технологияларды қолдану арқылы дәлелдеме базасын нығайтады. Аса ірі көлемдегі сыбайлас жемқорлық істерін қарау, ұйымдасқан қылмыс элементтерін әшкерелеу мақсатында арнайы операциялар өткізеді. Тергеу барысында халықаралық ынтымақтастық орнату, шетелдік әріптестермен ақпарат алмасу арқылы қылмыскерлерді іздестіру және экстрадициялау мәселелерін шешеді. Сыбайлас жемқорлық істерін қарауда сот жүйесінің әділеттілігі мен тәуелсіздігі маңызды. Шымкент қаласының соттары сыбайлас жемқорлыққа қатысты істерді жедел қарауға, сот отырыстарының ашықтығын қамтамасыз етуге ұмтылады. Электронды сот ісін жүргізуді дамытып, сот материалдарын онлайн режимде қолжетімді ету арқылы ашықтықты күшейтеді. Сот үкімдерін жариялау, талдау жасау, статистика жүргізу арқылы азаматтардың сот әділдігіне деген сенімін арттырады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес тек мемлекеттік органдардың міндеті емес. Үкіметтік емес ұйымдар, азаматтық қоғам өкілдері, бұқаралық ақпарат құралдары, сарапшылар мен белсенділер бұл процеске белсене қатысады. Шымкент қаласында қоғамдық кеңестер, бақылау топтары мемлекеттік органдардың қызметін мониторингілеп, ұсыныстар енгізеді. ҮЕҰ сыбайлас жемқорлық туралы ақпарат жинап, сараптама жасап, нәтижелерін жариялайды. Журналистер мен блогерлер журналистік зерттеулер жүргізіп, фактілерді ашық талқылайды. Қайырымдылық ұйымдары мен қорлар жемқорлыққа қарсы науқандарға қолдау көрсетіп, халықтың құқықтық сауаттылығын арттырады.Халықтың құқықтық сауаттылығын арттыру сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте негізгі құралдардың бірі. Шымкентте мектептер мен университеттерде құқықтық тәрбие, адам құқығы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру сабақтары енгізілуде. Халыққа арналған семинарлар, вебинарлар, дөңгелек үстелдер, көрмелер мен форумдар өткізу арқылы ақпарат тарату, телерадиоарналар, газеттер, интернет-порталдар, әлеуметтік желілер арқылы арнайы бағдарламалар, мақалалар, инфографикалар жариялау жұмыстары қарқын алған. Бұл шаралар халықты заңдар мен тәртіп ережелерін білуге ынталандырып, заң бұзушылықтарға нөлдік төзімділік қағидасын қалыптастырады. Цифрлық трансформация сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін төмендетудің тиімді тетіктерінің бірі. Шымкент қаласында мемлекеттік қызметтердің көпшілігі электронды форматқа ауыстырылып, халыққа кезексіз, делдалсыз қызмет алу мүмкіндігі тудырады. Электрондық құжат айналымы, электронды цифрлық қолтаңба қолдану арқылы құжаттарды қолдан жасау, жалған келісімдер жасау қиындай түседі. «Egov», «Open Budget», «Open Data» сияқты платформалар арқылы бюджет қаражатын пайдалану, мемлекеттік сатып алулардың нәтижелері, лауазымды тұлғалардың табыстары мен мүлкі туралы мәліметтер ашық жарияланады. Бұл шаралар ақпараттық ашықтықты қамтамасыз етіп, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің тиімділігін арттырады. Мемлекеттік сатып алулар – сыбайлас жемқорлық қауіпті жерлердің бірі. Шымкент қаласында барлық сатып алу процедуралары электронды портал арқылы өткізіліп, конкурс шарттары, қатысушылар тізімі, жеңімпаздар туралы ақпарат жарияланады. Мемлекеттік тапсырыстардың шарттары мен нәтижелері ашық, кез-келген адам қарай алатындай қолжетімді. Бәсекелестік орта қалыптасып, алдын-ала келісімдер, «төменгі баға – төмен сапа» сияқты келеңсіз үрдістерді азайтуға бағытталған шаралар енгізіледі. Осылайша әділ бәсекелестік заң үстемдігін қамтамасыз етуде және сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін төмендетуде маңызды рөл атқарады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті тек құқықтық-нормативтік шаралармен шешу жеткіліксіз. Қоғамда жемқорлыққа қарсы мәдениет қалыптастыру – ұзақ мерзімді міндет. Сыбайлас жемқорлық – трансшекаралық проблема. Шымкент қаласы да халықаралық ұйымдармен (БҰҰ, ЕҚЫҰ, ЭЫДҰ), шетелдік құқық қорғау органдарымен, халықаралық сарапшылармен байланыс орнату арқылы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте озық тәжірибелерді меңгеруде. Халықаралық конференциялар, семинарлар, тренингтерге қатысу, шетелдік коллегалармен тәжірибе алмасу сыбайлас жемқорлықпен күрес саласындағы мамандардың біліктілігін арттырып, жаңа инновациялық шешімдер енгізуге мүмкіндік береді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің тиімділігін бағалау үшін нақты деректерді талдау, статистикалық көрсеткіштерді қадағалау қажет. Шымкент қаласында тіркелген сыбайлас жемқорлық қылмыстар саны, ашылған істердің пайызы, сотқа жолданған материалдар саны талданады. Қоғамдық пікірді зерттеу, сауалнамалар жүргізу арқылы халықтың сыбайлас жемқорлық туралы түсінігі мен көзқарасы анықталады. Нәтижелер туралы есептер жариялау, қоғамдық тыңдауларда оларды талқылау арқылы ашықтық пен есептілік қамтамасыз етіледі. Бұл үдеріс жетістіктер мен кемшіліктерді айқындауға, қажетті түзетулер енгізуге жағдай жасайды. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте гендерлік аспекті мен осал топтарды қорғау мәселелерін де ескеру қажет. Әйелдер, балалар, мүгедектігі бар адамдар, аз қамтылған отбасылар – барлығы да сыбайлас жемқорлықтың зардабын ауыр тартады. Шымкентте әлеуметтік көмек, әлеуметтік тұрғын үй, жәрдемақы тағайындау кезінде сыбайлас жемқорлықты болдырмау шаралары ерекше қадағаланады. Қауіп-қатер топтарына ақпарат жеткізу, оларға арналған «ыстық желі» телефондары, құқықтық көмек көрсету орталықтары жұмыс істейді. Бұл әлеуметтік әділеттілікті нығайтып, осал топтарды заң бұзушылықтардан қорғауға септігін тигізеді. Кейбір жағдайларда экологиялық рұқсаттарды заңсыз беру, табиғи ресурстарды пайдалану кезінде парақорлық, лицензиялық құжаттарды жалған жасау сияқты экологиялық саладағы сыбайлас жемқорлық тәуекелдері байқалады. Шымкентте экология саласында да ашықтықты арттыру, қоғамдық экологтардың мониторингін енгізу, экологиялық ақпаратты ашық жариялау арқылы сыбайлас жемқорлықты болдырмауға назар аударылуда. Заманауи технологиялар сыбайлас жемқорлық әрекеттерін әшкерелеуге көмектеседі. Электронды құжат айналымы, видеобақылау жүйелері, қаржылық операцияларды іздеу жүйелері құқық қорғау органдарына дәлелдемелерді жинауда елеулі көмек көрсетеді. Шымкент қаласында тергеушілер мен сарапшыларды арнайы курстарда оқыту, озық криминалистикалық жабдықтармен қамтамасыз ету жұмыстары жалғасуда. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте қоғамның белсенділігі шешуші маңызға ие. Азаматтар заң бұзушылықтарды байқағанда тиісті органдарға хабарлауға дайын болуы керек. Қоғамдық ұйымдар, БАҚ, блогерлер сыбайлас жемқорлық фактілерін жариялап, талқылап, өз ұсыныстарын енгізе алады. Шымкентте бұл бағытта ашықтық мәдениеті қалыптасып келеді. Шымкент қаласындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес шараларының басты мақсаты – әділетті, ашық әрі есепті мемлекеттік басқару жүйесін орнату. Заңнамалық-нормативтік база, құқық қорғау органдары мен сот жүйесінің жұмысы, алдын алу шаралары, цифрландыру мен қоғамдық бақылау – бұлардың барлығы бір мақсатқа қызмет етеді: сыбайлас жемқорлықты азайтып, заң үстемдігін орнату. Алдағы уақытта да Шымкент қаласы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес саласында жаңа тәсілдер мен технологияларды енгізе отырып, халықаралық тәжірибені қабылдап, азаматтық қоғаммен диалогты күшейте бермек. Бұл қадамдар қаладағы әлеуметтік-экономикалық дамуға оң ықпал етіп, халықтың мемлекетке деген сенімін нығайтып, адалдық пен ашықтық қағидаларын басшылыққа алатын заманауи қоғам құруға септігін тигізеді.
