КӨКСАЙ ЕЛДІМЕКЕНІН ЖАҢҒЫРТУ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ ТАЛҚЫЛАНДЫ
Шымкент қаласы – Қазақстанның Оңтүстігінде орналасқан, тарихи-мәдени мұрасы бай, халқы тығыз қоныстанған, экономикалық әлеуеті зор ірі мегаполистердің бірі. Тәуелсіздік алған жылдардан бері қала қарқынды дамып, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, сауда-саттық, қызмет көрсету және білім беру салаларында бірқатар жетістіктерге жетті. Шымкент республикалық мәртебеге ие болғаннан кейін, оның әрі қарайғы өркендеуіне айрықша назар аударылуда. Дегенмен, қаланың орталық аудандарымен қатар шеткері орналасқан шағынаудандарды дамыту да аса өзекті.
Осы орайда, Шымкент қаласының әкімі Ғабит Сыздықбеков әріптестерімен бірге тұрғындар арасында “Зеленая балка” (Көксай) атауымен танымал елдімекенді жаңғырту тұжырымдамасын талқылады. Бұл шағынаудан тарихы 1915 жылы, қалада теміржол салу жұмыстары басталып, алғашқы қоныстанушылар көшіп келген кезеңнен бастау алады. Тұрғындар бұл аймақты «Нахаловка» деп атап кеткен, себебі мұнда азаматтар жер телімдерін өз бетінше иемденіп, үйлердің басым бөлігін заңсыз салған. Кездесу барысында жергілікті тұрғындар әлеуметтік желіде және қаланы аралау барысында мұндағы күрделі криминогендік ахуал мәселесін көтерді. Жалпы, даму тұжырымдамасы жинақталған мәселелерді кезең-кезеңімен шешуді көздейді. Бұл елдімекенде аудан әкімдігі ғимаратын, дене шынықтыру-сауықтыру кешенін, әлеуметтік нысандар, көпқабатты тұрғын үйлер және саябақтар салу, қолданыстағы мектепті кеңейту және көпфункционалды сауда-логистикалық орталығын құру жоспарланып отыр. Қолға алғалы отырған шаралар қаланың сыртқы келбетін өзгертуге және тұрғындардың өмір сүру сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.Сондай-ақ, мұндай жұмыстарды алдағы уақытта Қошқар-ата өзені бойында да жүргізу жоспарлануда. Жалпы Шымкент – халқының саны жыл санап артып, ішкі көші-қон есебінен де үлғайып келе жатқан ірі шаһар. Халық көбейген сайын жаңа тұрғын үй кешендері, шағынаудандар пайда болып, қаланың аумақтық кеңеюі жалғасуда. Дегенмен, бұл үдеріс барысында шағынаудандардың барлығына бірдей біркелкі даму мүмкіндігі болмады. Кейбіреулерінде инфрақұрылым жеткілікті дамыса, енді бірінде су, газ, электр жарығы және жол мәселелері әлі де толық шешілмеген. Білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, спорт нысандарының қолжетімділігі де шағынаудандар арасында әркелкі. Осындай теңгерімсіздікті жою үшін қаланың даму стратегиясы жалпы аумақтық-әкімшілік құрылымды тұтастықта қарастырып, әр шағынауданның әлеуметтік-экономикалық, инфрақұрылымдық ерекшеліктерін ескеруді талап етеді. Бұл бағытта атқарылатын шаралар шағынаудандарды дамытудың негізгі қозғаушы күші болмақ. Қала көлемінде өмір сүру сапасын арттырып, шағын елді мекендер мен аудандарды қолайлы ортаға айналдыру – жалпы әлеуметтік теңдікті сақтап, қаланың бүтіндей өркендеуіне жол ашады. Шағынаудандарды дамытудың ең басты тетіктерінің бірі – инфрақұрылымдық жағдайды жақсарту. Әсіресе таза ауызсу, сапалы электр жарығы, үздіксіз газбен қамту және кәріз жүйелерін реттеу мәселелері алдыңғы қатарда тұр. Кейбір шет аудандарда әлі күнге дейін орталықтандырылған су құбыры жүйесі толық емес немесе су сапасы көңіл көншітпейді. Бұл ретте жергілікті билік пен тиісті мекемелер жаңа су тарату желілерін тарту, су тазарту құрылғыларын жаңарту және су сақтайтын қоймалардың сыйымдылығын арттыру арқылы мәселені шешуге ден қоюда. Сол сияқты электр желілерінің тозуы, тұрақсыз кернеу де халықтың тұрмыс сапасын төмендетеді. Жаңартылған трансформаторлар орнату, желілерді кезең-кезеңімен жаңғырту және энергия үнемдейтін технологияларды енгізу – шағынаудандарды жарықпен қамтамасыз етудегі басты міндеттер. Газбен жылыту жүйелерінің кеңеюі қалалық тұрғындарды көмір мен отынға тәуелділіктен арылтып, экологиялық ахуалды жақсартуға ықпал етпек. Кәріз жүйесінің жолға қойылуы болса, тұрмыстық қалдық суларды қауіпсіз шығарып, қоршаған ортаға зиян тигізбеудің алғышартын жасайды. Инфрақұрылымның тағы бір маңызды құрамдас бөлігі – көлік қатынасы. Жол-көлік желілерін дамыту, автобустар мен шағын автобустардың, троллейбустар мен жаңа бағыттардың көбеюі, жүрдек қоғамдық көліктерді іске қосу шағынаудандардың орталықпен және өзара байланысын жеңілдетеді. Бұл халықтың жұмыс орнына, мектеп пен емханаға, сауда орындары мен демалыс орталықтарына еркін жетуіне мүмкіндік беріп, олардың өмір сүру сапасын арттырады. Шымкенттің кейбір шағынаудандары қала орталығынан қашық, жол сапасы төмен, жолаушы тасымалдау қызметі жеткіліксіз болуы себепті әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан мешеу қалуы мүмкін. Мұндай аудандарда жолдарды кеңейту, асфальттау, жаңа бағыттар ашу, аялдамалар санын көбейту, жайлы қоғамдық көліктерді енгізу – басты міндет. Сондай-ақ қалада «ақылды қала» қағидасына сүйене отырып, көлік кептелістерін азайтуға арналған интеллектуалды басқару жүйелерін енгізу маңызды. Мұндай қадамдар шағынаудандарды дамытудың негізгі іргетасына айналады. Шағынаудандар тұрғындарына қолайлы өмір сүру ортасын қалыптастыру үшін білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет және спорт нысандарын қолжетімді ету де ерекше мәнге ие. Кейбір аудандарда мектептер мен балабақшалар саны аз, балалар лық толы сыныптарда оқуға мәжбүр, бұл білім сапасына әсер етеді. Жаңа оқу орындарын салу, ескілерін кеңейту, заманауи зертханалармен жабдықтау – шағынаудандардағы білім сапасын арттырудың жолы. Сондай-ақ мұғалімдердің біліктілігін көтеру, заманауи педагогикалық технологияларды енгізу – қала оқушыларының бәсекеге қабілеттілігін нығайтады. Денсаулық сақтау нысандарының дамуы да өте маңызды. Кейбір шағынаудандарда емханалар алыс орналасқан немесе медициналық қызметтер шектеулі болуы мүмкін. Жаңа ауруханалар, емханалар салу, оларды білікті кадрлармен және заманауи жабдықтармен қамтамасыз ету – тұрғындардың денсаулығына күтім жасауды жеңілдетіп, өмір сүру ұзақтығы мен сапасын жақсартады. Сондай-ақ жедел жәрдем қызметінің қолжетімділігін арттыру, стационарлар мен алғашқы медициналық көмек пункттерін көбейту қажеттілігі туындайды. Мәдениет пен спорт нысандарының жетілдірілуі – шағынаудандардың рухани және әлеуметтік өмірін жандандыратын қадам. Кітапханалар, мәдениет сарайлары, театрлар, спорт кешендері мен стадиондар көбейген сайын, тұрғындардың бос уақытын тиімді өткізуге мүмкіндік артады. Бұл жастардың спортпен, өнермен айналысуына, шығармашылық қабілеттерін дамытуына жағдай жасайды. Нәтижесінде қылмыс деңгейі төмендейді, әлеуметтік ахуал жақсарады, шағынаудан тұрғындарының арасындағы ынтымақ, өзара түсіністік нығаяды.
Шағынаудандарды дамыту тек әлеуметтік және инфрақұрылымдық салада ғана емес, экономикалық тұрғыдан да көрініс табуы тиіс. Тұрақты жұмыс орындарын ашу, шағын және орта бизнесті қолдау – тұрғындардың табысын арттырып, тұрмыс деңгейін көтерудің тікелей жолы. Ол үшін жергілікті билік кәсіпкерлерге жеңілдіктер ұсыну, арнайы экономикалық аймақтар құру, шағын өндіріс ошақтарын ынталандыру, кәсіпкерлік курстарын ұйымдастыру арқылы шағынаудандардың экономикалық әлеуетін күшейте алады. Әсіресе Шымкент қаласының агроөнеркәсіп әлеуетін толық пайдалану маңызды. Қала маңында орналасқан ауылдық аумақтарда көкөніс, жеміс-жидек өсіру, мал шаруашылығы өнімдерін өңдеу арқылы шағынаудандарды сапалы әрі арзан азық-түлікпен қамтамасыз етуге болады. Бұл – жергілікті экономиканы әртараптандырып, өндірістік қуаттылықты арттыратын қадам. Сонымен қатар инновациялық технологияларды енгізу, стартап хабтар мен бизнес-инкубаторларды құру – шағынаудандардың жаңа экономикалық мүмкіндіктерге ие болуына жол ашады. Шағынаудандарды дамыту барысында экологияға назар аудару – заманауи қалалардың басты қағидасы. Жасыл аймақтарды көбейту, саябақтар мен гүлзарларды кеңейту, балалар және ересектердің демалысына қолайлы орындар жасау шағынаудандардың тартымдылығын арттырады. Қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарау – тұрғындардың денсаулығын сақтау мен жалпы өмір сүру сапасын жақсартудың маңызды шарты. Тұрмыстық қалдықтарды тиімді басқару да аса маңызды. Қатты қалдықтарды сұрыптау, қайта өңдеу орталықтарын салу, қалдықтарды экологиялық тұрғыдан қауіпсіз жою жүйелерін енгізу – болашақ ұрпақтың табиғи байлығын сақтауға бағытталған қадам. Сондай-ақ суды үнемді пайдалану, тазарту құрылыстарын жетілдіру арқылы су ресурстарының қолжетімділігін арттырып, қоршаған ортаға зиян келтірмейтін тұрақты даму жолын ұстануға болады. Шағынаудандарды дамыту мәселелерін тек жергілікті билік органдарының міндеті ретінде қарау жеткіліксіз. Қоғамдық ұйымдар, жергілікті тұрғындар, белсенді азаматтар мен бизнес өкілдері де шешім қабылдау процесіне белсене қатысуы керек. Ашық әкімшілік басқару, қоғамдық кеңестер құру, тұрғындармен тұрақты кездесулер өткізу – халықтың пікірін тыңдап, олардың қажеттіліктерін ескеруге мүмкіндік береді. Мұндай тәсіл тұрғындардың қаланы басқаруға деген сенімін арттырады, жемқорлық пен әділетсіздікке қарсы тосқауыл қояды. Қоғамдық бақылау жүйелерін енгізу, жергілікті бюджеттің ашықтығын қамтамасыз ету арқылы шағынаудандарды дамыту жобаларының тиімділігін арттыруға болады. Цифрландыру технологияларын қолдану, Smart City қағидаларын іске асыру да басқару жүйесін жеңілдетіп, шешім қабылдау жылдамдығын арттырады. Шымкент қаласының шағынаудандарын дамыту – тек бір реттік немесе қысқа мерзімді іс-қимыл емес, ұзақ мерзімді стратегиялық міндет. Бұл процесте инфрақұрылымды жетілдіру, әлеуметтік жағдайды жақсарту, экономикалық әлеуетті арттыру, экологияны қорғау және қоғамды басқаруға тарту бір-бірімен тығыз байланысты. Осы элементтердің әрқайсысы жүйелі түрде жүзеге асқанда ғана шағынаудандардың нағыз өркендеуі орын алады. Болашақта Шымкент шағынаудандары жасыл желегі мол, қауіпсіз, жаңа технологиялармен жарақтанған, тұрғындарға барынша қолайлы ортаға айналуы мүмкін. Жақсы инфрақұрылыммен қамтылған, сапалы білім мен медициналық қызметтер қолжетімді, мәдени-спорттық өмірі қызу дамыған аудандарда ұрпақтар өсіп-өнеді. Шағынаудандарда кәсіпкерлік қанат жайып, жұмыс орындары артып, жергілікті тауарлар мен қызметтер нарығы өркендейді. Мұның бәрі ақыр соңында Шымкент қаласының жалпы дамуына оң әсерін тигізеді. Себебі шағынаудандардың дамуы – жалпы қаланың тұтас әлеуетін айшықтайтын құрамдас бөліктердің бірі. Орталық пен шет аймақтар арасындағы алшақтық азайып, қаланың барлық тұрғындары бірдей мүмкіндіктер мен игіліктерге қол жеткізеді. Нәтижесінде халықтың тұрмыс деңгейі артып, әлеуметтік тұрақтылық нығаяды, ел ішіндегі және сырттан келетін инвесторлар үшін қала тартымды бола түседі. Шымкент қаласына қарасты шағынаудандарды дамыту шаралары – кешенді, жан-жақты және ұзақ мерзімді көзқарасты талап ететін күрделі міндет. Инфрақұрылымдық жаңғырту, инженерлік желілерді жетілдіру, қоғамдық көлік қатынасын жақсарту, білім мен денсаулық сақтау салаларындағы бастамаларды жүзеге асыру, мәдени-спорттық нысандарды көбейту – осының бәрі шағынаудандардың әлеуметтік-экономикалық әлеуетін көтеруге бағытталған маңызды қадамдар. Сонымен қатар кәсіпкерлікті қолдау, инновациялық технологияларды енгізу, экологиялық тепе-теңдікті сақтау, қоғамдық қатысу арқылы басқару жүйесін жетілдіру де маңызды рөл атқарады. Бұл шаралар кешенді түрде іске асырылса, Шымкенттің кез келген шағынауданы өмір сүруге қолайлы ортаға айналмақ.
