БУЛЛИНГТІҢ АЛДЫН АЛУ ЖҰМЫСТАРЫ ҚАРҚЫН АЛДЫ
Буллинг – соңғы жылдары қоғам назарын аударып келе жатқан күрделі әлеуметтік құбылыс. Адамдардың бір-біріне психологиялық немесе физикалық қысым көрсетуі, қорлау, кемсіту және мазақтау түрінде көрінетін буллинг әсіресе балалар мен жасөспірімдер ортасында жиі ұшырасады. Бұл мәселе отбасыдан бастап, оқу орындарына, жұмыс ұжымдары мен қоғамдық орындарға дейін кең тарап, жәбірленушілердің психологиялық денсаулығы мен даму деңгейіне едәуір зиян келтіруі мүмкін. Осы тұрғыдан алғанда, Шымкент қаласында буллингке қарсы күрес шараларының жүйелі түрде қолға алынуы – қала тұрғындарының әл-ауқатын арттырып, әділетті, қауіпсіз, адамгершілік құндылықтарымен байытылған орта қалыптастыруға ықпал ететін маңызды қадам.
Шымкент – еліміздегі ең ірі мегаполистердің бірі, демографиялық тұрғыдан қарқынды дамып, халық саны жыл сайын артып келеді. Мұндай жағдайда жас ұрпақтың денсаулықты, білімді, әлеуметтік және мәдени құндылықтарды бойына сіңіріп, толыққанды дамуы үшін қолайлы орта қажет. Буллинг осы ортаға нұқсан келтіретін факторлардың бірі. Ол балалар мен жасөспірімдердің өз-өзіне сенімін төмендетіп, күйзеліс тудырып, сабақ үлгерімін нашарлатады, кей жағдайларда суицидтік ойларға да жетелейді. Сондықтан Шымкент қаласы билігі, білім беру мекемелері, қоғамдық ұйымдар, құқық қорғау органдары мен ата-аналар бірлесе отырып, буллингке қарсы күрес шараларын күшейтуде. Буллингке қарсы күресте ең алдымен құқықтық-нормативтік база мен білім беру жүйесіндегі өзгерістер маңызды рөл атқарады. Қазақстан Республикасының заңнамасында балалар құқықтарын қорғау мәселесі айқын көрсетілген, ал жергілікті деңгейде Шымкент қаласы әкімдігі аталмыш заңнамаларды басшылыққа ала отырып, белгілі бір шаралар ұйымдастырады. Мектептерде буллингті алдын алу бойынша тәрбие жұмыстары күшейтіліп, педагог-психологтар мен әлеуметтік педагогтар белсенді атсалысады. Мұғалімдер мен тәрбиешілер үшін буллингті ерте кезеңде анықтау және оған қарсы әрекет ету дағдыларын меңгеру міндеті қойылады. Балаларды ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатын зорлық-зомбылық спиралінен қорғау үшін мектеп ұжымдары мен ата-аналар арасында байланыс нығаюда. Мектептер мен колледждерде буллингке қарсы арнайы бағдарламалар, тренингтер, семинарлар өткізіледі. Бұл іс-шаралар оқушылардың бір-біріне құрметпен қарауын, мейірімділікті, өзара түсіністік пен татулықты насихаттайды. Психологиялық қызметтер мен сенім телефондары жасөспірімдердің ішкі күйзелісін анықтап, дер кезінде көмек көрсетуге бағытталған. Осы арқылы қиын жағдайға тап болғандар жалғыз қалмай, қолдау табады. Қоғамдық ұйымдар мен үкіметтік емес сектор да буллингке қарсы күреске ат салысады. Олар ақпараттық кампаниялар өткізіп, әлеуметтік желілерде бейнероликтер, постерлер, мақалалар жариялап, халықты буллингтің зияндылығы жайлы хабардар етеді. Осындай жұмыстар ата-аналарға балаларының мінез-құлқындағы өзгерістерді байқап, дер кезінде шара қолдануға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, Шымкентте еріктілер қозғалысы да қарқын алуда: волонтерлар мектептерде, аула клубтарында, жастар орталықтарында буллингтің алдын алу бойынша сабақтар жүргізіп, бейбітшіл, қамқор қарым-қатынас мәдениетін дәріптейді. Құқық қорғау органдары да буллингке қарсы күрес шараларына белсенді қатысады. Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі инспекторлар, учаскелік полиция қызметкерлері білім беру мекемелерімен тұрақты байланыста болып, оқушылардың құқықтарын қорғау, зорлық-зомбылық фактілерін анықтау, құқық бұзушыларды жауапкершілікке тарту шараларын атқарады. Бұл әсіресе мектеп ауласында, қоғамдық орындарда жасалатын буллинг әрекеттерін азайтуға ықпал етеді. Буллингке қарсы күрес тек алдын алу шараларымен шектелмейді, сонымен қатар жәбірленушілерге психологиялық, заңгерлік көмек көрсету де маңызды. Шымкентте арнайы орталықтар мен сенім телефондары жұмыс істеп, жәбірленген балалар мен олардың ата-аналарына білікті мамандар кеңес береді. Психологтар травмадан арылуға жәрдемдесіп, ары қарайғы өмір жолында қиындықтарды еңсеруге бейімдейді. Жәбірленушілердің құқықтарын қорғау үшін заңгерлер кеңес беріп, қажет болған жағдайда сотқа жүгіну жолдарын түсіндіреді. Цифрлық дәуірде буллинг тек дәстүрлі ортада ғана емес, интернет пен әлеуметтік желілерде де орын алуы мүмкін (кибербуллинг). Шымкент қаласында кибербуллингке қарсы шаралар да қолға алынып жатыр. Интернет арқылы қорлау, мазақ ету, жалған ақпарат тарату әрекеттерін анықтау үшін полиция киберқауіпсіздік бөлімшелерімен ынтымақтасады. Сонымен бірге жастарға интернеттегі қауіпсіздік ережелері үйретіледі, ата-аналарға балалардың онлайн қызметтерін бақылау жөнінде кеңес беріледі. Буллингке қарсы күресті күшейту үшін халықаралық тәжірибені зерттеп, үздік практика үлгілерін қолдану да тиімді. Дамыған елдерде буллингке қарсы күрес шаралары заңнамалық тұрғыда бекемделіп, мектеп бағдарламасына енгізілген тақырыптық сабақтар, медиация әдістері, қайта тәрбиелеу бағдарламалары бар. Шымкент мектептері мен колледждері осындай үлгілерді бейімдеп, жергілікті менталитетке лайықтап енгізуге тырысады. Болашақта буллингке қарсы күрес шаралары одан әрі жетіле түспек. Әлеуметтік-экономикалық даму, мәдениет пен білім деңгейінің көтерілуі, қоғамдағы толеранттылық пен адамгершілік құндылықтарын нығайту буллинг мәселесін біртіндеп азайтады. Жаңа технологиялар көмегімен зардап шеккендерге жылдам көмек көрсету, ақпараттық науқандарды күшейту, халық арасында құқықтық сауаттылықты арттыру арқылы Шымкентте буллинг деңгейін едәуір төмендетуге болады. Шымкент қаласында буллингке қарсы күрес шаралары – кешенді, көпсалалы әрі ұзақ мерзімді процесс. Мемлекеттік органдар, білім беру мекемелері, қоғамдық ұйымдар, еріктілер, ата-аналар мен бұқаралық ақпарат құралдарының бірлескен күш-жігері нәтижесінде балалар мен жасөспірімдер қауіпсіз ортада өсіп-дамып, рухани тұрғыдан байып, өз мүмкіндіктерін толыққанды жүзеге асыра алады. Әділетті, адамгершілікке негізделген қоғам құру жолында буллингке қарсы күрес аса маңызды қадам ретінде қала бермек. Қоғамда буллинг шамадан тыс даралану, бәсекелестіктің өсуі, күнделікті өмірдегі әлеуметтік шиеленіс, өзара жанжалды қарым-қатынасқа байланысты анықталады. Аталған іс-әрекеттер білім беру жүйесінде де жиі кездеседі. Қазір Қазақстан мектептерінде жасөспірімдер арасында болып жатқан қорқыту мен зорлық-зомбылықтар педагогтер мен ата-аналар, құқық қорғау органдарын алаңдатуымен қатар, депутаттар арасында айтылып, дабыл қағу басталды. Осыған орай, бүгін адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Шымкент қаласы бойынша өкілі Нұржан Әбдезовпен мектеп оқушылары мен жасөспірімдер арасындағы буллинг мәселесі бойынша кездесу өтті. Кездесуге Шымкент қалалық әйелдер кеңесінің төрайымы Баян Жандосова, білім басқармасының бөлім басшысы Әшірбек Әдеев, қала мектептерінің директорлары мен тәрбие ісі жөніндегі орынбасарлары қатысып, буллинг мәселесінің өзектілігін атап өтіп, өз пікірлерімен бөлісті. “Буллинг – оқушылардың тек оқу үлгеріміне ғана емес, олардың тұлғалық дамуына да теріс әсер ететін құбылыс. Біз мектептерде балалар үшін қауіпсіз орта құруымыз қажет. Бұл тек мұғалімдер мен ата-аналардың ғана емес, бүкіл қоғамның міндеті. Буллинг – бұл тек моральдық мәселе емес, кей жағдайда заң бұзушылық болып табылады. Біз балаларды құқықтарын қорғауға үйретуіміз қажет және ата-аналарға осы мәселеге аса жауапкершілікпен қарау керектігін түсіндіруіміз маңызды”, — деді өз сөзінде Баян Айтбекқызы. Қоғамда көбінесе дене бітімінде ерекшеліктері бар балалар, сондай-ақ дарынды балалар қорқытады. Өкінішке орай, отбасының материалдық жағдайы да мектептегі қорлаудың негізгі себебі болып табылады. “Буллингтің құрбаны болған балалар тұйықталып кетеді. Ал бұл психологиялық мәселелерге әкелуі мүмкін. Сондықтан біз оқушылардың жан дүниесін түсінуге тырысуымыз керек. Әрбір бала өзін тыңдайтын және қолдайтын адамның бар екенін сезінуі қажет. Мектеп ортасында қорқытудың алдын алу-бұл көмек көрсетуді кезең-кезеңімен ұйымдастыру. Бұл тұлғааралық кедергілерді жою, қарым-қатынас дағдыларын дамыту, мектеп ұжымының топтық бірлігін арттыру. Егер сіз ата — ана немесе педагог ретінде буллинг оқиғасы туралы білсеңіз — сіз міндетті түрде араласып, балаға көмектесуіңіз керек”, — дейді «Қорған-М» қоғамдық қорының төрағасы Диана Қырғызбаева. Кездесу барысында оқушылардың да пікірі тыңдалып, сұрақтарына жауап берілді. Сондай-ақ, қатысушылар бұл мәселені шешуде ортақ күш-жігердің маңыздылығын ерекше атап өтті.
