ТЕХНОГЕНДІ АПАТТАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ АЙТЫЛДЫ
Түркістан қаласындағы №13 Ә. Навои мектебінде «Эвакуациялық жиналу пункттерінің рөлі» атты ашық сабақ өткізілді.
Бұл туралы Түркістан қаласы адами әлеуетті дамыту бөлімі хабарлады.
Ашық сабақ кезінде эвакуациялық жиналу пункттері қандай апаттар к езінде жұмыс істейтіні туралы түсіндірілді. Және оқушыларға ең ірі техногенді апаттар не? Деген сұрақ бойынша түсіндірулер жүргізілді.
Апат – кенеттен болған ауыртпалық,арты қайғыға соқтыратын жағдайлар, қирау, бүліну, жойылу, біреудің немесе бірнәрсенің қаза болуы, аса ірі әскери жеңіліс, жеке және қоғамдық өмірде күрт өзгеріске әкелетін күйзеліс. Қауіп – табиғаттан немесе адамның әрекетінен орын алатын тіршілік ортаның қалыпты жағадайы, адамдардың қалыпты өмірінің бұзушы факторлары, объект, субъект, процесс, құбылыс. Қауіптер пайда болуына байланысты табиғи және антропогендік деп бөліп қарастырамыз. Табиғи апаттар табиғи құбылыстар әсерінен орын алатын қауіптер. Антропогендік қауіптер адам әрекетінің тіршіліктің қалыпты жағдайын бұзуынан пайда болады. Техногенді қауіптер дегеніміз – антропогендік қауіптердің бір түрі, адамның техникалық құралдарды дұрыс пайдаланбауынан пайда болатын қауіп түрлері. Бүгігі таңда техногенді апаттар өте жиі орын алады. Күнделікті өмірде көлік қақтығысының өзі техногенді апаттарға жатады. Техногенді алдын алып, қауіпсіздікті талап ететін апат түрі.
Төтенше жағдайлар – белгілі бір аймақта кенеттен пайда болған өндірістік авариялар, табиғи апаттардың болуы, жұқпалы аурулардың таралуы, нәтижесінде адамдардың қалыпты тіршілігінің бұзылуы, денсаулығына зиян келуі, адамдардығ қаза болуы, материалдық құндылықтардың бүлінуі және жойылуы. Техногендік сипаттағы төтенше жағдай адамның өндірістік қызметіне байланысты және ол қоршаған ортаның ластануы және де ластамайтын жағдайда болуы мүмкін. Қоршаған ортаны ластауы өндіріс орындарының апаты әсерінен радиоактивті химиялық және биологиялық қауіпті заттардың ауаға бөлінуіне байланысты. Радиоактивті заттарды көп мөлшерде бөліну қаупіне жататын аппаттарға атом станцияларындағы ядролық қондырғылар, атом кемелеріндегі және тағы басқа апаттары жатады. Химиялық зиянды заттарды көп бөлетін апаттарға химиялық өндірістер мен объектілердегі химиялық улану заттар қоймаларындағы апаттар және сол сияқтылар жатады. Биологиялық зиянды заттармен ластану қаупіне жататын апаттарға өндіріс орындары мен зерттеу орталықтарындағы бактериалдық құралдарды даярлау, жасап шығару, өңдеу және тасымалдау кезіндегі апаттар жатады. Қоршаған отраға зиянды заттарды көп мөлшерде бөлмейтін, ластамайтын төтенше жағдайларға жарылыс, өтрғ ғимараттардың құлауы және т.с.с. апттар жатады. Қазіргі кезде қоршаған ортаға және адамға тікелей зияны бар өндіріс орындары көп. Бірақ, ондағы технологияның деңгейі бақылау және жұмыс жүргізу, сонымен қатар, орындау тәртібінде талапқа сай емес жағдайлар кездесуде. Оның үстіне бұл жағдайды экономикалық кризиспен экологиялық проблемаларды қиындатын жіберді.
Техногенді сипаттағы төтенше жағдайларға төмендегілер жатады: — Өндірістік; — Траспорттық авариялар (темір жол поездар, теңіз және өзен қайықтар); — Өрттер (жарылыстар); — Қатты әсер ететін заттар тасталуымен байланысты авариялар; — Санитарлық қорғау зоналарындағы авариялар; — Ғимараттардың кенеттен құлауы; — Электр-энергетикалық жүйелердегі авариялар; — Коммуналдық тіршілікті қамтамасыздандыру желілердегі авариялар; — Тазартқыш құрылыстағы авариялар; — Гидродинамикалық авариялар (плотиналардың, бөгеттердің бұзылуы) жатады. Техногендік апаттарды қарастырғанда, олардың негізгі себептері мен бейімді факторлары: — Өндірістік процесінің шамадан тыс қанығуы жіне шамадан тыс күрделілігі; — Бастапқы дизайн және өндіріс қателері; — Жабдықтардың тозуы, өндірістік құралдарының ескіруі; — Қызмет көрсету персоналының қателері немесе қасақана зиян келтіру, террористік шабуылдар; — Әртүрлі мамандардың бірлескен іс-әрекетіндегі түсінбеушілік.
Радиоактивті заттардың бөлінуімен болатын апаттар. Техногендік апаттардың ең қауіпті түрлерінің бірі. Радиация тірі ағзаларды өлтіріп қана қоймайды. Сонымен қатар жасушалық зақымдану мен мутациялық көшкін тәрізді ұлғаюын тудырады: радиацияға ұшырағын жануарлар мен адамдарда көптеген аурулар, ісіктер пайда болады және олардың ұрпақтары, тіпті олар туылса да, өте жиі генетикалық ақаулар әсер етеді. Мұндай түрдегі алғашқы техногендік апаттар қару-жараққа жарамды уран мен плутоний өндіретін атом электр станциялары мен реакторлардың жаппай жұмысы басталған кезде басталды.
Жақында барлығы жапондық Фукусима қаласындағы оқиғаларды қадағалады: бұл станция, қазір болып жатқан жағдайға қарағанда, Тынық мұхитын көптеген жүздеген жылдар бойы радиоактивті сумен уландырады. Жапондықтар оның салдарын әлі де жоя алмай отыр және олардың табысқа жетуі екіталай, өйткені балқытылған материал жағалаудағы топыраққа дейін барған. Ресей мен бұрынғы КСРО-дағы «радиоактивті» техногендік апаттарды сипаттайтын болсақ, бірден екі жағдай еске түседі: Чернобыль және Челябі облысындағы Маяк зауыты. Ал егер Чернобыль атом электр станциясы туралы барлығы дерлік білсе, Маяктағы апатты білетіндер аз. Бұл 1986 жылы болды. 1947 жылы, елге уран-235 қаруының орасан зор көлемі шұғыл қажет екені белгілі болды. Бұл мәселені шешу үшін жабық Озерск қаласында ядролық қарудың құрамдас бөліктерін шығаратын ірі кәсіпорын салынды. Бұл процесте радиоактивті қалдықтардың көп мөлшері пайда болды. Олар тау жыныстарында кесілген қуыстарда орналасқан арнайы «банкаларға» біріктірілді. Олар болат катушка арқылы салқындатылды. 1956 жылдың аяғында түтіктердің біреуі ағып кетті, ал контейнерлер енді салқындатылмады. Бір жылдан кейін белсенді қалдықтардың көлемі жетті және бәрі жарылып кетті Биологиялық қауіпті заттардың бөлінуі. Бұл термин көбінесе биологиялық қарудың сыртқы ортаға енуі ретінде түсініледі: оба, тырысқақ, шешек және т.б. штаммдарға қарсы күрес. Дүние жүзіндегі билік мұндай оқиғалар туралы таратпауды жөн көретіні анық. Ресейде мұндай техногендік апаттар болды ма? Оны айту қиын. Бірақ КСРО-да дәл солай болды. Бұл 1979 жылы сәуірде Свердловскіде (Екатеринбург) болды. Содан кейін бірден бірнеше ондаған адам сібір жарасымен ауырды, қоздырғыштың штаммы өте ерекше және табиғиға сәйкес келмеді.
Оқиғаның екі нұсқасы бар: жасырын ғылыми-зерттеу институтынан кездейсоқ ағып кету және диверсиялық әрекет. Кеңестік басшылық арасындағы «шпиондық мания» туралы пікірге қарамастан, екінші нұсқа өмір сүруге құқылы: сарапшылар аурудың ошақтары болжамды «шығару» орнын біркелкі емес қамтитынын бірнеше рет атап өтті. Бұл ағып кетудің бірнеше көздері болғанын көрсетеді. Оның үстіне дәл «эпицентрде» ауыртпалықсыз ғылыми-зерттеу институтының қасында ауру саны аз болды. Құрбандардың көпшілігі әлдеқайда алыс өмір сүрді. Және одан әрі. «Америка дауысы» радиостанциясы 5 сәуір күні таңертең болған оқиға туралы айтты. Бұл кезде аурудың бір-екі жағдайы ғана тіркеліп, оларға пневмония диагнозы қойылған. Ғимараттардың кенеттен құлауы. Әдетте, осы түрдегі техногендік апаттар мен апаттардың себептері ғимараттарды жобалау және салу кезеңінде өрескел бұзушылықтар болып табылады. Бастамашы фактор – ауыр техниканың белсенділігі, қолайсыз метеорологиялық жағдайлар және т.б. Қоршаған ортаның ластануы аз, бірақ көбінесе апат көптеген адамдардың өлімімен бірге жүреді.
Керемет мысал ретінде бұл Мәскеудегі ойын-сауық кешені, оның шатыры 2004 жылы 14 ақпанда құлаған. Бұл кезде ғимаратта кем дегенде 400 адам болған және олардың кем дегенде 1/3 бөлігі ата-аналарымен бірге балалар бассейніне келген балалар. Барлығы 28 адам, сегіз бала қайтыс болды. Зардап шеккендердің жалпы саны 51 адам, кем дегенде 20 бала. Бастапқыда лаңкестік әрекеттің нұсқасы қарастырылды, бірақ бәрі әлдеқайда нашар болды: дизайнер құрылыста мүмкіндігінше үнемдеді, нәтижесінде тірек конструкциялары шатырға нақты қолдаудан гөрі сәндік болды. Салыстырмалы түрде аз жүк астында қар демалған адамдардың басына құлады.
Энергетикалық жүйелердің күйреуі. 2005 жылы 25 мамырда Мәскеу қаласында электр жүйелерінің қирауы орын алды, соның салдарынан мегаполистің бірнеше ірі аудандары ғана емес, сонымен қатар Мәскеу облысының көптеген аудандары, сондай-ақ жақын маңдағы кейбір елді мекендер жарықсыз қалды. Калуга және Рязань. Бірнеше мың адам метро пойыздарында біраз уақытқа бөгелді, көптеген дәрігерлер фонарлардың жарығымен маңызды операцияларды жасады. Техногенді апаттардың зардаптары және алдын алу Техногенді апаттар экономика мен адам өміріне орасан зор зиянын алып келеді. Мұндай апаттардың әсерінен мутагенді аурулар, табиғи ортаның қалыпты жағдайынығ бұзылуы, адам өлімі орын алады. Бұол апаттардың алдын алу үшін жұмыстың Мемлееттік Стандарттарға сай орындалуы мен жұмыс барысында бекітілген нормаларды сақтау керек. ҚР-ның «Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы» Заңының 20 бабында: — «табиғи және техногендік сипаттағы ТЖ оқшаулау мен оларды жою жөніндегі бірінші кезекте жасалатын іс-қимылды бұрын бекітілген жоспарларға сәйкес ТЖ аймағында орналасқан авариялық-құтқару қызметтерінің күштері мен құралдарын тарта отырып жергілікті атқарушы органдар және ұйымдардың басшылары ұйымдастырады» делінген. Бірінші кезекте жасалатын іс-қимыл кезінде халықты ТЖ аймағынан уақытша көшіру, ұйымдардың қажетті материалдық-техникалық ресурстарын жұмылдыру ісі жүргізілуі мүмкін, авария, зілзала немесе апат болған объектінің жұмысы тоқтатылады немесе тоқтатыла тұрады, ұйымдарда жұмыс режимі өзгертіледі, адамдардың жүріп-тұруы мен жүктердің тасымалдауына шектеу (карантин) енгізіледі, мүмкін болатын құтқару және авариялық-қалпына келтіру жұмыстары жүзеге асырылады, қоғамдық тәртіп пен объектілерді қорғау қамтамасыз етіледі. ТЖ аймағының шекараларын ҚР заңдарына сәйкес тағайындалған ТЖ жою басшылары ҚР Үкіметі белгілеген ТЖ сыныптау негізінде айқындайды.
Техногендік апаттар антропогендік қауіптер әсерінен орын алатын апттардың бірі. Бұл апаттар адамдардың өліміне, мемлекеттің экономикасына, ғаламшардың экологиялық жағдайына орасан зор зардап алып келеді. Қазақстан Республикасы аумағында жергілікті өзін-өзі басқару орындарының табиғи және техногекдік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою ісіне қатысуына жол беріледі, бұл халықтың жергілікті мәні бар мөселелерді дербес шешуін қамта-масыз етеді. Жергілікті езін-өзі басқару органдарының ұйымдастырылуы мен қызметі тәртібін заңда белгіленген шектерде азаматтардың өздері анықтайды. Қазақстан Республикасының табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы заңдары мемлекет Конституциясына негізделеді және өзге де мемлекеттік нормативтік – құқықтық актілерден түзіледі.
