БІЛІМ САЛАСЫНЫҢ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІ МАҢЫЗДЫ ТАҚЫРЫПТЫ ТАЛҚЫЛАДЫ

Сыбайлас жемқорлық – мемлекеттік органдар мен қоғам арасындағы сенімге нұқсан келтіретін, әлеуметтік және экономикалық дамуға кедергі келтіретін маңызды мәселелердің бірі. Бұл термин латын тіліндегі «corruptio» сөзінен шыққан, ол «бұзу», «бүлдіру» деген мағынаны білдіреді. Жалпы сыбайлас жемқорлық деп өз мүддесін мемлекеттік немесе басқа да ұйымдардың мүддесінен жоғары қоюды, заңға қарсы әрекеттерді жүзеге асыруды айтады. Сыбайлас жемқорлықтың бірнеше түрі бар.  Пара алу және беру – қызмет бабында белгілі бір жеңілдіктер мен артықшылықтарға қол жеткізу үшін заңсыз төлем жасау. Қызметтік өкілеттілікті асыра пайдалану – қызметкердің өз өкілеттігін жеке пайдаға асыра қолдануы. Мансаптық өсу мүмкіндіктерін заңсыз пайдалану – жұмыста жоғарылауды немесе басқа жеңілдіктерді заңсыз жолмен алу. Әкімшілік ресурстарды жеке мақсатқа пайдалану – мемлекеттің немесе ұйымның ресурстарын жеке мүддеге пайдалану. Осы орайда, елімізде аталған мәселемен күрес шаралары қарқынды жүргізіліп жатыр. Оның ішінде Түркістан қаласында атқарылып жатқан жұмыстардың қатары қалың. Бүгінгі материалымызда аталған тақырып турасында кеңірек тарқатпақпыз…

Түркістан қаласындағы білім беру мекемелері басшыларымен Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананы қалыптастыру бойынша басқосу өтті. Түркістан облысы әкімі аппараты қоғамдық-саяси сала мониторингі бөлімінің басшысы Самат Расұл, облыстық білім басқармасының заңгерлері Әлжан Сапарбеков пен Гүлмарал Нығметовалар, мектеп директорларымен қоса олардың орынбасарлары, бастауыш кәсіподақ ұйымдарының төрағалары қатысқан жиналыста сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің алдын алу бойынша баяндамалар жасалды. Түсіндірме жұмысын жүргізуге арналған басқосуды Түркістан қаласы білім бөлімінің басшысы Оразкүл Шайхықызы Қолдасова ашып, өз баяндамасында  бөлім басшысының жеке қабылдауына келген азаматтармен жұмыс, арыз-шағымдар, «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Заңы нормаларының орындалуы, педагогтарды жұмысқа қабылдау ережелері, оқушыларды мектепке, балаларды балабақшаға қабылдау, мектептердегі «Адал ұрпақ» ерікті мектеп клубтарының жұмысы туралы  кеңінен баяндады. Сонымен қатар, облыстық білім басқармасының заңгері Әлжан Сапарбеков те баяндама жасап, білім мекемелерінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру, сыбайлас жемқорлыққа қарсы көзқарасты нығайту бойынша бастамаларды көтермелеу, сыбайлас жемқорлыққа қарсы сипаттағы іс-шараларды ұйымдастыру бойынша сөз қозғады. Жиналысты Түркістан облысы әкімі аппараты қоғамдық-саяси сала мониторингі бөлімінің басшысы Самат Расұл қорытындылап, сала қызметкерлерін сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруға, адал еңбек етіп, еліміздің болашағын жарқын ететін адал ұрпақ тәрбиелеуге шақырды. Жалпы білім саласы – кез келген мемлекеттің болашаққа инвестиция салатын негізгі бағыттарының бірі. Білім беру сапасы елдің әлеуметтік, экономикалық және мәдени дамуының маңызды факторы болып табылады. Алайда, сыбайлас жемқорлық бұл салаға да еніп, білім жүйесінің сапасына кері әсерін тигізуде. Білім саласындағы сыбайлас жемқорлық қоғамдағы теңсіздікке әкеліп, білімнің қолжетімділігі мен сапасына кедергі келтіреді. Білім беру жүйесінде кездесетін жемқорлық түрлері әртүрлі. Оларға тоқталсақ, оқуға түсу кезіндегі пара алу – мектептер, колледждер мен университеттерде оқуға қабылдау кезінде кейбір қызметкерлердің пара алу арқылы түлектерді заңсыз қабылдауы. Аттестация мен емтихан кезіндегі жемқорлық – студенттердің немесе оқушылардың емтихан, тест нәтижелерін жақсарту үшін пара беруі. Жоғары оқу орындарындағы ғылыми атақтарды тағайындау кезіндегі жемқорлық – ғылыми атақтар мен дәрежелерді пара арқылы немесе таныс арқылы алу. Мемлекеттік гранттар мен стипендияларды тағайындау – мемлекет тарапынан бөлінетін гранттар мен стипендиялар әділетсіз түрде тағайындалуы мүмкін. Оқулықтар мен білім ресурстарына қол жеткізу – оқулықтар мен басқа да материалдарды сатып алу кезінде заңсыз келісімдер жасау. Білім саласындағы сыбайлас жемқорлықтың алдын алу қоғамның барлық саласына жағымды әсерін тигізеді. Әділ және сапалы білім беру жүйесі қоғамның экономикалық және мәдени дамуына ықпал етеді. Әрбір азамат, ата-ана және білім саласындағы қызметкер білім берудегі әділеттілік пен ашықтықты қолдап, жемқорлықпен күресуге үлес қосуы керек. Тек осы жағдайда ғана мемлекет білімді, білікті және мәдениетті азаматтарды тәрбиелеуге қол жеткізе алады. Жалпы сыбайлас жемқорлық Қазақстанның экономикалық, әлеуметтік, саяси дамуына кедергі келтіретін негізгі мәселелердің бірі болып қала береді. Елдің тұрақты дамуы мен халықтың мемлекетке деген сенімін арттыру үшін Қазақстан үкіметі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті басты басымдықтардың бірі ретінде қарастырады. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықпен күресу мақсатында бірнеше маңызды шаралар мен бағдарламалар қабылданды. Біріншісі — сыбайлас жемқорлыққа қарсы агенттік құру. 2019 жылы Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы арнайы агенттік құрылды. Агенттік елдегі барлық деңгейдегі жемқорлық әрекеттерін қадағалап, оларға қарсы жедел шаралар қабылдаумен айналысады. Агенттік тексеру, зерттеу және алдын алу шараларын жүргізеді. Мемлекеттік қызметтердің цифрлануы – сыбайлас жемқорлықты азайтудың тиімді жолдарының бірі. «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасы аясында мемлекеттік қызметтерді онлайн көрсету, кезек пен қағазбастылықты қысқарту бағыттары іске асырылып келеді. Бұл мемлекеттік органдардағы адам факторының азаюына және қызмет көрсету барысындағы жемқорлықтың алдын алуға септігін тигізеді. Мемлекет қоғамның белсенділігін арттыру арқылы сыбайлас жемқорлықты бақылауды күшейтіп отыр. Азаматтық қоғам, БАҚ, үкіметтік емес ұйымдар мен қоғамдық кеңестер мемлекеттік құрылымдарда болып жатқан оқиғалар мен әрекеттерді бақылайды. Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу үшін мемлекеттік қызметшілердің жалақысын көтеру маңызды шаралардың бірі болып табылады. Лайықты жалақы мемлекеттік қызметкерлердің заңсыз кіріс көздерінен бас тартуына мүмкіндік береді.  Қазақстанда сыбайлас жемқорлықпен күресте белгілі бір жетістіктерге қол жеткізілді. Соңғы жылдары заңға қайшы әрекеттер жасаған жоғары лауазымды тұлғалардың анықталуы және оларға қарсы қатаң шаралар қолданылуы осының бір дәлелі. Сонымен қатар, мемлекеттік қызметтің көптеген салалары цифрландырылып, халыққа ыңғайлы қызмет көрсетуде. Дегенмен, әлі де шешімін таппаған проблемалар бар. Олардың қатарына жергілікті деңгейдегі жемқорлық әрекеттер, кейбір мемлекеттік органдардағы бюрократиялық кедергілер мен ашықтықтың жетіспеушілігі жатады. Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу үшін Қазақстанда келесі шаралар ұсынылады. Құқықтық мәдениетті қалыптастыру – халықтың құқықтық сауатын арттыру, әсіресе, жастарды сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәрбиелеу. Мемлекеттік құрылымдардың ашықтығын қамтамасыз ету – мемлекеттік сатып алулар мен жобаларды іске асыру барысының ашықтығын қамтамасыз ету. Әділ сот жүйесін нығайту – тәуелсіз сот жүйесі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте маңызды рөл атқарады. Қазақстандағы сыбайлас жемқорлықпен күрес – елдің болашағына арналған күрес. Жемқорлықты жою – тек мемлекет тарапынан ғана емес, бүкіл қоғамның жауапкершілігі. Әрбір азамат өз құқығын қорғап, әділетті қоғам құруға өз үлесін қосса, Қазақстан болашақта сыбайлас жемқорлықтан азат елге айналады. Сыбайлас жемқорлық  – бұл лауазымды тұлғалардың өз қызметтік өкілеттігін жеке мүддесі үшін пайдалану арқылы заңсыз жолмен пайда табуы. Ол билік пен қоғам арасындағы қатынастардың бұзылуына, халықтың мемлекеттік органдарға деген сенімінің төмендеуіне, экономиканың тежелуіне әкеледі. Сыбайлас жемқорлықтың таралуы елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына кері әсер етіп, мемлекеттік институттардың тұрақтылығына қауіп төндіреді. Қазіргі қоғамда сыбайлас жемқорлық тек мемлекеттік органдар мен жеке сектор арасында ғана емес, сонымен қатар білім беру, денсаулық сақтау, құқық қорғау органдарында да орын алуда. Сыбайлас жемқорлықтың әртүрлі формаларының таралуы қоғамға ауыр зиянын тигізеді, оның ішінде экономикаға, халықтың әл-ауқатына және елдегі әлеуметтік әділеттілікке кері әсер етеді. Сыбайлас жемқорлықтың кез келген түрімен күресу үшін тек мемлекеттік органдар ғана емес, бүкіл қоғам атсалысуы қажет.