САЛА МАМАНДАРЫ ОҚУШЫЛАРҒА ҚҰНДЫ МӘЛІМЕТТЕР БЕРДІ
Сыбайлас жемқорлық – қоғамның моральдық, әлеуметтік және экономикалық құрылымына теріс әсер ететін күрделі мәселе. Бұл термин мемлекеттік немесе жеке сектор қызметкерлерінің өз лауазымдарын жеке мүддесі үшін пайдалануын білдіреді. Сыбайлас жемқорлық әрекеттері бірқатар елдерде «қоғамдық індет» ретінде қарастырылып, оның қоғамдағы тұрақтылықты, әділеттілікті және дамуды бұзатыны анықталды. Сыбайлас жемқорлықтың пайда болуына бірнеше фактор әсер етеді. Біріншісі — әлеуметтік және экономикалық теңсіздік. Қоғамдағы байлар мен кедейлер арасындағы теңсіздік сыбайлас жемқорлықтың жоғары деңгейіне әкеледі. Адамдардың заңға қарсы әрекеттерге баруы көбінесе экономикалық тұрақсыздық пен өмір сүру деңгейінің төмендігімен байланысты. Екіншісі — мемлекеттік басқару жүйесінің кемшіліктері. Сыбайлас жемқорлықтың жоғары деңгейі көбінесе мемлекеттік басқару жүйесінің әлсіздігімен, заңдардың орындалмауымен және бақылаудың жеткіліксіздігімен байланысты. Заңсыз әрекеттердің жауапсыз қалуы қызметкерлер арасында жемқорлыққа жол береді. Үшіншісі — қоғамдық мәдениет пен мораль. Қоғамдағы моральдық нормалардың әлсіреуі, жемқорлықты қабылдау деңгейінің жоғарылауы да сыбайлас жемқорлыққа ықпал етеді. Егер қоғамда жемқорлыққа қарсы тұру мәдениеті болмаса, заңсыз әрекеттерді жүзеге асыру жеңілдейді.
Сондықтан онымен күрес ешқашан күн тәртібінен түскен емес. Осы орайда, жуырда Түркістан қаласы М.Жұмабаев атындағы жалпы орта мектебінде «Жастар арасындағы алаяқтық және құқықбұзушылық, қаржы пирамидасына қарсы күрестің, вандализмнің, алдын алу», «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес», «Мемлекеттік рәміздер — ұлттық құндылық» тақырыптары бойынша ақпараттық-насихаттық топтың кездесуі өтті. Іс-шараға мектеп оқушылары қатыстып, қоғамдағы тәртіптің жай-күйі бойынша бейнероликтер көрсетіліп, мәліметтер берілді. Жиналысқа Түркістан қаласы әкімдігінің Ішкі саясат бөлімі «Жастар ресурстық орталығы» КММ-нің инспектор-маманы Салтанат Ержанқызы, Жансая Мұхаметжанқызы, Түркістан ҚПБ ЖПҚ УПИ полиция аға лейтенанты Б.Садыев, Түркістан ҚПБ ЖПҚ Ювеналдық полиция тобының аға УПИ полиция майоры Қапашов Керім, директордың тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары Есенкулова Тәттігүл Амангелдіқызы қатысып, өз білгендерімен бөлісті. Спикерлердің сөзінше, сыбайлас жемқорлықтың қоғамға тигізетін зиянды әсерлері бірнеше бағытта көрінеді. Біріншісі — экономикалық зардаптар. Сыбайлас жемқорлық экономикаға кері әсер етеді, инвестицияларды азайтады және экономикалық өсу деңгейін тежейді. Инвесторлар сыбайлас жемқорлық деңгейі жоғары елдерге инвестиция салуға құлшыныс танытпайды. Екіншісі — әлеуметтік тұрақсыздық. Сыбайлас жемқорлық қоғамдағы әділеттілікті бұзады, халықтың мемлекеттік органдарға деген сенімін төмендетеді. Бұл, өз кезегінде, әлеуметтік тұрақсыздыққа және қарулы конфликтілерге әкелуі мүмкін. Үшіншісі — білім беру мен денсаулық сақтау саласындағы қиындықтар. Сыбайлас жемқорлық білім беру және денсаулық сақтау жүйесінде сапасыз қызмет көрсетуге әкеледі. Білім беру мекемелерінде, мысалы, пара беру арқылы түлек дипломын алу немесе емделу үшін пара беру сияқты фактілер орын алады, бұл білім сапасын төмендетеді. Төртіншісі – саяси тұрақсыздық. Сыбайлас жемқорлық саяси жүйені әлсіретіп, халықтың мемлекеттік институттарға деген сенімін жоғалтуына себеп болады. Нәтижесінде, әлеуметтік-экономикалық мәселелер шешілмей, қоғамдық наразылықтар мен протестер көбейеді. Сыбайлас жемқорлық – қазіргі қоғамның ең өткір мәселелерінің бірі, ол экономика, саясат, білім беру және денсаулық сақтау салаларына теріс әсер етеді. Сыбайлас жемқорлықты жеңу үшін қоғамның, мемлекеттік органдар мен халықаралық ұйымдардың күш-жігерін біріктіру қажет. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру және ашықтықты қамтамасыз ету – жемқорлықтың алдын алудағы маңызды қадамдар болып табылады. Тек осындай шараларды жүзеге асыру арқылы қоғамда әділеттілік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге қол жеткізуге болады. Сыбайлас жемқорлық – кез келген мемлекет үшін үлкен әлеуметтік, экономикалық және саяси мәселе. Қазақстан Республикасында да бұл проблема өткір тұр, әсіресе, экономикалық өсудің, әлеуметтік даму мен саяси тұрақтылықтың сақталуына теріс әсер ететін фактор ретінде. Сыбайлас жемқорлықпен күрес Қазақстанның мемлекеттік саясатының басым бағыттарының бірі болып табылады. Соңғы жылдары елімізде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес бойынша бірқатар маңызды шаралар қабылданды. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықпен күресудің құқықтық негізі 1998 жылы қабылданған «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» заңмен басталды. Бұл заң еліміздегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың негізгі қағидаттарын, мемлекеттік органдардың жауапкершілігін, сондай-ақ сыбайлас жемқорлықпен байланысты құқық бұзушылықтарды анықтау мен жазалау механизмдерін белгіледі. 2020 жылы «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» жаңа заң қабылданып, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-шараларды жетілдіруге бағытталған. Бұл заңның басты мақсаты – мемлекеттік органдар мен қоғамның сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-әрекеттерін жүйелеу, сондай-ақ азаматтардың құқықтарын қорғауды күшейту. Қазақстан Республикасында сыбайлас жемқорлықпен күресті қамтамасыз ету мақсатында 2015 жылы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет) құрылды. Агенттік еліміздегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты жүзеге асыру, қоғамдық бақылауды қамтамасыз ету, жемқорлық құқық бұзушылықтарын анықтау және оларды болдырмау бағытында маңызды рөл атқарады. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықпен күресуді күшейту үшін бірнеше мемлекеттік бағдарламалар мен жобалар іске асырылуда. 2019 жылы «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың 2019-2024 жылдарға арналған тұжырымдамасы» қабылданды. Бұл тұжырымдамада сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру, мемлекеттік басқарудағы ашықтықты арттыру, сыбайлас жемқорлыққа қарсы жүйелі шаралар кешенін әзірлеу сияқты міндеттер белгіленген. Сондай-ақ, Қазақстанда «Парасаттылық мектебі» жобасы жүзеге асырылуда, ол жастар арасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруды мақсат етеді. Жоба аясында мектеп оқушылары мен студенттерге сыбайлас жемқорлықтың қоғамға тигізетін зияны туралы ақпарат беріледі. Қазақстан халықаралық деңгейде сыбайлас жемқорлықпен күресу мақсатында бірнеше ұйымдармен, соның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымы, ТМД, Шанхай ынтымақтастық ұйымы сияқты халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық орнатты. Халықаралық тәжірибе алмасу, жемқорлыққа қарсы стратегияларды біріктіру Қазақстанның сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресінің тиімділігін арттыруда маңызды рөл атқарады. Қазақстан Республикасында сыбайлас жемқорлықпен күрес – мемлекеттік саясаттың басты бағыты. Заңнамалық базаны нығайту, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы агенттіктің жұмысы, мемлекеттік бағдарламалар мен халықаралық ынтымақтастық сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес шараларын күшейтуге бағытталған. Дегенмен, сыбайлас жемқорлықтың алдын алу мен күресте қоғамның белсенді қатысуы, азаматтық бақылаудың күшеюі маңызды рөл атқарады. Тек бірлескен күш-жігермен ғана сыбайлас жемқорлықты жеңіп, елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына және азаматтардың әл-ауқатына ықпал ететін тиімді жүйені қалыптастыруға болады.
