ШЫМКЕНТТЕ ЖАСТАР ЕСІРТКІГЕ ҚАРСЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ САҒАТҚА ҚАТЫСТЫ
Есірткімен күрес – қазіргі қоғамдағы ең маңызды және өзекті мәселелердің бірі. Бұл қоғамның денсаулығы мен қауіпсіздігіне зор қатер төндіретін, жеке тұлғаларға да, бүкіл қоғамға да ауыр зардаптар әкелетін әлеуметтік мәселе. Қазақстанда есірткі заттарының таралуы және пайдалануы өзекті болып табылады, және бұл мәселені шешу мақсатында мемлекет тарапынан түрлі шаралар қолданылуда. Бұл мақалада Қазақстандағы есірткімен күрестің қазіргі жағдайы, оның негізгі себептері және шешу жолдары талқыланады. Қазақстан географиялық жағынан есірткі тасымалының транзиттік жолында орналасқан елдердің бірі болып табылады. Елде есірткі трафигінің өсуі, синтетикалық есірткілердің кең таралуы және есірткіге тәуелді адамдардың көбеюі өзекті мәселелерге айналуда. Бұл құбылыстар денсаулық сақтау, әлеуметтік-экономикалық тұрақтылық, құқықтық қауіпсіздік тұрғысынан елеулі қауіп төндіреді.
Бұл мәселеден келетін қауіп үлкен. Көптеген жастар есірткі заттарына тәуелді болып, олардың денсаулығы мен өмір сапасы нашарлайды. Қазақстанның транзиттік жағдайы есірткі саудасымен айналысатын халықаралық қылмыстық топтардың назарын аударады. Жастар арасында синтетикалық есірткілердің, әсіресе психобелсенді заттардың кеңінен таралуы байқалады. Есірткі жұмыссыздық, кедейлік, жастардың бос уақытының көп болуы есірткіге тәуелділікті күшейтеді. Кейбір есірткілердің таралуын бақылаудың әлсіздігі есірткі тұтынушылар санын көбейтуі мүмкін. Есірткі заттарының зияны туралы ақпараттың жеткіліксіз болуы, әсіресе жастар арасында, осы заттарды тұтынудың көбеюіне ықпал етеді. Жастар көбінесе есірткіні өздерінің достарының немесе айналасындағы адамдардың ықпалымен қолдана бастайды. Есірткімен күресу – бұл кешенді және көпқырлы міндет. Қазақстанда есірткіге қарсы күрес мемлекет, құқық қорғау органдары, білім беру мекемелері, денсаулық сақтау ұйымдары және қоғамның бірлескен күш-жігерімен жүзеге асырылуда. Қазақстанда есірткіні заңсыз өндіру, сақтау және тарату ауыр қылмыс болып табылады. Бұл қылмысқа қатысушыларға қатысты қатаң жаза шаралары қолданылуда. Есірткі саудасымен күрес мақсатында мемлекет халықаралық ұйымдармен бірлесіп жұмыс істейді. Бұл шаралар есірткі трафигін тоқтатуға және халықаралық есірткі картелдерімен күресуге бағытталған. Есірткі туралы теріс көзқарас қалыптастыру үшін мектептер мен жоғары оқу орындарында ақпараттық семинарлар, тренингтер және кездесулер өткізіледі. Жастарға есірткінің денсаулыққа зияны туралы кеңінен ақпарат беру маңызды. Жастарды пайдалы іс-шараларға тарту, бос уақыттарын тиімді пайдалануға мүмкіндік беру есірткіден бас тартудың бір тәсілі. Спорттық клубтар, мәдени үйірмелер есірткінің алдын алу үшін маңызды рөл атқарады. Есірткіге тәуелді адамдарға медициналық және психологиялық көмек көрсетілетін арнайы орталықтар жұмыс істейді. Бұл орталықтар есірткіге тәуелділікті емдеуге және оңалту шараларын ұйымдастыруға бағытталған. Есірткіге қарсы қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар қоғамда есірткіге қарсы насихат жұмыстарын жүргізуде маңызды рөл атқарады. Бұл ұйымдар жастармен тікелей жұмыс істеп, олардың есірткіге қарсы көзқарастарын қалыптастыруға көмектеседі. Ата-аналардың балаларымен ашық әңгімелесіп, оларды есірткіден сақтандыруы өте маңызды. Отбасында қолдау көрсету және балалардың проблемаларын тыңдау есірткіге бет бұрудың алдын алады. Мәселенің алдын алу үшін есірткі заттарын заңсыз өндіру мен сатуға қатысты заңдарды күшейту қажет. Бұл есірткі саудасымен айналысатын адамдарға қатаң жаза қолдануды қамтамасыз етеді. Жұмыссыздықты азайту, жастарды кәсіпкерлікке тарту, жұмыс орындарын құру есірткіге тәуелділіктің азаюына себепші болады. Есірткі трафигін тоқтату және есірткі өндірушілерге қарсы күрес мақсатында шетелдік серіктестермен тығыз жұмыс істеу қажет. Есірткімен күрес – бұл тек құқық қорғау органдарының ғана емес, бүкіл қоғамның ортақ міндеті. Әлеуметтік, құқықтық, медициналық және ақпараттық қолдау арқылы есірткіге қарсы күрестің тиімділігін арттыруға болады. Жастар арасында есірткінің таралуының алдын алу, ақпараттандыру, және қоғамның қолдауын қамтамасыз ету арқылы ғана біз есірткіге қарсы тұра аламыз. Қазақстандағы есірткімен күрес бағдарламалары әрі қарай да жетілдіріліп, қоғамның қауіпсіздігі мен денсаулығын қорғауға бағытталуы тиіс. Осы орайда, Шымкент қаласының Жастар ресурстық орталығында құқық қорғау орган өкілдері жастармен «Заң сіз бен бізге ортақ» тақырыбында кездесу өткізді. Іс-шараға Шымкент қаласы Полиция департаментінің есірткі қылмысына қарсы іс-қимыл басқармасының аға жедел уәкілі Бауыржан Қарбеков пен Шымкент қаласы прокуратурасының басқарма бастығы Жандос Досанов қатысты. Жиынның негізгі мақсаты – жастар арасында құқықтық мәдениетті қалыптастыру, құқықбұзушылықтың алдын алу және салауатты өмір салтын насихаттау. Қаладағы жоғары және орта арнаулы оқу орындарының студенттері қатысқан кездесуде есірткі қылмысының қоғамға зияны, жауапкершіліктің қатаңдатылуы және алдын алу шаралары жан-жақты талқыланды. Мамандар жастарды зиянды әдеттерден аулақ болуға шақырып, есірткі қылмысының ауыр салдары туралы баяндап, арнайы деректі фильм көрсетті. Кездесу барысында қатысушылар көкейдегі сұрақтарына толық жауап алды. Бұл басқосу — жастарды құқықтық сауаттылыққа тәрбиелеп, қоғамға пайдалы азамат болуға насихаттайтын маңызды шара болды.
Айта кету керек, есірткімен күрес адамзат тарихындағы ең көне және ең күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Бұл күрес ежелден әртүрлі қоғамдарда және әртүрлі мемлекеттерде қолға алынып келеді, бірақ XIX және XX ғасырларда ғана бүкіләлемдік деңгейдегі жүйелі күреске айналды. XIX ғасырда есірткіні пайдалану кең етек алды. Осы кезеңде есірткі, әсіресе апиын, Қытай, Үндістан және Еуропа елдерінде кең таралды. Апиын соғыстарының нәтижесінде Қытайда есірткіні тарату мен пайдалану мәселесі үлкен көлемге жетті. Англия мен Қытай арасындағы апиын саудасынан туындаған қақтығыстар есірткімен байланысты алғашқы ірі халықаралық мәселелердің бірі болды. Осы кезеңде есірткінің зияны мен тәуелділікке әкелетін әсері кеңінен танылды. XX ғасырдың басында есірткінің таралуына қарсы халықаралық деңгейде алғашқы шаралар қолға алынды. 1912 жылғы Гаага конвенциясы апиын мен есірткі заттарының заңсыз айналымына қарсы халықаралық қауымдастықтың алғашқы келісімі болды. 1925 жылғы Женева конвенциясы апиын мен басқа да есірткі заттарын реттеу мен бақылау мәселелері қарастырылған бұл конвенция арқылы халықаралық қоғамдастық есірткі саудасын шектеу жолында маңызды қадам жасады. 1961 жылы есірткіге қатысты ең маңызды құжаттардың бірі — Есірткі заттары туралы Бірыңғай конвенция қабылданды. Бұл конвенция әлемдегі барлық елдерді есірткі заттарын реттеуге және бақылауға шақырды. Осы конвенцияның аясында апиын, героин, кокаин, және басқа да есірткі заттарының заңсыз айналымы қатаң түрде бақылауға алынды. 1970-1980 жылдары АҚШ-та есірткіге қарсы күрес аса қатал сипат алды. 1971 жылы президент Ричард Никсон есірткіні «№1 жау» деп атап, оған қарсы тұру мақсатында үлкен шараларды бастады. Бұл күрес бүкіл әлемге әсер етіп, басқа елдерге де есірткімен күресуде қатаң әдістерді қолдануға себеп болды. БҰҰ, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ), және басқа халықаралық ұйымдар есірткінің таралуымен және тәуелділікпен күресу шараларын ұйымдастырып, елдер арасында ынтымақтастықты нығайтты. Бұл ұйымдардың қолдауымен көптеген елдерде есірткіге қарсы заңдар қабылданды және әртүрлі бағдарламалар жүзеге асырылды. Кеңес Одағының құрамында болған кезде Қазақстанда есірткі мәселесі қатал бақылауда болды. Кеңес үкіметі апиын және басқа да есірткі заттарын қолдануға қатаң тыйым салып, оларды заңсыз өндіруге қарсы шаралар қолданды. Дегенмен, әсіресе, 1970-1980 жылдары Орталық Азия аймағында есірткіге деген сұраныс артып, есірткі өндірісі мәселесі туындады. Тәуелсіз Қазақстанда есірткі мәселесі жаңа сипат алды. Географиялық тұрғыдан Қазақстан Ауғанстан-Ресей-Еуропа трафигінің бір бөлігі болып табылады, сондықтан есірткі тасымалына қарсы күрес өзекті мәселе болды. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін халықаралық қауымдастықтың мүшесі ретінде есірткімен күресу шараларын кеңейтті. 2000 жылдары есірткіні заңсыз айналымынан қорғау және есірткіге тәуелділікті азайту бойынша бірнеше ұлттық бағдарламалар қабылданды. Олардың басты мақсаты – есірткіге тәуелділікті алдын алу, емдеу және оңалту орталықтарын дамыту. Қазіргі уақытта Қазақстанда есірткімен күресу үшін көптеген кешенді шаралар қолданылады. Есірткі заттарының заңсыз айналымын тоқтату, есірткіге тәуелділікті емдеу, халық арасында ақпараттық-ағартушылық шаралар жүргізу сияқты шаралар жүзеге асырылуда. Қазақстан халықаралық ұйымдармен тығыз жұмыс істейді. БҰҰ-ның есірткі және қылмысқа қарсы күрес басқармасымен бірлесе отырып, есірткі трафигін азайту мақсатында бірқатар шаралар қабылданды. Есірткі саудасымен айналысатын топтар мен заңсыз есірткі өндірушілерге қарсы арнайы қызметтер күрес жүргізіп келеді. Бұл қызметтер есірткі тасымалын тоқтату және заңсыз өндірістерді анықтау бағытында жұмыс істейді. Жастар арасында есірткіге қарсы ақпараттық жұмыстар жүргізіліп, олардың есірткінің зияны туралы ақпараттануы қамтамасыз етіледі. Есірткімен күрестің негізгі бағыттарына келсек, халықты, әсіресе жастарды, есірткі заттарының зияны туралы ақпараттандыру және алдын алу жұмыстары есірткімен күрестің басты құралдарының бірі болып табылады. Есірткі заттарының заңсыз айналымына қарсы қатаң заңдарды қабылдау және құқық қорғау органдарының жұмысын күшейту, есірткіге тәуелді адамдарға медициналық және психологиялық көмек көрсету, олардың қоғамға қайта оралуына қолдау көрсету бойынша кешенді шаралар іске асып келеді. Есірткімен күрес тарихы көптеген қадамдарды қамтиды және қазіргі уақытта бұл мәселе халықаралық қауымдастықтың басты басымдықтарының бірі болып отыр. Қазақстанда есірткімен күресу үшін мемлекет, құқық қорғау органдары және қоғам бірлесіп жұмыс істейді. Жастар арасында ақпараттық-ағартушылық жұмыстарды күшейту, есірткіге қарсы заңдарды жетілдіру және халықаралық деңгейде ынтымақтастықты дамыту арқылы бұл күрестің тиімділігін арттыруға болады.
