СЕЙСМИКАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ШАРАЛАРЫ КҮШЕЙТІЛУДЕ

Қазақстан – географиялық тұрғыдан әртүрлі климаттық жағдайларға ие, және бұл елді төтенше жағдайларға (ТЖ) дайындық мәселесімен айналысуға мәжбүр етеді. Төтенше жағдайлар – табиғи немесе техногендік сипаттағы жағдайлар, олар адамның өмірі мен денсаулығына, қоршаған ортаға, материалдық және мәдени құндылықтарға қауіп төндіреді. Осыған орай, Қазақстанда төтенше жағдайларға дайындық шаралары мен олардың тиімділігін арттыру мақсатында көптеген бағдарламалар мен стратегиялық жоспарлар әзірленіп, жүзеге асырылуда. Төтенше жағдайларға дайындық жүйесінің негізі – заңнамалық база. Қазақстан Республикасының «Төтенше жағдайлар туралы» Заңы мен басқа да нормативтік актілер төтенше жағдайларды басқару, жедел қызметтердің жұмысын ұйымдастыру және халықты қорғау шараларын регламенттейді. Бұл заңдар мемлекеттік органдардың, ұйымдардың және азаматтардың құқықтары мен міндеттерін айқындайды.

Қазақстанда төтенше жағдайларға дайындық шараларын жүзеге асыратын негізгі орган – Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі. Оның міндеттері мыналарды қамтиды — Табиғи және техногендік қауіптерді бақылау, олардың алдын алу, талдау және зерттеу, төтенше жағдайларға дайындық және жедел әрекет ету бойынша оқу-жаттығулар өткізу, мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызметкерлерін оқыту, халықты төтенше жағдайлар туралы хабардар ету, ақпараттық науқандар мен профилактикалық жұмыстар жүргізу. Жергілікті атқарушы органдар төтенше жағдайларға дайындық шараларын жүзеге асыруда маңызды рөл атқарады. Олардың міндеті жергілікті органдардың төтенше жағдайларға дайындық іс-шараларын жоспарлау және жүзеге асыру, тұрғындарды төтенше жағдайларға дайындау, оқу-жаттығулар өткізу, ақпараттық науқандар ұйымдастыру, төтенше жағдайлар кезінде қауіпсіздік шараларын қамтамасыз ету үшін инфрақұрылымды нығайту. Халықты төтенше жағдайларға дайындау – тиімді әрекет ету үшін маңызды. Оған мыналар кіреді — төтенше жағдайлар кезінде жедел әрекет ету, эвакуация, алғашқы медициналық көмек көрсету бойынша оқу-жаттығулар өткізу, төтенше жағдайлар туралы ақпараттық буклеттер, видеолар мен вебинарлар арқылы халықты ақпараттандыру, төтенше жағдайларға дайындық тақырыбында семинарлар мен конференциялар өткізу. Қазақстан халықаралық ұйымдармен, атап айтқанда, БҰҰ, ЕҚЫҰ, ШЫҰ сияқты ұйымдармен ынтымақтастық орната отырып, төтенше жағдайларға дайындық және оларды жою шараларын жүзеге асыруда. Халықаралық тәжірибені зерттеу, бірлескен оқу-жаттығулар мен жобалар жасау арқылы Қазақстан өзінің төтенше жағдайларға дайындығын арттыра алады.  Қазақстандағы төтенше жағдайларға дайындық шаралары – мемлекеттік және жергілікті органдардың, қоғам мен халықаралық ұйымдардың бірлескен жұмысының нәтижесі. Заңнамалық база, мониторинг, халықты оқыту, инновациялық технологиялар және халықаралық ынтымақтастық төтенше жағдайлар кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету, халықтың өмірі мен денсаулығын қорғау мақсатында жүзеге асырылуда. Төтенше жағдайларға дайындығын арттыру – Қазақстанның тұрақтылығы мен қауіпсіздігінің кепілі. Осы орайда, жуырда Шымкентте сейсмикалық қауіпсіздік пен төтенше жағдайларға дайындық мәселелері бойынша Үйлестіру кеңесінің отырысы өтті. Жиынға жергілікті атқарушы органдар, құқық қорғау қызметкерлері, ұялы байланыс операторлары, төтенше жағдайлар қызметі және басқа да уәкілетті мекемелердің өкілдері қатысты. Күн тәртібінде басты назар сейсмикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мен жер сілкінісі жағдайында азаматтық қорғаныс қызметінің дайындық деңгейін бағалауға бағытталды. Кеңес барысында Шымкент қаласының прокуроры Ғабит Мұқанов және төтенше жағдайлар департаменті бастығының орынбасары, азаматтық қорғау полковнигі Еркін Отарғалымұлы сейсмикалық қауіпсіздікке қатысты мәселелерді талқылады. Олардың есебіне сүйенсек, Шымкент аумағындағы жалғыз сейсмостанцияның ғимараты күрделі жөндеуді қажет етеді, ал қолданыстағы жабдықтар жаңартылуы тиіс. Соңғы жеті жылда қала аумағында магнитудасы 2 балдан асатын 16 жер сілкінісі тіркелген. Ғимараттардың қирауы және құрбан болғандар тіркелген жоқ. Дегенмен, Шымкент қаласы үшін сейсмикалық қауіп тудыратын басты аймақ – Түркістан облысындағы Қаржантау тау жоталары (Қазығұрт және Төлеби аудандары). Осы жоталардан келетін сейсмикалық белсенділік қаланың қауіпсіздігіне үлкен қатер төндіреді. 1976 жылы жүргізілген соңғы инженерлік-геологиялық зерттеулер Шымкенттің топырақ құрамының сейсмикалық жағынан қолайсыз екенін көрсетті. Нәтижесінде, қалада жер сілкінісі болған жағдайда оның күші стандартты көрсеткіштен бір балл жоғары болады. Бұл қирау қаупін арттырады. Жиын қорытындысында қала прокуроры Ғабит Мұқанов мегаполис тұрғындарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесінің маңыздылығына ерекше тоқталды. Жауапты мекемелерге жоспарланған іс-шараларды уақытылы аяқтау бойынша кешенді шаралар қабылдау қажеттілігі жөнінде нақты ұсыныстар берілді. Айта кетейік, сейсмикалық жұмыстар — жер сілкіністерінің әсерін зерттеу, бағалау және олардың алдын алу үшін жүргізілетін іс-шаралар жиынтығы. Қазақстан сияқты сейсмикалық белсенді аймақтарда бұл жұмыстардың маңызы ерекше. Сейсмикалық жұмыстар тек табиғи апаттарды зерттеу ғана емес, сонымен қатар олардың ықтимал салдарын азайту мақсатында инфрақұрылымды нығайту, халықты ақпараттандыру және дайындықты арттыру сияқты шараларды да қамтиды. Сейсмикалық жұмыстардың басты компоненті — сейсмикалық зерттеулер. Бұл зерттеулердің мақсаты — жер сілкіністерінің ықтимал себептерін, олардың қуатын, жиілігін және ықтимал әсерлерін анықтау. Зерттеулер бірнеше бағытты қамтиды. Сейсмологиялық мониторинг: Сейсмологиялық станциялардың көмегімен жер сілкіністерінің жиілігін, бағытын және қуатын бақылау. Қазақстанда сейсмологиялық желі құрылып, елдің әртүрлі аймақтарында сейсмикалық қызметтер жұмыс істейді. Геологиялық зерттеулер: Жердің құрылымын, геологиялық қабаттарды, сейсмикалық белсенділіктің тарихын зерттеу. Бұл мәліметтер жер сілкіністерінің қаупін болжауға көмектеседі. Сейсмикалық жұмыстарды жүргізу барысында халықаралық ынтымақтастық маңызды. Қазақстан халықаралық сейсмология ұйымдарымен, ғылыми-зерттеу институттарымен, шетелдік сарапшылармен жұмыс істей отырып, тәжірибе алмасу, жаңа технологияларды енгізу, бірлескен зерттеулер жүргізу мүмкіндігін арттырады. Сейсмикалық жұмыстар — жер сілкіністерінің алдын алу және олардың әсерін азайту бойынша тиімді шараларды жүзеге асырудың маңызды құрамдас бөлігі. Сейсмикалық зерттеулер, қауіп-қатерді бағалау, инфрақұрылымды нығайту, халықты дайындау және халықаралық ынтымақтастық арқылы Қазақстан сейсмикалық қауіптерге дайындығын арттырып, елдегі қауіпсіздік деңгейін көтеруге мүмкіндік алады. Жер сілкіністеріне қарсы тұруда тиімді стратегияларды қалыптастыру — бұл тұрғындардың өмірі мен мүлкін қорғау үшін маңызды міндет.