ҚОҒАМДЫҚ ҚАБЫЛДАУДА ӘЛЕУМЕТТІК САЛАНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ ТАЛҚЫЛАНДЫ
Шымкент қаласының әкімінің қоғамдық қабылдауында қалалық жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау басқармасының өкілдері тұрғындардың әлеуметтік салаға қатысты сұрақтарын тыңдап, жауап берді. Қоғамдық қабылдауға келген азаматтар өздерінің әлеуметтік жағдайына байланысты түрлі мәселелерді көтерді. Олардың арасында көпбалалы отбасылар, мүгедектер, зейнеткерлер және аз қамтылған азаматтар болды. Әлеуметтік сала бойынша тұрғындардың сұрау салуларының көбі жәрдемақылар мен әлеуметтік көмек алу тәртібі, жұмыспен қамту бағдарламалары, балаларға арналған әлеуметтік қолдау және денсаулық сақтау мәселелеріне қатысты болды.
Басқарманың өкілдері тұрғындардың сұрақтарына жан-жақты жауап беріп, оларды қолжетімді әлеуметтік қызметтер туралы хабардар етті. Әсіресе, көпбалалы аналар мен аз қамтылған отбасыларға арналған мемлекеттік бағдарламалар, сондай-ақ әлеуметтік қызметтер алу тәртібі түсіндірілді. Қабылдау барысында тұрғындар әлеуметтік қорғау жүйесіндегі жаңашылдықтар мен өзгерістер жайында да ақпарат алды. Сонымен қатар, жұмысқа орналасу туралы да мәлімет берілді. Қоғамдық қабылдау осылайша қала тұрғындарының әлеуметтік мәселелерін шешуде тиімді алаң болып қалуда. Бұл шараның мақсаты – әр азаматтың құқықтары мен мүдделерін қорғау, сондай-ақ әлеуметтік жағдайын жақсарту бағытында мемлекет пен халық арасында тікелей байланыс орнату. Жалпы Шымкент қаласында әлеуметтік қолдаудың түрлі формалары мен механизмдері жүзеге асырылып, әсіресе аз қамтылған отбасылар, көпбалалы жанұялар, қарттар, мүмкіндігі шектеулі азаматтар және жастар үшін қолайлы орта қалыптастыруға басымдық берілуде. Әлеуметтік қолдау шаралары – экономикалық дамудың тек сандық көрсеткіштерімен шектелмей, қоғамның әл-ауқатын, өмір сүру сапасын басты орынға қоюға негізделген мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі. Шымкент қаласындағы әлеуметтік қолдау шараларының мақсаттары — халықтың әлжуаз топтарын қорғау, оларға қажетті көмек көрсету, мұқтаж отбасылардың табысын көтеру, өмір сүру деңгейін арттыру, жұмыссыздықты азайту, еңбекке жарамды азаматтарды жұмысқа орналастыруға жәрдемдесу, білім, денсаулық сақтау, мәдениет салаларында көрсетілетін қызметтердің сапасын жетілдіру, әлеуметтік инфрақұрылым (мектеп, балабақша, аурухана, спорт кешендері) қолжетімділігін қамтамасыз ету, отбасылық құндылықтарды нығайту, көпбалалы отбасыларға қолдау көрсету; мүмкіндігі шектеулі жандардың қоғамға толыққанды кірігуін қамтамасыз ету. Шымкентте халық санының қарқынды өсуі, жастар үлесінің жоғары болуы қалада отбасы институтын нығайту мәселесін алдыңғы қатарға шығарады. Әлеуметтік қолдау шараларының ішінде аз қамтылған және көпбалалы отбасыларды мемлекеттік жәрдемақылармен, тұрғын үй бағдарламалары арқылы қолдау, білім беру, денсаулық сақтау, тамақтану, коммуналдық қызметтер бойынша жеңілдіктер беру маңызды орын алады. Мемлекеттік балалар жәрдемақысы, атаулы әлеуметтік көмек (АӘК), тұрғын үй көмегі, көпбалалы отбасыларға арналған арнайы бағдарламалар (мысалы, «Бақытты отбасы»), әлеуметтік келісімшарттар арқылы оларға әлеуметтік жағдайын жақсартуға жағдай жасалады. Қала әкімдігі мен жергілікті органдар осы бағдарламаларды орындау үшін мониторинг, талдау, тиімділік бағалау жұмыстарын жүргізіп, өзгерістер енгізіп отырады. Еңбек нарығындағы тұрақтылық – қоғамның экономикалық және әлеуметтік тұрақтылығының кепілі. Шымкент қаласында жұмыссыздықты төмендету, жаңа жұмыс орындарын ашу, жастар мен әйелдерді еңбек нарығына тарту шаралары әлеуметтік қолдаудың басты бағыттарының бірі. «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасы, «Жастар практикасы», «Бастау Бизнес» сияқты жобалар арқылы жұмыссыздарға кәсіптік оқыту, қайта даярлау, шағын несие беру, өз ісін ашуға көмек көрсету қолға алынды. Осының нәтижесінде жаңа өндіріс орындары ашылып, кәсіпкерлік дамып, тұрғындардың табысы тұрақты өсіп келеді. Жұмыссыздық деңгейін төмендету – кедейлікті азайтып, халықтың әл-ауқатын көтеруге тікелей ықпал етеді. Шымкентте халықтың көбеюі тұрғын үйге деген сұранысты арттырады. Әлеуметтік қолдау шаралары аясында жергілікті билік қолжетімді тұрғын үй бағдарламаларын жүзеге асырып, ипотекалық несиелер бойынша жеңілдіктер ұсынып, аз қамтылған, көпбалалы, мүгедек балалары бар отбасыларға арнап әлеуметтік тұрғын үйлер салуда. «Нұрлы жер», «7-20-25» сияқты мемлекеттік бағдарламалар арқылы жұртшылық пәтерге төмен пайызбен несие алып, ұзақ мерзімге төлем жасау мүмкіндігіне ие болады. Сондай-ақ, коммуналдық тұрғын үй қорын кеңейту, жалдамалы баспана ұсыну, ипотекалық несие рәсімдеу процедураларын жеңілдету сынды шаралар жүзеге асырылуда. Әлеуметтік қолдаудың маңызды буындарының бірі – білім беру және денсаулық сақтау салаларындағы халыққа көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыру. Шымкент қаласында мектептер, балабақшалар, колледждер мен жоғары оқу орындарының саны артып, олардың материалдық-техникалық базасы жаңартылуда. Әлеуметтік әл-ауқаты төмен отбасылардың балалары үшін тегін немесе жеңілдетілген негізде тамақтану, оқулықпен қамтамасыз ету, арнайы білім гранттарын бөлу сияқты шаралар қарастырылған. Денсаулық сақтау саласында алғашқы медициналық-санитарлық көмектің қолжетімділігі, ана мен бала денсаулығын қорғау, тегін дәрі-дәрмекпен қамту, скринингтер мен профилактикалық тексерулер жүргізу, ауылдық пункттерде медициналық қызмет көрсету сапасын жақсарту – осының бәрі халықтың денсаулығын нығайтып, әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Мүмкіндігі шектеулі адамдар – әлеуметтік қолдау жүйесіндегі ерекше көңіл бөлуді қажет ететін топ. Шымкентте оларға арнап протездік-ортопедиялық заттармен, кресло-арба, тифло- және сурдоқұралдармен қамтамасыз ету, оңалту орталықтарын ашу, әлеуметтік қызметтерді үйде көрсету шаралары жүргізіледі. Сонымен қатар, инклюзивті білім беру жүйесін дамыту, арнайы жұмыс орындарын ашу, қоғамдық көлік пен инфрақұрылымды бейімдеу сияқты қадамдар мүмкіндігі шектеулі жандардың қоғамға толыққанды қосылуына мүмкіндік береді. Әлеуметтік қолдау шараларында осы санаттағы азаматтарға әлеуметтік психологиялық көмек, кәсіби машықтар игеруге бағытталған оқыту курстары, заңгерлік кеңес беру қызметтері ұсынылады. Бұл олардың өзін-өзі бағалау деңгейін көтеріп, өмір сүру сапасын арттырады.
Шымкентте егде жастағы адамдар, зейнеткерлер, жалғызілікті қарттар мемлекет тарапынан қамқорлыққа алынады. Оларға арналған интернат-үйлер, әлеуметтік қызмет көрсету орталықтары, қарттардың бос уақытын пайдалы өткізу орталықтары жұмыс істейді. Жергілікті билік мерекелік даталарға орай материалдық көмек көрсетіп, әлеуметтік турлар, мерекелік концерттер ұйымдастырады. Зейнетақы мен жәрдемақылардың көлемі жыл сайын ұлғайып, тұрмыс жағдайы жақсартылуда. Үйде қызмет көрсету жүйесі арқылы жалғыз тұратын қарттарға медициналық, тұрмыстық, әлеуметтік-психологиялық көмек көрсетіліп, олардың қоғамнан оқшауланбай, лайықты өмір сүруіне жағдай жасалады. Шымкент қаласының тұрғындарының басым бөлігін жастар құрайды. Жастар – елдің ертеңгі болашағы болғандықтан, оларға арналған әлеуметтік қолдау шаралары ерекше мәнге ие. Мысалы, жастарды кәсіптік бағдарлау, кәсіби курстарға жолдау, бизнес бастауларына қолдау көрсету (жеңілдетілген несие, гранттар беру), студенттерге жатақханалар салу, спорт кешендері мен мәдени орталықтарды дамыту, еріктілер қозғалысын қолдау сынды шаралар жүзеге асырылуда. Жастар ұйымдары, қоғамдық бірлестіктер мен жастар ресурстық орталықтары қаладағы жастардың белсенділігін арттырып, олардың әлеуметтік бастамаларына қолдау көрсету арқылы жас буынның әлеуметтік лифт ретіндегі рөлін күшейтеді. Бұл шаралар жастарды еңбек нарығына дайындықпен шығуға, отбасын құруға, қоғамда өз орнын табуға жетелейді. Шымкент қаласында әлеуметтік қолдау шараларын жүзеге асыруда мемлекеттік-жекеменшік әріптестік (МЖӘ) және үкіметтік емес ұйымдар (ҮЕҰ) белсенді қатысуда. Жеке сектордың инвестициясын тартып, әлеуметтік нысандар (балабақша, мектеп, аурухана, спорт залдары) салу, қызмет көрсету сапасын арттыру мүмкіндігі туады. Бұл мемлекеттік бюджетке түсетін жүктемені азайтып, әлеуметтік инфрақұрылымды тезірек дамытады. ҮЕҰ-дар, қоғамдық бірлестіктер, қайырымдылық қорлар да мұқтаж жандарға көмек көрсету, қайырымдылық акцияларын өткізу, халықпен тікелей байланыс орнату тұрғысында маңызды рөл атқарады. Мұндай ұйымдар арқылы қоғамдағы әлеуметтік жауапкершілік мәдениеті қалыптасып, азаматтық белсенділік артады. Әлеуметтік қолдау шараларының тиімді жүзеге асуы үшін азаматтардың ақпаратқа қолжетімділігі маңызды. Шымкентте электрондық мемлекеттік қызметтерді дамыту, әлеуметтік көмекке өтініш беру, оның нәтижесін қадағалау, жеңілдіктер мен жәрдемақы көлемін анықтау процестері цифрландырылып жатыр. Бұл сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтып, қызмет көрсету жылдамдығы мен сапасын арттырады. Мобильді қосымшалар, ресми сайттар, әлеуметтік желілер арқылы халық әлеуметтік бағдарламалар туралы ақпаратты оңай әрі тез ала алады. Сандық технологиялар мүмкіндігі шектеулі жандарға қашықтықтан қолдау көрсету, онлайн кеңестер мен оқыту ұйымдастыру жолдарын ашты. Шымкенттің әлеуметтік қолдау шаралары халықаралық ұйымдармен, шетелдік сарапшылармен ынтымақтастық негізінде де жетілдірілуде. Халықаралық ұйымдар (ЮНИСЕФ, ЮНФПА, ДДҰ), даму агенттіктері, шетелдік қорлар мен донорлар кейбір бағдарламаларға гранттық қаржыландыру ұсынып, әдістемелік көмек береді. Шетелдік әріптестерден озық тәжірибе алу, үздік практикаларды бейімдеу, инновациялық шешімдер енгізу арқылы қаладағы әлеуметтік жұмыс жүйесі заман талабына сай жаңғырады. Бұл тәжірибе балаларды қорғау, гендерлік теңдік, мүмкіндігі шектеулі адамдарды қоғамға кіріктіру сияқты бағыттарды қамтиды. Әлеуметтік қолдау шараларын жүзеге асыруда қаржыландыру мәселесі маңызды. Шымкент қаласының бюджеті, республикалық бюджет трансферттері, мемлекеттік бағдарламалар аясындағы гранттар, МЖӘ жобаларына тартылған инвестициялар, қайырымдылық қорлардың қаржысы – осылардың жиынтығы әлеуметтік саланы тұрақты қаржыландыруды қамтамасыз етеді. Экономикалық өсім қаржылық мүмкіндіктерді кеңейтсе, керісінше, дағдарыс кезеңінде әлеуметтік шығындарды оңтайландыру қажеттілігі туындайды. Сол себепті әлеуметтік саясаттың икемділігі мен тұрақтылығын қамтамасыз ету – маңызды міндет. Әлеуметтік қолдау шаралары толыққанды іске асуы үшін тиісті инфрақұрылым қажет. Шымкентте балабақша, мектеп, аурухана, спорт кешендері, мәдениет үйлері, кітапханалар, арнаулы әлеуметтік қызмет көрсететін орталықтар саны артып келеді. Инфрақұрылымды кеңейту тұрғындарға қолайлы жағдай жасап, әлеуметтік қызметтердің қолжетімділігін арттырады. Бұл ретте жаңа нысандардың орналасуын жоспарлау, шағынаудандарда әлеуметтік мекемелер желісін дамыту, қоғамдық көлік бағыттарын оңтайландыру, жаяу жүргіншілер мен мүгедек жандарға бейімдеу шаралары да қарастырылуда.
Әлеуметтік қолдау шараларының нәтижелілігін арттыру үшін қоғамдық мониторинг, тәуелсіз сарапшылардың бағалауы, ашықтық пен есептілік маңызды. Халық арасында сауалнама жүргізу, деректерді талдау, әлеуметтік медиа арқылы кері байланыс орнату – билік пен қоғам арасындағы сенімді нығайтады. Шымкентте қоғамдық кеңестер, азаматтық форумдар, тыңдаулар, есеп беру кездесулері өтеді. Мұндай шаралар барысында тұрғындар өз пікірін білдіріп, ұсыныстарын жеткізеді. Нәтижесінде әлеуметтік саясат халықтың нақты қажеттіліктерін ескеріп, тиімдірек жүргізіледі. Шымкент қаласындағы әлеуметтік қолдау шаралары ұзақмерзімді стратегиялық жоспарлар негізінде жүзеге асырылады. Қала әкімдігі мен жергілікті органдар 5-10 жылға арналған даму бағдарламаларын әзірлеп, онда әлеуметтік саланы жетілдіру көрсеткіштерін нақтылайды. Мысалы, кедейлік деңгейін төмендету, жұмыссыздықты азайту, білім беру мен денсаулық сақтау сапасын жақсарту бойынша нақты мақсат-міндеттер белгіленеді. Стратегиялық жоспарлау аясында халық санының өсу динамикасы, экономикалық өзгерістер, еңбек нарығының қажеттіліктері мен халықтың әлеуметтік құрамын ескеріп, әлеуметтік қолдау шаралары уақыт талабына сай бейімделеді. Заманауи әлемде әлеуметтік инновациялар – халықтың мұқтаждығына дер кезінде жауап беріп, тиімді шешімдер ұсынудың кілті. Шымкентте эксперименттік жобалар, пилоттық бағдарламалар енгізіліп, олардың нәтижесі бойынша кеңірек тарату жоспарланады. Мысалы, әлеуметтік кәсіпкерлікті қолдау, ерекше балаларға арналған инклюзивті орталықтар ашу, жас отбасыларға психологиялық көмек көрсету жобалары әлеуметтік қолдаудың жаңа бағыттарын ашады. Әлеуметтік қолдау шаралары гендерлік теңдікті қамтамасыз ету бағытында да маңызды. Әйелдер мен ерлер арасында тең мүмкіндіктер ұсыну, әйелдердің еңбек нарығына қатысуын арттыру, ана мен бала денсаулығын қорғау, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу – осы арқылы қоғамда әділеттілік пен тұрақтылық орнайды. Медиа, әлеуметтік желілер арқылы халыққа әлеуметтік бағдарламалар туралы ақпарат тарату, олардың артықшылықтары мен мүмкіндіктерін түсіндіру, өтініш беру процедураларын жеңілдету маңызды. Тұрғындар мемлекеттің қандай мүмкіндіктер беретінін білгенде ғана оларды белсенді пайдаланады, бұл өз кезегінде әлеуметтік саясаттың тиімділігін арттырады. Шымкент қаласындағы әлеуметтік қолдау шаралары – қоғамның әлжуаз топтарына көмек көрсетіп, халықтың өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған кешенді саясат. Аз қамтылған отбасылар, мүмкіндігі шектеулі жандар, жастар, қарттар, көпбалалы жанұялар мен жұмыссыздар үшін арнайы бағдарламалар, жеңілдіктер, мемлекеттік қолдау механизмдері енгізілуде. Білім беру мен денсаулық сақтау саласындағы жетістіктер, тұрғын үймен қамтамасыз ету, еңбек нарығын реттеу, инфрақұрылымды дамыту, цифрландыру мен инновацияларды енгізу – осының барлығы халықтың әлеуметтік әл-ауқатын жақсартуға арналған нақты қадамдар. Алдағы уақытта да Шымкент қаласындағы әлеуметтік қолдау шаралары жетілдіріле бермек. Мемлекет пен қоғамның бірлескен күш-жігері арқылы әділетті, тең мүмкіндіктерге негізделген әлеуметтік орта қалыптасып, әрбір азамат өзін қауіпсіз, құрметтелген және бағаланған сезінетін жағдай пайда болады. Бұл – тек қаланың ғана емес, тұтас елдің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған стратегиялық мақсаттардың бірі.
