МҮГЕДЕКТІГІ БАР МЫҢНАН АСА ТҰРҒЫН ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУДЫҢ БЕЛСЕНДІ ШАРАЛАРЫНА ҚАТЫСТЫ
Шымкент қаласында мүгедектігі бар тұрғындардың еңбек нарығындағы белсенділігін арттыру мақсатында бірқатар бағдарлама мен жобалар іске асырылуда. Мүгедектігі бар 1 120 адам жұмыспен қамтудың белсенді шараларына тартылды: 37 адам «Күміс жасқа», 26 адам «Алғашқы жұмыс орнына», 146 адам «Қоғамдық жұмысқа», 47 адам «Жастар практикасына», 9 адам әлеуметтік жұмыс орнына, 32 адам қысқа мерзімді кәсіптік оқуға жолданды. Сонымен қатар, 485 адам тұрақты жұмысқа орналасып, мүгедектігі бар 70 тұрғын мемлекеттік қайтарымсыз грантқа ие болды. 268 адам «Бизнес бастау» жобасы арқылы кәсіпкерлік білім алды.
Биыл Шымкент қаласының еңбек мобильділігі орталығына жүгініп, тұрақты жұмысқа орналасқан 30 жастағы Әсел Медеубаева өз тәжірибесімен бөлісті. Денсаулығына байланысты жұмыссыз қалған үш баланың анасы аудандық мансап орталығының қолдауымен қалалық перзентханаға медбике болып жұмысқа орналасты. «Жұмыссыз ретінде тіркелгеннен кейін бірнеше ауруханадағы бос орындар ұсынылды. Үйіме жақын орналасқан қалалық перзентханаға жұмысқа тұруды шештім. Қазір нәрестелер мен шала туған сәбилерді күту бөлімшесінде қызмет атқарамын. Жұмысым ұнайды, жас аналар мен әкелердің алғысына бөленіп жүрмін. Мемлекеттік қолдау аясында осындай мүмкіндік беріліп отырғанына қуаныштымын!», – деді Әсел Ерланқызы. Сонымен қатар, Шымкентте мүгедектігі бар азаматтарды жұмыспен қамтуға арналған квота да бекітілді. 2023 жылдың 30 қарашасында бекітілген квота бойынша 42 мекемеге 143 мүгедектігі бар тұрғын жұмысқа орналасты. Айта кетейік, мүгедектігі бар азаматтар – қоғамның ерекше қолдауды қажет ететін тобы. Олардың әлеуметтік жағдайын жақсарту, құқықтарын қорғау, білім мен жұмысқа қолжетімділікті қамтамасыз ету – мемлекеттің маңызды міндеттерінің бірі. Бүгінде Қазақстанда мүгедектігі бар азаматтарды әлеуметтік қорғау жүйелі түрде жүзеге асырылып келеді. Бұл бағытта мемлекет тарапынан заңнамалық және институционалдық негіздер қалыптастырылған, арнайы бағдарламалар мен жобалар қабылданып, түрлі шаралар қолға алынуда. Осы орайда, еліміздегі ірі мегаполистердің бірі – Шымкент қаласындағы мүгедектігі бар азаматтарды жұмыспен қамту мәселесі өзекті болып отыр. Шымкент – Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан, халық саны миллионнан асатын ірі қалалардың бірі. Экономикалық тұрғыдан қарқынды дамып келе жатқан мегаполис, өнеркәсіп, сауда, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу, логистика, туризм және қызмет көрсету салалары жақсы дамыған. Осындай алуан түрлі экономикасы бар қалада еңбек нарығы айтарлықтай динамикалық сипатта. Дегенмен, мүгедектігі бар азаматтардың еңбек нарығына қатысу деңгейі, олар үшін қолжетімді жұмыс орындарының саны мен сапасы әлі де шектеулі. Еңбек нарығында мүмкіндігі шектеулі адамдарға кедергі келтіретін факторлар жеткілікті. Олардың қатарында кәсіптік білім мен дағдының жеткіліксіздігі, жұмыс орындарының қолжетімді болмауы, инфрақұрылымның мүгедектігі бар азаматтардың қажеттіліктеріне сай жабдықталмауы, қоғамдағы таптаурын пікірлер және жұмыс берушілердің ақпараттың жеткіліксіздігі бар. Осы қиындықтарды шешу үшін Шымкент қаласының жергілікті билігі бірқатар шараларды іске асырып жатыр. Қазақстанның заңнамалық базасы мүгедектігі бар азаматтарды жұмыспен қамтуға қолайлы жағдай жасауға бағытталған. «Қазақстан Республикасында мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы» Заң, Еңбек кодексі, «Халықты жұмыспен қамту туралы» Заң секілді нормативтік-құқықтық актілер мүгедектігі бар азаматтарды жұмыспен қамту мәселесін реттейді. Бұл заңдарда мүгедектердің тең құқықтары мен мүмкіндіктерін қамтамасыз ету, еңбек нарығындағы кемсітушілікті жою, квоталық жүйе арқылы жұмысқа орналастыру көзделген. Шымкент қаласының әкімдігі де жұмыспен қамту саласында мүгедектігі бар азаматтарға арналған бағдарламалар мен жоспарлар әзірлеп, іске асыруда. Халықты жұмыспен қамту орталықтары, мемлекеттік еңбек инспекциясы, әлеуметтік қорғау органдары және үкіметтік емес ұйымдар осы бағытта бірлесіп жұмыс істейді. Мүгедектігі бар азаматтардың жұмысқа орналасуын қамтамасыз етудің тиімді тәсілдерінің бірі – квоталық жүйе. Қазақстанның заңнамасына сәйкес, жұмыс берушілер өз кәсіпорындарында мүгедектігі бар азаматтарды жұмыспен қамту үшін квота белгілеуі керек. Квотаны орындамаған жұмыс берушілер әкімшілік жауапкершілікке тартылып, айыппұл салынуы мүмкін. Бұл шара жұмыс берушілерді мүгедектігі бар адамдарды еңбекке тартуға ынталандырады. Шымкент қаласында квоталық жүйе негізінде бірқатар кәсіпорындар мүгедектігі бар азаматтарға жұмыс орындарын ұсынады. Мысалы, тігін цехтары, тамақ өндірісі, кішігірім шеберханалар, кеңсе қызметтері саласында арнайы жұмыс орындары құрылады. Мұнда мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа бейімдеу, оларға өндірістік үдерістерді түсіндіру және қажет болған жағдайда қосымша құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету қарастырылады. Мүгедектігі бар адамдардың қажеттіліктері әртүрлі. Кейбір адамдарға қоларбалар үшін пандустар мен кең есіктер қажет болса, екінші біреулеріне есту аппараттарын қолдануға немесе арнайы бағдарламалық қамтамасыздандыруды пайдалануға жағдай жасау керек. Осыны ескеріп, Шымкент қаласында мүмкіндігі шектеулі азаматтарға арналған арнайы жабдықталған жұмыс орындарын жасау тәжірибесі қалыптасуда. Мысалы, ІТ-секторда жұмыс істей алатын көру қабілеті төмен жандарға арналған экрандағы жазуды үлкейту бағдарламалары, Брайль дисплейлері, сөйлеу синтезаторлары орнатылады. Ал құлақ мүкістігі бар адамдар үшін визуалды сигнализация, мәтіндік хабарландырулар жүйесі қолданылады. Мүгедектігі бар адамдар үшін арналған жұмыс орындарын құру оларды еңбек процесіне қосып қана қоймай, еңбек өнімділігін арттырады, себебі олар өз мүмкіндіктеріне сәйкес қолайлы жағдайларда жұмыс істей алады. Мүгедектігі бар адамдардың еңбек нарығында бәсекеге қабілетті болуына кедергі келтіретін басты себептердің бірі – кәсіби білімнің жеткіліксіздігі. Бұл мәселені шешу үшін Шымкент қаласында кәсіптік оқыту және қайта даярлау курстары ұйымдастырылады. Халықты жұмыспен қамту орталықтары, колледждер, қоғамдық бірлестіктер және үкіметтік емес ұйымдар бірлесіп кәсіптік бағдарламалар әзірлейді. Мысалы, тігін ісі, аспаздық, компьютерлік сауаттылық, бухгалтерлік есеп негіздері, шаштараз қызметі сияқты салада мүгедектігі бар адамдарға бейімделген оқу курстары жүргізіледі. Сонымен қатар, мүгедектік тобын ескеріп, мұғалімдер мен жаттықтырушылар жеке оқу бағдарламаларын қолдана алады. Кәсіптік даярлау курстарын аяқтаған адамдарға сертификат беріліп, жұмыс орындарында практикадан өтуге мүмкіндік беріледі. Осылайша, мүгедектігі бар азаматтар кәсіптік дағдыларын арттырып, тұрақты табыс табуға мүмкіндік алады. Мүгедектігі бар адамдарды жұмыспен қамтуда еріктілер мен үкіметтік емес ұйымдар да маңызды рөл атқарады. Шымкент қаласында осындай ұйымдар ақпараттық-кеңес беру қызметін көрсетеді, мүгедектігі бар азаматтарға арналған бос орындар жәрмеңкелерін өткізеді, жұмыс берушілермен тығыз байланыс орнатады. Сонымен қатар, олар мүгедектігі бар адамдарды әлеуметтік ортаға бейімдеуге, психологиялық қолдау көрсетуге, олардың құқықтарын қорғауға септеседі. Үкіметтік емес ұйымдар қалалық әкімдік, жұмыспен қамту орталықтары және кәсіпорындар арасында дәнекер рөлін атқарып, мүгедектігі бар азаматтарды жұмыспен қамтуға бағытталған жобаларды жүзеге асырады. Мысалы, тұрақты түрде ұйымдастырылатын бос орындар жәрмеңкесі мүгедектігі бар адамдарға жұмыс берушілермен тікелей байланысуға, өз мүмкіндіктері мен дағдыларын таныстыруға жағдай жасайды. Мүгедектігі бар адамдарды жұмысқа қабылдауға жұмыс берушілерді ынталандыру мақсатында мемлекет тарапынан бірқатар жеңілдіктер қарастырылған. Бұл жеңілдіктер салықтық преференциялар, субсидиялар, кеңес беру қызметтері, оқыту шараларын ұйымдастыруда көмек көрсету, әлеуметтік жұмыс орындарын ашуға қаржылық қолдау түрінде көрініс табады. Шымкент қаласындағы бірқатар кәсіпорындар осы мүмкіндіктерді пайдалана отырып, мүгедектігі бар азаматтарды жұмысқа қабылдауда белсенділік танытуда. Бұл тек әлеуметтік жауапкершілікті көрсету ғана емес, сонымен қатар білікті және ынталы қызметкерлерді қатарға қосу арқылы өндірістің тиімділігін арттыруға септігін тигізеді. Осылайша, бизнес пен қоғам мүддесі тоғысып, барлық тараптар ұтады. Мүгедектігі бар адамдарды жұмыспен қамту мәселесін шешу – тек жұмыс орындарын құрумен шектелмейді. Инклюзивті орта қалыптастыру, қоғамдық инфрақұрылымды бейімдеу, көшелерді, ғимараттарды, қоғамдық көліктерді мүгедектігі бар адамдарға ыңғайлы ету – оларға еңбек нарығына толыққанды қатысуға мүмкіндік береді. Шымкент қаласында пандустар, дыбыстық бағдаршамдар, кең есіктер, арнайы жолаушылар орындары арқылы мүгедектігі бар азаматтардың қозғалыс еркіндігі біртіндеп артуда. Инклюзивті орта тек физикалық инфрақұрылыммен шектелмейді. Жұмыс ұжымдарында толеранттылық, өзара түсіністік, құрмет қағидаттарын қалыптастыру, әріптестер арасында рухани байланыс орнату – мүгедектігі бар қызметкерлердің ұжымға тез сіңісіп кетуіне ықпал етеді. Бұл өз кезегінде ұжымның әлеуметтік ахуалын жақсартып, жұмыс өнімділігін арттырады. Шымкент қаласы мүгедектігі бар азаматтарды жұмыспен қамту мәселесін шешуде халықаралық тәжірибені зерттеуге де мүдделі. Дамыған елдерде мүгедектігі бар адамдарға арналған кәсіби оңалту орталықтары, арнайы білім беру бағдарламалары, еңбек биржаларының озық үлгілері бар. Халықаралық семинарлар, конференциялар, оқыту курстары арқылы шетелдік сарапшылардың тәжірибесін пайдалану Шымкенттегі жұмыспен қамту саясатын жетілдіруге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық арқылы гранттар, техникалық көмек және кеңес беру қызметтері алынады. Бұл мүгедектігі бар адамдарға арналған жобалардың ауқымын кеңейтуге, жаңа әдістемелер енгізуге, менеджмент сапасын көтеруге септігін тигізеді. Шымкент қаласындағы мүгедектігі бар азаматтарды жұмыспен қамту шаралары уақыт өткен сайын жетілдірілуі тиіс. Алдағы уақытта келесі бағыттарға басымдық берілмек. Мүгедектігі бар азаматтарға жұмыс іздеу, түйіндеме орналастыру, кәсіптік курстарға жазылу, кеңес алу қызметтерін онлайн форматта қолжетімді ету – уақыт талабы. Мүгедектігі бар адамдармен жұмыс істейтін мамандар – мұғалімдер, психологтар, әлеуметтік қызметкерлер, еңбек инспекторларын үздіксіз оқыту, олардың кәсіби деңгейін көтеру арқылы қызмет сапасын жақсарту қажет. Мектеп жасынан бастап мүгедектігі бар балаларға кәсіби бағдар беріп, оларды болашақта қай салада жұмыс істей алатынын анықтау, тиісті дағдыларды мектеп қабырғасында үйрету – маңызды міндет. Мүгедектігі бар адамдарды жұмыспен қамтуға бағытталған әлеуметтік кәсіпорындарға инвестиция тарту, оларға жеңілдіктер ұсыну, бәсекеге қабілетті өнім шығару мүмкіндіктерін қарастыру жанданбақ. Кейде мүгедектігі бар адамдар бейресми секторда жұмыс істеуге мәжбүр болады. Көлеңкелі экономикамен күрес, ресми секторда жұмысқа орналастыру мүмкіндігін кеңейту олардың әлеуметтік қорғалуын күшейтеді. Шымкент қаласындағы мүгедектігі бар азаматтарды жұмыспен қамту шаралары – әлеуметтік әділеттілік, гумандылық, инклюзивті даму қағидаттарына негізделген кешенді үрдіс. Құқықтық база, квоталық жүйе, арнайы жұмыс орындарын құру, кәсіби даярлау курстары, жұмыс берушілерді ынталандыру, ақпараттық-түсіндіру жұмыстары және инфрақұрылымды бейімдеу – осының бәрі мүгедектігі бар адамдардың еңбек нарығына қосылып, тұрақты табыс табуына, өзін-өзі дамыта алуына жол ашады.
