СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚ ТҮЙТКІЛДЕРІ ТУРАСЫНДА ЖИЫН ӨТТІ
Сыбайлас жемқорлық – кез келген мемлекеттің тұрақты дамуы мен халықтың әлеуметтік әл-ауқатына қатер төндіретін ең өзекті мәселелердің бірі. Ол мемлекеттік басқару жүйесінде, қоғамдық қызметтерде және жеке секторда өз көрінісін табады, сонымен бірге қоғамның барлық салаларына әсер етеді. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жою және оның алдын алу – бұл елдің экономикалық дамуының және әлеуметтік әділеттіліктің маңызды шарты. Мемлекеттік басқару жүйесіндегі сыбайлас жемқорлықтың басты себебі — құқықтық негіздің әлсіздігі, заңнаманың айқынсыздығы және әкімшілік рәсімдердің күрделілігі. Бұл факторлар мемлекеттік органдардағы шенеуніктерге өз мүддесін қорғау және заңсыз әрекеттерге баруға мүмкіндік береді. Мемлекеттік сатып алу – сыбайлас жемқорлықтың жиі кездесетін салаларының бірі. Тендерлердің айқынсыздығы, жемқорлық мәмілелер мен қатаң бақылаудың болмауы мемлекеттік қаражаттың тиімсіз жұмсалуына алып келеді.
Жеке бизнес өкілдері өз қызметін жүргізу кезінде жемқорлық тәуекелдеріне тап болуы мүмкін. Әкімшілік кедергілер, лицензия алу, тексерістер сияқты мәселелерде пара беру немесе сыбайлас жемқорлық әрекеттерге бару жағдайлары кездеседі. Білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік көмек салаларында да жемқорлық тәуекелдері бар. Мысалы, жоғары оқу орындарына түсу, жұмысқа орналасу немесе емдеу мекемелерінен қажетті қызметтерді алу кезінде заңсыз төлемдер талап етілуі мүмкін. Сыбайлас жемқорлық экономиканың тиімді дамуына кедергі келтіреді, себебі мемлекеттік қаражаттар тиімсіз жұмсалады, нәтижесінде инвестициялық климат нашарлайды. Жемқорлық себепті мемлекет бюджетіне түсетін кірістердің төмендеуі, инфрақұрылымның және әлеуметтік қызметтердің сапасының нашарлауы орын алады. Жемқорлық заң алдындағы теңдікті бұзады, әділетсіздікке және қоғамдағы теңсіздікке алып келеді. Бұл халықтың мемлекеттік институттарға деген сенімін азайтып, әлеуметтік шиеленістерге жол ашады. Сыбайлас жемқорлық қоғамдағы байлар мен кедейлер арасындағы алшақтықты күшейтеді, себебі заңсыз жолмен байыған адамдардың мүмкіндіктері көп болады, ал қарапайым халықтың мүмкіндіктері шектеледі. Заңнаманы жетілдіру және оның орындалуын қатаң бақылау – сыбайлас жемқорлықпен күрестің маңызды шараларының бірі. Мемлекеттік қызметтерді көрсету кезінде айқындық пен есеп беруді қамтамасыз ету керек. Мемлекеттік қызметтерді цифрландыру жемқорлық тәуекелдерін азайтуға ықпал етеді. Құжаттарды электронды түрде рәсімдеу, лицензия алу және басқа да қызметтерді онлайн түрде жүргізу арқылы адамдар арасындағы байланыстарды азайтуға болады, бұл жемқорлықтың алдын алуға мүмкіндік береді. Қоғамдық ұйымдар мен бұқаралық ақпарат құралдары сыбайлас жемқорлықпен күресте маңызды рөл атқарады. Ашықтық пен айқындықты қамтамасыз ету үшін қоғамдық бақылауды күшейту, бұқаралық ақпарат құралдарының рөлін арттыру қажет. Жастарды сыбайлас жемқорлыққа қарсы тәрбиелеу, мектептер мен жоғары оқу орындарында сыбайлас жемқорлыққа қарсы білім беру сабақтарын енгізу арқылы қоғамда сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік мәдениетін қалыптастыру қажет. Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі жұмыс істейді. Бұл агенттік тексеру, тергеу және алдын алу шараларын жүзеге асырып, сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтуға бағытталған. Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерімен күресу — бұл тек мемлекеттік органдардың ғана емес, бүкіл қоғамның міндеті. Заңнаманы жетілдіру, қоғамдық бақылауды күшейту, жастар арасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру және цифрландыру — бұл сыбайлас жемқорлықты төмендетудің негізгі жолдары. Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес шаралары үнемі жетілдіріліп, қоғамның барлық мүшелерінің қатысуымен жүзеге асып келеді. Тек осындай кешенді қадамдар арқылы ғана біз қоғамдағы әділеттілікті қамтамасыз етіп, елдің тұрақты дамуына қол жеткізе аламыз. Осы орайда, жуырда Түркістан облысының санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаменті басшысы Нұрбек Садықбекұлы Нышановтың төрағалығымен «Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу жұмыстары және Әдеп кодексінің сақталуы туралы» және «Мектеп асханаларының санитариялық-эпидемиологиялық қорытынды алуына жүргізілген мониторинг туралы» тақырыптарында аумақтық СЭББ басшылары мен қызметкерлерінің қатысуымен жиналыс өткізілді. Жиын барысында мемлекеттік органдардың қызметкерлері арасында сыбайлас жемқорлық, құқық бұзушылықтардың алдын-алу, қоғамда және ұжымда сыбайлас жемқорлыққа жол бермеу, мемлекеттік қызмет көрсететін және бақылау мен қадағалау құзіреті бар мекемелер сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне бейім болғандықтан үнемі заң талаптарын қатаң сақтау қажетттілігін айтты.
Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу — бұл мемлекет пен қоғамның тұрақты дамуы мен әділеттілікті қамтамасыз ету жолындағы маңызды қадам. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықпен күрес және оның алдын алу шаралары мемлекеттің басты басымдықтарының бірі ретінде қарастырылуда. Соңғы жылдары қабылданған түрлі реформалар, жаңа заңдар және қоғамдық бақылау шаралары сыбайлас жемқорлықтың таралуын тежеуге бағытталған. Қазақстан үкіметі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі заңнамаларды жетілдіру бағытында белсенді жұмыс жасауда. Соңғы өзгерістер азаматтардың құқықтарын қорғауды күшейтіп, заң бұзушыларды қатаң жазаға тартуға мүмкіндік береді. Бұл шаралар мемлекеттің айқын және әділ басқару жүйесін құруға ықпал етеді. Мемлекеттік қызметкерлердің қызметтік этикасын сақтау, мүдделер қақтығысын болдырмау мақсатында «Мемлекеттік қызмет туралы» заң қабылданып, оған сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға бағытталған ережелер енгізілді. Сыбайлас жемқорлықтың алдын алуда электрондық үкімет және цифрландыру үлкен рөл атқарады. Мемлекеттік қызметтердің онлайн платформалар арқылы көрсетілуі азаматтар мен мемлекеттік органдар арасындағы тікелей байланысты азайтады, бұл сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін төмендетеді. Мысалы, құжаттарды рәсімдеу, лицензия алу сияқты қызметтер енді электронды түрде қолжетімді. Мемлекеттік қызмет көрсету орталықтарында «бір терезе» қағидатының енгізілуі азаматтардың көптеген мәселелерін бір орыннан шешуге мүмкіндік береді, бұл да жемқорлық мүмкіндіктерін азайтуға бағытталған. Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте азаматтық қоғамның рөлі артып келеді. Қоғамдық ұйымдар мен белсенділер мемлекеттік органдардың қызметін бақылауға қатысады. Бұл ашықтық пен есептілікті арттыруға мүмкіндік береді. Қоғамдық бақылау органдары, соның ішінде Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі, халықпен тығыз байланыс орнатып, жемқорлық фактілерін анықтау және алдын алу жұмыстарын жүргізеді. Журналистердің сыбайлас жемқорлықты жария етуі, қоғамдық пікір қалыптастыруы мемлекеттік органдардың ашықтығын қамтамасыз етуге және сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға көмектеседі. Мемлекеттік қызметкерлер үшін арнайы этика және әдеп ережелері енгізілген. Оларды бұзған жағдайда жауапкершілік қарастырылған. Бұл шара мемлекеттік қызметкерлер арасында сыбайлас жемқорлықтың таралуын тежеуге мүмкіндік береді. Мемлекеттік қызметкерлерді сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес негіздері бойынша оқыту және олардың біліктілігін арттыру жүйелі түрде жүргізіледі. Бұл сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруға ықпал етеді. Мектептерде және жоғары оқу орындарында сыбайлас жемқорлыққа қарсы білім беру бағдарламалары енгізілген. Оқу орындарында оқушылар мен студенттерге сыбайлас жемқорлықтың зияны, оны болдырмау жолдары туралы білім беріледі. Мемлекет тарапынан халық арасында сыбайлас жемқорлықтың зияндылығы туралы түсіндіру жұмыстары тұрақты түрде жүргізіледі. Бұл қоғамның сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілігін арттыруға бағытталған. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі — бұл агенттік сыбайлас жемқорлықтың алдын алу, анықтау және жауапкершілікке тарту бойынша жұмыстар жүргізеді. Агенттік азаматтардың арыз-шағымдарын қарастырып, жемқорлық фактілерін тексереді және алдын алу шараларын жүзеге асырады. «Adaldyq alany» жобасы мемлекеттік қызметтердің ашықтығын арттыру және тұрмыстық сыбайлас жемқорлықты жою мақсатында іске асырылып жатыр. Оның аясында мемлекеттік мекемелерде «адалдық дүкендері», ашық кеңселер және халықпен ашық байланыс орнатуға арналған платформалар ұйымдастырылды. Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың алдын алу бағытында кешенді шаралар жүзеге асырылуда. Заңнамалық реформалар, цифрландыру, қоғамдық бақылауды күшейту, мемлекеттік қызметкерлердің кәсіби деңгейін арттыру және сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру арқылы мемлекет сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендетуге бағытталған шаралар қабылдауда. Бұл шаралардың барлығы қоғамдағы әділеттілікті қамтамасыз етуге және елдің тұрақты дамуын қолдауға бағытталған. Қоғамның барлық мүшелерінің белсенді қатысуымен ғана сыбайлас жемқорлықтың алдын алуға және елдің болашағын жарқын етуге болады.
