ОҚУШЫЛАРҒА ӘЛЕУМЕТТІК КЕСЕЛ ТУРАСЫНДА ТОЛЫМДЫ АҚПАРАТТАР АЙТЫЛДЫ
Сыбайлас жемқорлық — бұл лауазымды тұлғалардың өз қызмет бабын жеке бас пайдасы үшін заңсыз пайдалануын білдіреді. Жемқорлықтың бірнеше түрлері бар, соның ішінде пара алу, қызмет бабын асыра пайдалану, қаржылық алаяқтық, сенімге қиянат жасау сияқты әрекеттер кіреді. Жемқорлық мемлекет пен қоғамға үлкен зиян тигізеді, өйткені ол заңдардың орындалуына кедергі жасап, экономикалық дамуды тежейді және халықтың мемлекетке деген сенімін төмендетеді. Сыбайлас жемқорлық білім беру саласына айтарлықтай зиян келтіреді. Ол қоғамның білім деңгейін төмендетіп, жастардың болашақ мүмкіндіктерін шектейді. Білім беру саласында жемқорлықтың әртүрлі көріністері кездесуі мүмкін, және олар білім сапасын, әділдікті, әлеуметтік теңдікті бұзады. Жемқорлыққа жол берілген оқу орындары оқу үдерісіне, оқытушы кадрлардың біліктілігіне, ғылыми жұмыстардың сапасына кері әсер етеді. Пара беру арқылы жақсы баға алу мүмкіндігі студенттердің білімге деген ынтасын төмендетеді. Ғылыми дәрежелерді заңсыз жолмен алу білім деңгейінің төмендеуіне ықпал етеді, себебі ғылыми зерттеулердің сапасы төмендеп, шынайы ғылыми жетістіктерге қол жеткізу қиындайды.
Әділетсіздік пен теңсіздік орнайды, өйткені жемқорлықтың нәтижесінде бай адамдар ғана жоғары сапалы білім немесе жоғарғы оқу орнына түсу мүмкіндігіне ие болады. Бұл қарапайым азаматтардың білім алуға қолжетімділігін шектейді. Қаржылық ресурстардың әділетсіз бөлінуі — мемлекеттік қаржы, гранттар, стипендиялар жемқорлық арқылы бөлініп, нағыз қажет ететіндерге жетпей қалуы мүмкін. Білім саласында жемқорлықтың орын алуы қоғамдағы моральдық құндылықтарға зиян тигізеді. Әділетсіз бағалар, шынайы еңбексіз алынған дипломдар жастардың еңбек пен білімге деген құрметін төмендетіп, әділдікке сенімін жояды. Білімге бөлінген қаржының тиімсіз жұмсалуы: мемлекет тарапынан бөлінген қаржы мақсатты түрде жұмсалмай, жымқыру әрекеттері арқылы басқа жақтарға кетеді. Бұл білім беру мекемелерінің инфрақұрылымын жақсартуға, жаңа оқу жабдықтарын сатып алуға, мұғалімдердің біліктілігін арттыруға бөлінетін қаржыны азайтады. Жемқорлық білім беру мекемелеріндегі мамандардың сапасын төмендетеді. Жақсы баға мен дипломды пара арқылы алған мамандар өз саласында біліксіз болып, болашақта өз кәсібінде сапасыз жұмыс істеуі мүмкін. Бұл экономикаға да, жалпы қоғамға да зиян келтіреді. Жемқорлықтың әсерінен білім беру жүйесіне деген сенім төмендейді, бұл елдегі жастардың басқа мемлекеттерде білім алуға ұмтылуына және елдегі білім жүйесінен түңілуіне әкеледі. Оның алдын алу үшін мемлекеттік бақылауды күшейту: білім беру жүйесінде тексеріс жүргізу, сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңдардың қатаң сақталуын қадағалау, жемқорлықты әшкерелейтін арнайы жүйелерді енгізу: оқу орындарында адалдық пен ашықтықты қолдайтын ережелер мен механизмдерді дамыту, азаматтық қоғамның рөлі: қоғам тарапынан бақылауды арттыру, студенттер мен ата-аналарды жемқорлықпен күресте белсенді болуға шақыру, сыбайлас жемқорлықтың білім беру саласына тигізетін зиянын жою үшін мемлекет пен қоғам бірігіп, белсенді шаралар қолдануы керек. Бұл шараларсыз, білім сапасы да, жастардың болашағы да толыққанды дамымайды. Осы орайда, Түркістан қаласының білім бөліміне қарасты «Ө.Жәнібеков атындағы №27 ІТ мектеп-лицей» коммуналдық мемлекеттік мекемесінде ағымдағы жылдың қазан айының 16 жұлдызы күні кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың алдын алу, болдырмау бойынша профилактикасы мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу, сыбайлас жемқорлыққа қатысты оқушылардың түсінігін қалыптастыру мақсатында 8, 9, 10, 11 сынып оқушылары арасында жиналыс өткізілді. Жиналыстың мақсаты — оқушылардың құқықтық сауаттылығын арттырып, құқық бұзушылық және қылмыс белгілерімен, түрлерімен таныстыру, жасөспірімдердің құқықтары мен міндеттерімен таныстыру, қоғамның заңдары мен нормаларын орындауға, құқықтары біліп оны құрметтеуге тәрбиелеу. Жасөспірімдердің арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу және оны болдырмау жұмыстарының негізінде тек қана білімді болумен шектеліп қоймай, сонымен бірге тәжірибелі, көпті көрген, адамдардың жүрегіне барар кілтті таба білер тәрбиеші болу да маңызды болып табылады. «Ел болам десең, бесігіңді түзе» деп айтқандай, әрбір ата — ана өз баласының тәртібі мен тәрбиесіне аса мән беріп, бос уақытта немен айналысатынына қатаң бақылау жасалып отырса, жасөспірімдер арасында болатын құқықбұзушылық болмауына пайдасын тигізеді. Бүгінгі таңда қоғамның алдында тұрған басты міндеттердің бірі — балалар мен жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу, кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың өсуіне жол бермеу. Бұл мәселе қазіргі таңда көкейтесті мәселелердің біріне айналып отыр. Қазіргі қоғамның алдында тұрған басты міндеттердің бірі — балалар мен жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтың алдын алу, кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың өсуіне жол бермеу жайлы және бұл қазіргі уақытта аса өткір мәселе екендігі айтылды. Жиналысқа Түркістан қаласы әкімдігінің Ішкі саясат бөлімі «Жастар ресурстық орталығы» маманы Салтанат Ержанқызы, Түркістан ҚПБ ЖПҚ бастығының орынбасары, полиция майоры С.Құлбайымбетов, Түркістан ҚПБ жедел уәкіл полиция майоры М.Тұрсынбек, Түркістан ҚПБ ЖПҚ учаскелік инспекторы полиция майоры Н.Тұрсынбекұлы, Түркістан ҚПБ ЖПҚ ЮПТ УПИ плиция аға лейтенанты Д.Қонырбаев, Түркістан ҚПБ ЖПҚ инспекторы полиция лейтенанты Б.Мейірхан қатысты. Жиналыстың негізгі тақырыбы бойынша Түркістан ҚПБ жедел уәкіл полиция майоры М.Тұрсынбек қала көлемінде кәмелетке толмағандар арасында жалпы орын алып отырған құқық бұзушылықтарға тоқтала кетіп, кәмелетке толмағандар 14 жастан бастап қылмыстық жауапкершілікке, ал 16 жастан бастап әкімшілік құқық бұзушылық бойынша жауапкершілікке тартылатынын ескертіп, қылмыс түрлерін саралап, оның жауапкершілігі жайлы түсіндіріп өтті. Насихаттау тобының мүшесі, Түркістан қаласы әкімдігінің Ішкі саясат бөлімі «Жастар ресурстық орталығы» маманы Салтанат Ержанқызы діннің ұрпақ тәрбиесіне ерекше көңіл бөлетінін, балаларға иманды да инабатты, елі мен жерін сүйетін тұлға болу керектігін айтып, оларды өтірік айту, ұрлық жасау сияқты түрлі зиянды заттардан, әрекеттерден аулақ болуға шақырды. Түркістан ҚПБ ЖПҚ ЮПТ УПИ полиция аға лейтенант Қоңырбаев Дархан жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылық түрлеріне сипаттама беріп, деректер келтіріп, қылмыс жасалған жағдайда әрбір азамат заңда көрсетiлген ереже бойынша жауапкершiлiкке тартылатынын, сыбайлас жемқорлықтың қоғамға әсерін, Қазақстанда заң бойынша кәмелетке толмаған жас өспірімдерге түнгі сағат 22.00-ден кейін компьютерлік клубтарда отыруға және түнгі сағат 23.00-ден кейін көшеде ата-анасыз жүруге тыйым салынғанын айтып өтті. Құқықтық білім беру арқылы жасөспірім құқықтың не екенің ұғынады және оның санасы қалыптасып, дамиды. Өскелең ұрпақтың дұрыс тәрбие алып, қоғамдағы құқықтарын пайдалана біліп, қатыгездіксіз өмірлерінің сақталуы жолында аянбай еңбек ету – біздің басты парыз. Сондықтан да, жаһандану үрдісі басым болып, батыстық өркениетке еніп келе жатқан қазіргі кезеңге жас жеткіншектерді жаңа заман талабына сай озық ұлттық дәстүр рухы негізінде тәрбиелеп, игі нәтижелерге жету жолында аянбай еңбек етейік.
Айта кету керек, жемқорлықпен күрестегі әлемдік тәжірибе әртүрлі мемлекеттердің заңнамалық, әкімшілік және құқықтық шаралар арқылы сыбайлас жемқорлықты азайтуға және алдын алуға бағытталған әрекеттерін қамтиды. Әлемде жемқорлықпен күресте табысты болған елдер түрлі стратегиялар мен әдістерді қолданған. Әлемде аталған мәселемен күресте бірнеше ел табысты нәтижеге жетіп отыр. Сингапур жемқорлықты ең аз деңгейде ұстап тұрған елдердің бірі. 1960 жылдары бұл елде сыбайлас жемқорлық кеңінен таралған болатын. Бірақ үкімет жемқорлыққа қарсы қатаң саясат жүргізіп, арнайы органдарды құру арқылы мәселені шеше алды. Жемқорлыққа қарсы қатаң заңдар қабылданды, жемқорлыққа қатысы бар адамдарға ауыр жазалар қарастырылды. Мемлекеттік қызметкерлердің жалақысын арттыру арқылы олардың пара алуға деген қызығушылығын төмендетті. Жемқорлыққа қарсы тәуелсіз бюро (Corrupt Practices Investigation Bureau, CPIB) құрылды, ол жемқорлыққа қатысты істерді тергеуге және қудалауға тікелей жауапты болды. Швецияда қоғамдағы ашықтық пен есеп беру жүйелері сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендетуге көмектесті. Атап айтсақ, мемлекеттік органдардың қызметі ашық, әрбір азамат мемлекеттік қызметкерлердің шешімдері мен құжаттарын тексере алады. Жемқорлық әрекеттері анықталған жағдайда құқық қорғау органдары шұғыл және тиімді шаралар қолданады. Швед қоғамында этикалық нормаларды сақтау дәстүрі қатты дамыған, бұл жемқорлыққа қарсы қоғамдық бақылаудың жоғары деңгейін қамтамасыз етеді. 1970 жылдарға дейін Гонконгте сыбайлас жемқорлық кең тараған еді, бірақ кейінгі онжылдықтарда үкімет пен халықтың бірлескен шаралары арқылы ол күрт төмендеді. Ол үшін жемқорлыққа қарсы тәуелсіз комиссия (Independent Commission Against Corruption, ICAC) құрылды. Бұл орган үш бағытта жұмыс істеді — алдын алу, тергеу және қоғамды хабардар ету. Жемқорлыққа қарсы іс-шараларға халықтың қатысуы маңызды рөл атқарды. Халық арасында жемқорлықты қабылдамау мәдениеті қалыптасты. Қызметкерлердің кәсіби деңгейін көтеріп, олардың адалдығын арттыру мақсатында реформалар жүргізілді. Қазақстан жемқорлықпен күресу мақсатында бірқатар шаралар қабылдап келеді. Мысалы, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі жұмыс істейді, онда парақорлықты, қызмет бабын асыра пайдалану сияқты қылмыстарға қарсы күрес жүргізіледі. Цифрлық үкімет пен электрондық мемлекеттік қызметтерді енгізу арқылы сыбайлас жемқорлықты азайту мақсатында да қадамдар жасалуда. Дегенмен, тиімділігі әлі де арттыруды қажет етеді. Сондықтан аталған бағытта кешенді шаралар жүзеге асып келе жатыр.
