ШЫМКЕНТТЕ ЖАҢА АЯЛДАМАЛАР ОРНАТЫЛУДА
Шымкент қаласы – Қазақстанның оңтүстігіндегі ең ірі өнеркәсіп, мәдениет және сауда орталықтарының бірі. Халық санының жылдан-жылға өсуі, экономикалық белсенділіктің артуы, урбанизация үдерісі қаланың көлік инфрақұрылымына үлкен салмақ салып отыр. Қала тұрғындарының негізгі қозғалыс құралы – қоғамдық көлік, оның ішінде автобустар болып табылады. Осыған орай, Шымкентте соңғы жылдары қоғамдық көлік жүйесін жетілдіру, аялдамалар орнату, автобустарды жаңарту жұмыстары қарқынды жүргізіліп келеді. Бұл шаралар қала ішіндегі көлік қатынасын реттеп қана қоймай, тұрғындардың өмір сүру сапасын көтеруге, уақытты үнемдеуге, экологиялық жағдайды жақсартуға бағытталған. Қазіргі заманғы қалаларда қоғамдық көлік жүйесінің тиімділігі – әлеуметтік-экономикалық дамудың бір көрсеткіші. Қала тұрғындары үшін комфортты, қауіпсіз, жылдам және қолжетімді қоғамдық көлік желісі – өмір сүру сапасын арттырудағы маңызды фактор. Шымкентте тұрғындардың сұранысы мен көлік ағынының өсуіне байланысты бұрыннан қалыптасқан автобустар паркі мен аялдамалар жүйесін қайта қарау қажеттілігі туындады.
Ескі автобустардың техникалық жағдайы, олардың экологиялық талаптарға сай келмеуі, аялдамалар инфрақұрылымының жеткіліксіздігі, адамдардың бағдарлар, қозғалыс кестелері туралы ақпаратқа қолжетімділігінің төмендігі – бұл мәселелер өткен кезеңде қала тұрғындарын жиі мазалайтын. Сондықтан жаңа аялдамалар орнату және автобустарды жаңарту процестері Шымкенттің даму стратегиясында басты орын алды. Қоғамдық көлік инфрақұрылымын жетілдіруде заңнамалық-нормативтік база мен мемлекеттік бағдарламалардың орны ерекше. Қазақстан Республикасының «Автомобиль көлігі туралы» Заңы, мемлекеттік және жергілікті деңгейдегі көлік саласын дамыту бағдарламалары, «Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамыту бағдарламасы, «Цифрлық Қазақстан» сияқты ірі жобалар шеңберінде Шымкентте қоғамдық көлік жүйесін жаңғыртуға қолдау көрсетілді. Мемлекеттік органдар (қала әкімдігі, көлік басқармасы) мен бизнестің әріптестік қарым-қатынасы арқылы инвестициялар тартылып, жаңа автобустар сатып алуға, аялдамалар салуға қаржы бөлінді. Сонымен бірге, халықаралық қаржы институттарымен ынтымақтастық орнатып, заманауи экологиялық таза автобустарды лизинг негізінде алу, халықаралық стандарттарға сай аялдамалар кешендерін орнату мүмкіндігі пайда болды. Аялдамалар – қоғамдық көлік инфрақұрылымының негізгі элементі. Олар жолаушылардың автобустарды күту орны ғана емес, ақпарат тарату, қауіпсіздік қамтамасыз ету, қаланың келбетін жақсарту құралы болып табылады. Шымкентте соңғы жылдары аялдамалар орнату жұмыстарына ерекше көңіл бөлінді. Жаңа аялдамалар қаланың сәулеттік стиліне сай келетін, берік материалдардан жасалған, орындықтармен жабдықталған, күннен, жауын-шашыннан қорғауға арналған шатыры бар етіп тұрғызылды. Бұл жолаушыларға жайлылық әрі қауіпсіздікті қамтамасыз етеді. Кейбір аялдамаларға электронды ақпараттық тақталар орнатылып, автобустардың келу уақыты, бағыттары туралы нақты ақпарат беріледі. Бұл жолаушылардың уақытты үнемдеуіне, қозғалыс кестесін алдын ала жоспарлауына мүмкіндік туғызады. Аялдамалар қала ішінде логистикалық тұрғыдан тиімді жерлерге орналастырылады. Бұл ретте жаяу жүргіншілер ағыны, тұрғын үй кешендері мен ірі орталықтардың орналасуы, көшелер мен жол қиылыстары ескеріледі. Нәтижесінде аялдамалар тұрғындар үшін қолжетімді, қауіпсіз және ыңғайлы орындарға айналады. Жаңа аялдамалар қаланың мәдениеті мен бейнесін толықтырып, сәулеттік келбетіне гармония қосады. Көркемдік безендіру, қаланың символдары мен түстерін пайдалану, жарнамалық баннерлерді реттеу – қала имиджін жақсартуға ықпал етеді. Қаламыздың тұрғындарына қолайлы жағдай жасау мақсатында жаңа аялдама павильондары орнатылып жатыр. Қазіргі таңда қала аумағында жалпы саны 2335 аялдама орны бар. Ағымдағы жылы қажетті аймақтарға 742 жаңа павильон орнатылды, ал жыл соңына дейін бұл көрсеткіш 877-ге дейін артады. Шымкент қаласындағы көлік реформасының басты бағыттарының бірі – автобустар паркін жаңарту. Ескі автобустарды ауыстыру арқылы жолаушыларды тасымалдау сапасын арттыру, экологиялық ахуалды жақсарту, отын шығынын азайту мен тиімділікті ұлғайту көзделді. Қала экологиясын жақсарту мақсатында табиғи газбен (CNG) немесе электр қуатымен жүретін автобустар сатып алынды. Бұл атмосфераға шығатын зиянды заттар көлемін қысқартып, қала тұрғындарының денсаулығына оң әсерін тигізеді. Сонымен қатар, мұндай көліктер отын шығынын үнемдейді, техникалық қызмет көрсету шығындарын азайтады. Жаңа автобустарға бейнебақылау камералары, GPS навигация жүйелері, электронды билеттеу жүйесі орнатылады. Бұл тәртіпті, қауіпсіздік пен ұтымды басқаруды қамтамасыз етеді. Автобустардың қозғалысын онлайн бақылау мүмкіндігі жолаушыларға қолайлы, себебі олар электронды платформалар немесе мобильді қосымшалар арқылы автобустың қайда келе жатқанын біліп, уақыттарын тиімді жоспарлай алады. Жаңа автобустарда кондиционерлер, жайлы орындықтар, кең ішкі кеңістік қарастырылған. Бұл жолаушыларға ауа райына қарамастан қолайлы жағдайда сапар шегуге мүмкіндік береді. Қоғамдық көлікпен жүргенде адамның өзін жайлы сезінуі көлік пайдаланушылардың санын арттыруға әсер етеді. Аялдамалар орнату және автобустарды жаңарту жұмыстары тек әкімдіктің ішкі мәселесі емес, қаланың барша тұрғындарының мүддесін қозғайтын қоғамдық процестер. Сондықтан Шымкент қаласының әкімдігі қоғамдық тыңдаулар, әлеуметтік желілердегі пікірталастар, БАҚ арқылы тұрғындардың ұсыныстарын тыңдап, кері байланыс орнатады. Жолаушылар қарбалас уақытта автобустардың жетіспеушілігі, аялдамалардың ыңғайсыз орналасуы, ақпарат тапшылығы сияқты проблемаларды атап көрсетсе, әкімдік бұл сын-пікірлерді назарға алады. Осылайша қала билігі өзгерістер мен жобаларды қоғамның талаптарына бейімдеп, тиімдірек шешімдер қабылдайды. Жүргізіліп жатқан жобалардың барысы, шығындар көлемі, мердігерлер туралы ақпарат ашық жарияланып, тұрғындар алдында есеп беріледі. Бұл сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтады және халықтың мемлекеттік органдарға деген сенімін нығайтады. Аялдамалар орнату мен автобустарды жаңарту жобаларын іске асыру үшін қаржыландыру мәселесі маңызды. Шымкент қаласында бұл бағытта бірнеше тетіктер пайдаланылады. Шымкент қаласы қоғамдық көлік саласын жетілдіруде халықаралық тәжірибеден үйренуде. Дамыған елдердің (Жапония, Оңтүстік Корея, Германия, Франция) қоғамдық көлік жүйесіндегі озық үлгілер, технологиялық шешімдер, басқару модельдері зерттеліп, жергілікті жағдайға бейімделеді. Мысалы, қауіпсіздік және билеттеу жүйелерін жақсарту, электронды карталар арқылы төлем жасау, ақылды аялдамалар құру – осындай тәжірибелердің нәтижесі. Халықаралық конференциялар, форумдар мен көрмелерге қатысу, әріптестік меморандумдар жасасу арқылы Шымкент қаласы қоғамдық көлік саласындағы мамандардың біліктілігін арттырып, әлемдік трендтермен танысады. Цифрлық трансформация қоғамдық көлік секторын да қамтуда. Шымкентте автобустар қозғалысын қадағалайтын мобильді қосымшалар, электронды билеттеу жүйесі, аялдамалар туралы ақпарат беретін сайттар мен платформалар қолданылады. Бұл жолаушыларға автобустың келу уақытын нақты білуге, жол жүру бағыттарын алдын ала жоспарлауға, электронды төлем арқылы контактсыз төлем жасауға, тарифтер, акциялар, өзгерістер туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Цифрлық шешімдер қызмет көрсету сапасын арттырып, «ақылды қала» тұжырымдамасын іске асыруға ықпал етеді. Автобустарды жаңарту жобасы тек көлік қатынасын жетілдірумен шектелмейді, ол қаланың экологиялық жағдайына да оң әсерін тигізеді. Табиғи газбен жүретін немесе электр автобустарды қолдану ауаға шығатын зиянды заттар көлемін азайтады, қала ортасындағы шуды төмендетеді, энергия ресурстарын тиімді пайдаланады. Бұл тұрақты даму қағидаттарына сай келеді және Шымкенттің экологиялық тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Қоғамдық көлік жүйесін жетілдіру тек инфрақұрылымдық емес, сонымен қатар әлеуметтік-мәдени аспектілерді де қамтиды. Аялдамалар мен автобустар жаңарып, цифрлық технологиялар енгізілгенімен, жолаушылар мәдениеті де дамуы керек. Аялдамалар орнату мен автобустарды жаңарту жобалары экономикалық тұрғыдан да тиімді. Жаңа автобустарды сатып алу, техникалық қызмет көрсету орталықтарын ашу, аялдамаларды салу жұмыстары жергілікті кәсіпорындар мен мердігерлерге тапсырыс беріп, қосымша жұмыс орындарын ашады. Бұл жергілікті экономиканы жандандырып, халықтың табысын арттыруға, өңірлік бәсекеге қабілеттікті күшейтуге ықпал етеді. Қаланың көлік жүйесін жетілдіруде мемлекеттік органдар мен бизнес секторының тығыз ынтымақтастығы маңызды. Мысалы, жеке компаниялар инновациялық шешімдер ұсынады, сапалы автобустар мен жабдықтарды жеткізеді. Мемлекеттік органдар қолдау көрсетіп, нормативтік базаны жетілдіреді, инвестициялық жобаларды мақұлдайды. Үкіметтік емес ұйымдар, сарапшылар және қоғамдық кеңестер тәуелсіз бағалау жүргізіп, қоғамдық мүддені қорғайды. Бұл ынтымақтастық бірлескен күш-жігермен тұрақты және сапалы көлік инфрақұрылымын қалыптастыруға бағытталған. Шымкент қаласында қоғамдық көлік жүйесін жетілдіру шаралары жалғаса береді. Алдағы уақытта автобус паркін толық жаңарту, электр автобустар үлесін арттыру, жаңа аялдамаларды ақылды технологиялармен жарақтандыру, төлем жүйелерін жетілдіру, веложолдар, жаяу жүргіншілер жолдары, жеңіл рельсті трамвай желісі сияқты көлік түрлерін дамыту, ауқымды көлік хабтарын құру арқылы қаланың ішкі және сыртқы қозғалысын оңтайландыру жұмыстары қолға алынбақ. Бұл шаралар Шымкентті Орталық Азиядағы көлік қатынасы тиімді дамыған, өмір сүруге қолайлы қалаға айналдыруға мүмкіндік береді. Аялдамалар орнату мен автобустарды жаңарту жұмыстарының тиімділігін арттыру үшін қоғамдық бақылау да қажет. Қоғамдық кеңестер, тұрғындар, сарапшылар, журналистер жобаларды қадағалап, ұсыныстар енгізеді. Қоғамдық тыңдаулар арқылы халықтың пікірі ескеріледі, сыбайлас жемқорлық қаупі азаяды. Мұның нәтижесінде қабылданған шешімдердің сапасы артып, тұрғындар мен билік арасындағы сенім нығаяды. Аялдамалар мен автобустарды жаңарту жұмыстары ұзақмерзімді нәтижеге бағытталған. Жаңа инфрақұрылым, сапалы көлік паркі, цифрлық технологиялар – мұның бәрі қомақты инвестицияны талап етеді. Дегенмен дұрыс жоспарлау, тиімді басқару, қоғамдық мүдде мен экологиялық талаптарды ескеру арқылы бұл жобалар экономикалық пайда, әлеуметтік тиімділік және экологиялық тұрақтылық әкеледі. Шымкент қаласында жүргізіліп жатқан жобалар туралы ақпарат тұрғындарға қолжетімді. Әкімдіктің ресми сайтында, әлеуметтік желілерде мердігерлер, мерзімдер, қаржы сомалары туралы мәліметтер жарияланады. Есеп беру кездесулері, брифингтер, сұхбаттар арқылы әкімдік қызметкерлері, көлік басқармасының мамандары, мердігер компания өкілдері халыққа жобалардың барысын түсіндіреді. Бұл ақпараттық ашықтық сенімді арттырып, жобаларды қабылдауды жеңілдетеді. Аялдамалар орнату мен автобустарды жаңарту тек автобустар желісін жетілдірумен шектелмейді. Жаяу жүргіншілер үшін қолайлы жағдай жасау, велосипед инфрақұрылымын дамыту, такси қызметтерін реттеу, көлік тұрағын ұйымдастыру арқылы Шымкентте үйлесімді көлік жүйесі қалыптасады. Бұл қала тұрғындарының мобильділігін арттырып, жалпы көлік қызметтерінің қолжетімділігі мен сапасын көтереді. Автобус паркін жаңарту, аялдамалар салу белгілі шығындарды талап етеді. Тариф саясатын дұрыс белгілеу – маңызды мәселе. Шымкент қаласы тарифтердің негізділігін, әлеуметтік әл-ауқаты төмен топтар үшін жеңілдіктер ұсынуды, электронды билеттеу жүйесін енгізу арқылы қаржылық тұрақтылық пен қоғамдық көліктің қолжетімділігін қамтамасыз етуге тырысады. Бұл теңгерімді шешімдер қаланың көлік жүйесін ұзақмерзімді дамытуды қамтамасыз етеді. Қоғамдық көлік жүйесін дамытуда гендерлік аспектілер мен әлеуметтік әділеттілікті ескеру де маңызды. Мысалы, аялдамаларды мүгедектігі бар адамдарға қолайлы етіп бейімдеу, балалар арбасы бар ата-аналарға ыңғайлы жағдай жасау, жасы үлкен адамдарға арналған орындықтарды қарастыру, қауіпсіздікті қамтамасыз ету арқылы аялдамалар барша тұрғындарға бірдей қолжетімді болады. Шымкент қаласында аялдамалар орнату мен автобустарды жаңарту жұмыстары – кешенді реформалардың бір бөлігі. Бұл қадамдар қаланың көлік инфрақұрылымын жетілдіріп, жолаушыларға жайлы, қауіпсіз және тиімді қозғалыс мүмкіндігін ұсынып, уақытты үнемдеуге, экологияны жақсартуға, экономиканы дамытуды қолдауға бағытталған. Шаралардың нәтижесінде қаланың келбеті өзгеруде: заманауи аялдамалар, таза және ыңғайлы автобустар, цифрлық технологияларды пайдалану қоғамдық көлікке деген сенім мен сұранысты арттырады. Алдағы уақытта да бұл бағытта жаңа жобалар, инновациялар, халықаралық тәжірибені енгізу арқылы Шымкент қаласы қала тұрғындары мен қонақтары үшін қазіргі заман талаптарына сай қоғамдық көлік жүйесін қалыптастыра бермек.
