ОҚУШЫЛАРҒА АРНАЛҒАН АШЫҚ ЕСІК КҮНІ ӨТТІ
Кәмелетке толмағандар арасындағы құқықбұзушылықтардың алдын алу және олардың құқықтық сауаттылығын арттыру мақсатында Шымкент қаласы ПД Еңбекші ауданының полиция басқармасының ғимаратында білім беру ұйымдарының оқушылары үшін ашық есік күні өткізілді. Іс-шараға М.Тынышбаев атындағы теміржол колледжі, «Достық» колледжінің студенттері және жалпы білім беру ұйымдарының оқушылары қатысты.
200-ге жуық білімгер қатысқан шара барысында жасөспірімдерге Еңбекші ауданы полиция басқармасының ғимараты, криминалды полиция, анықтау, тергеу бөлімдерінің қызметтік міндеттері, жедел-криминалистика бөлімінің құрылғылары, кезекші бөлімнің жұмыстары, ішкі істер органының арнайы құралдары мен автокөліктері таныстырылып, сала мамандары түсіндірме жұмыстарын жүргізді. Аталған іс-шараға департаменттің жергілікті полиция қызметі басқармасы бастығының орынбасары полиция полковнигі Е.Ниязов, Еңбекші АПБ-ның бастығы полиция подполковнигі Ж.Бейсенов, қалалық прокуратураның басқарма бастығы Ж.Досанов, ауданы прокуроры С.Әбдиев, денсаулық сақтау басқармасының психолог маманы және басқа да мүдделі орган өкілдері қатысып, оқушыларға түсіндірме жұмыстарын жүргізіп, пікір алмасып, қызықтырған сұрақтарына толыққанды жауап берді. Бүгінгі таңда кәмелетке толмағандар арасындағы құқықбұзушылықтар – тек Қазақстанның ғана емес, көптеген дамыған және дамушы мемлекеттердің ортақ мәселесі. Жасөспірімдер – қоғамның болашағы, әлеуметтік-экономикалық, мәдени және рухани дамудың негізі саналатын адам капиталы. Олар бүгінгі күні қандай құндылықтармен сусындаса, ертеңгі күні сол құндылықтарды қолдап-қорғайды, мемлекет дамуына үлес қосады. Алайда жастардың, әсіресе кәмелетке толмаған жасөспірімдердің арасындағы құқықбұзушылықтардың көбеюі, олардың қылмыс әлемімен бетпе-бет кездесуі – тұтастай қоғам үшін қатерлі құбылыс. Шымкент – Қазақстандағы халқы ең тығыз қоныстанған, жас әрі қарқынды дамып келе жатқан мегаполистердің бірі. Қалада демографиялық өсім жоғары, жастар үлесі едәуір қомақты. Сондықтан да мұнда кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасындағы әлеуметтік-экономикалық мәселелер де айқын сезіледі. Қалада жұмыссыздық, урбанизация, әлеуметтік теңсіздік, тұрмыс жағдайының әркелкілігі, білім беру жүйесінде кездесетін олқылықтар және бұқаралық мәдениеттің теріс әсері жасөспірімдердің мінез-құлқына тікелей ықпал етеді. Осы аталған факторлар жасөспірімдерді құқықбұзушылыққа жетелеуі мүмкін. Жасөспірімдердің құқықбұзушылыққа бару себептері сан алуан. Көптеген отбасы материалдық қиындықтармен бетпе-бет келіп, балаларын дұрыс қадағалауға мүмкіндігі жоқ. Ата-ана жұмыста жүріп, бала уақытын көшеде өткізеді. Нәтижесінде бала әлеуметтік бақылаудан тыс қалады. Кейбір мектептерде білім беру сапасының төмендігі, мұғалімдердің тәрбиелік жұмыста әлсіздік танытуы немесе мектеп пен ата-ана арасындағы байланыстың үздіксіз болуы – жасөспірімнің әлеуметтік ортадан қол үзіп, теріс топтар ықпалына түсуіне себеп. Жасөспірімдер бір-біріне еліктегіш. Егер топта теріс әдеттер, құқықбұзушылыққа бейімділік байқалса, сол ортаға қосылған бала да белгілі бір деңгейде соған тартылуы мүмкін. Қазіргі заманғы интернет, әлеуметтік желілер, кейде зорлық-зомбылықты насихаттайтын материалдар жасөспірімнің психологиясына әсер етеді. Балаларға арналған оң ақпарат аз болса, олар теріс пиғылды ақпаратқа тез алданады. Осылайша, Шымкенттегі кәмелетке толмағандар арасындағы құқықбұзушылықтардың алдын алу шаралары кешенді болуға тиіс. Бұл – тек бір орган немесе мекеменің емес, жалпы қоғамның міндеті. Қазақстан Республикасы заңнамалары кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғауға, олардың құқықбұзушылыққа жол бермеуіне бағытталған нақты нормалар ұсынады. Қылмыстық және әкімшілік кодекстерде кәмелетке толмағандардың жауапкершілігі жеңілдетілген түрде қарастырылуы, оларды тәрбиелеу, түзету жұмыстарына басымдық берілуі – баланың психологиясын ескерген қадам. «Қазақстан Республикасындағы Баланың құқықтары туралы» Заң, «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Кодекс, «Білім туралы» Заң, «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Заң, т.б. нормативтік-құқықтық актілер балаларды қорғау және олардың заңсыз әрекеттерінің алдын алу мәселелерін құқықтық негізде айқындайды. Шымкент қаласының жергілікті органдары да осы құқықтық базаны пайдалана отырып, жасөспірімдер арасындағы құқықбұзушылықтармен күресуге бағытталған аймақтық бағдарламалар мен стратегияларды әзірлеп, жүзеге асыруда. Кәмелетке толмағандар арасында құқықбұзушылықтардың алдын алу шараларында мектептің рөлі айрықша. Мектеп – жас ұрпақтың негізгі қалыптасу ортасы. Білім беру мекемелерінде тәрбие жұмысы жүйелі жүргізілуге тиіс. Шымкент қаласының білім беру басқармасы мен құқық қорғау органдары өзара ынтымақтастықта болып, мектеп ішінде тәртіп пен қауіпсіздік мәселелеріне ден қояды. Мектептерде полиция инспекторлары бекітіледі. Олар оқушылармен кездесіп, құқықтық түсіндіру жұмыстарын жүргізеді, қиын жағдайға тап болған балаларға кеңес беріп, оларға құқықтық қолдау көрсетеді. Инспекторлардың тұрақты қатысуы құқықбұзушылық деңгейін төмендетуге ықпал етеді. Мектеп бағдарламасына құқықтық пәндерді енгізу, заңгерлерді, психологтарды, наркологтарды шақырып дәрістер оқу оқушылардың құқықтық сауаттылығын арттырады. Оларға заң бұзудың салдары, жауапкершілік жүктемесі, әділетсіздіктің зияны түсіндіріледі. Мектептегі психологтардың жұмысы оқушыларға эмоционалдық қиындықтарды жеңуге, күйзелісті жағдайларда өзін-өзі ұстауға, агрессиядан аулақ болуға көмектеседі. Психологтар ата-аналармен тығыз байланыста болып, балаға дер кезінде қолдау көрсетуге мүмкіндік алады. Отбасы – бала үшін алғашқы мектеп. Мұнда қалыптасқан құндылықтар жүйесі, тәрбие үлгілері бала мінез-құлқын айқындайды. Шымкент қаласының жергілікті органдары отбасылық тәрбие мәселесіне терең көңіл бөліп, ата-аналарды оқыту, оларға кеңес беру, әлеуметтік көмек көрсету шараларын іске асырады. Білім беру мекемелері ата-аналар үшін құқықтық сауаттылықты арттыратын семинарлар, тренингтер, психологтар мен заңгерлердің дәрістерін ұйымдастырады. Мұндай шаралар ата-аналардың тәрбие беру дағдыларын жақсартып, баламен дұрыс қарым-қатынас жасауға үйретеді. Көпбалалы, әлеуметтік тұрмысы төмен отбасыларға әлеуметтік қызметтер тарапынан көмек беріледі. Материалдық, психологиялық қолдау көрсету ата-аналарды балаларына көбірек көңіл бөлуге, олардың құқықбұзушылыққа бармауына жағдай жасауға мүмкіндік береді. Заңнамада қарастырылғандай, баласының құқықбұзушылығына бей-жай қараған ата-анаға әкімшілік жауапкершілік жүктеледі. Бұл ата-аналарды балаларының тәртібіне мұқият болуға ынталандырады. Шымкенттегі кәмелетке толмағандар арасындағы құқықбұзушылықтарға қарсы күресте қоғамдық ұйымдардың, үкіметтік емес ұйымдар мен жастар бірлестіктерінің де үлесі зор. Олар мемлекеттік органдармен ынтымақтастықта түрлі шаралар өткізеді. Әртүрлі үйірмелер, спорттық клубтар, би, театр студиялары, тіл үйрету курстары – жастардың бос уақытын тиімді өткізуіне ықпал етіп, олардың құқықбұзушылықтан аулақ болуына септігін тигізеді. Волонтерлік қызмет жасөспірімдердің бойында адамгершілік, қайырымдылық, жауапкершілік сезімдерін дамытады. Олар мұқтаж жандарға көмектесіп, пайдалы істермен айналыса отырып, теріс жолдан аулақ жүреді. Қоғамдық ұйымдар әлеуметтік желілерде құқықтық сауаттылықты арттыратын бейнероликтер, инфографикалар, мақала-материалдар жариялап, жастарды адамгершілікке, құрметке, тәртіптілікке шақырады. Қазіргі заманда ақпараттық кеңістікте жасөспірімдер еркін қозғалып, кез келген ақпаратқа қол жеткізе алады. Осы орайда Шымкент қаласының жергілікті билігі, құқық қорғау органдары, білім беру мекемелері мен қоғамдық ұйымдар ақпараттық технологиялар мүмкіндігін тиімді пайдалануға тырысады. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқықбұзушылықтардың алдын алуда полиция қызметі маңызды рөл атқарады. Шымкент қаласы полиция департаменті «Жасөспірім» және басқа да профилактикалық іс-шараларды тұрақты түрде өткізеді. Құқықбұзушылыққа барған кәмелетке толмағандармен психологиялық түзету жұмыстары жүйелі түрде жүргізілуі тиіс. Шымкентте бұл бағытта әлеуметтік-психологиялық орталықтар, дағдарыс орталықтары, арнайы түзету мекемелері бар. Кәмелетке толмағандар арасындағы құқықбұзушылықтар – жаһандық құбылыс. Шымкент қаласы халықаралық тәжірибені зерделей отырып, дамыған елдердің озық үлгілерін енгізуге талпынады. Халықаралық семинарлар, тәжірибе алмасу бағдарламалары, бірлескен жобалар арқылы шетелдік психологтар, құқық қорғаушылар, педагогтар мен әлеуметтік қызметкерлердің тәжірибесі пайдаланылып, жергілікті жағдайға бейімделеді. Шымкенттегі кәмелетке толмағандар арасындағы құқықбұзушылықтардың алдын алу шаралары – кешенді, жан-жақты және тұрақты түрде жүргізіліп келе жатқан стратегиялық бағыт. Бұл шаралардың маңызы зор, себебі жасөспірімдер – ертеңгі елдің тірегі, болашағы. Олардың құқықбұзушылыққа баруы тек жеке адам тағдырына әсер етпей, жалпы қоғамның тұрақтылығына, қауіпсіздігіне нұқсан келтіреді. Мектептерде құқықтық білім беру, отбасылық қолдауды арттыру, қоғамдық ұйымдардың белсенді қатысуы, полиция инспекторларының профилактикалық жұмысы, психологиялық оңалту орталықтарының қызметі, ақпараттық технологияларды пайдалану – осының бәрі кәмелетке толмағандардың құқықбұзушылықтарын азайтуға бағытталған. Алдағы уақытта да Шымкент қаласы билік органдары мен қоғамдық институттар бірлесіп жұмыс істей отырып, кәмелетке толмағандар арасындағы құқықбұзушылық деңгейін төмендетіп, жасөспірімдердің дамуы мен тәрбиесіне жағдай жасайтынына сенімдіміз. Бұл – тек құқық қорғау немесе білім беру саласының ғана емес, бүкіл қоғамның ортақ мақсаты әрі міндеті. Еліміздің болашағы жарқын болсын десек, бүгінгі жасөспірімдерге дұрыс бағыт-бағдар беріп, олардың қауіпсіз, құқықтық сауатты, рухани бай ортада жетілуін қамтамасыз етуіміз қажет.
