ЮНЕСКО НҰРҒИСА ТІЛЕНДИЕВТІҢ ТАРИХИ МАҢЫЗЫ БАР 100 ЖЫЛДЫҚ МЕРЕЙТОЙЫНА АРНАЛҒАН ІС-ШАРАЛАРДЫ ЖОҒАРЫ БАҒАЛАДЫ

Бұған дейін хабарланғандай, ЮНЕСКО көрнекті қазақ композиторы және дирижеры Нұрғиса Тілендиевтің биылғы 100 жылдық мерейтойын тарихи маңызы бар мерейтойлар тізіміне енгізді. Осыған орай ұйымның Париж қаласындағы штаб-пәтерінде «Шабыт тамырлары: Нұрғиса Тілендиевтің мұрасы» атты Халық аспаптары бойынша халықаралық көрме ұйымдастырылды.

Іс-шара Түркі мәдениеті және мұрасы қорының белсенді қолдауымен, Қазақстан Республикасының ЮНЕСКО жанындағы Тұрақты Өкілдігі, Алматы қаласы әкімдігі және Алматы қаласы Мұражайлар бірлестігінің ұйымдастыруымен жүзеге асырылды.

Көрмеде Алматы қаласы Мұражайлар бірлестігінің қорынан 60-тан астам экспонат қойылған. Олардың қатарында автордың сирек қолжазбалары, партитуралары, жеке заттары және аңызға айналған «Дариға домбырасы» бар. Бұл домбыраны кезінде Нұрғиса Тілендиевке оның ұстазы, ұлы қазақ музыкатанушысы әрі композиторы Ахмет Жұбанов сыйға тартқан.

Көрме бес бөлімнен тұрады. Бұл бөлімдер Нұрғиса Тілендиевтің өмір жолын қамтиды. Сондай-ақ, Ықылас атындағы Қазақ ұлттық халық аспаптары мұражайының коллекциясынан түркі халықтарына тән музыкалық аспаптар бөлек бөлімде қойылған.

Жобаның мақсаты — Қазақстанның музыка мұрасын халықаралық аренада насихаттау.

Айта кетейік, бұл көрме ЮНЕСКО тарапынан халықаралық мәдени ынтымақтастық пен халықтар арасындағы диалогты ілгерілету тұрғысынан маңызды оқиға ретінде бағаланды. Көрменің ашылуында сөз сөйлеген ЮНЕСКО өкілдері Нұрғиса Тілендиевтің халық музыкасын классикалық музыкамен ұштастырған сирек дарын иесі екенін атап өтіп, оның мұрасын адамзаттың ортақ мәдени құндылығы ретінде бағалады.

Жалпы, ЮНЕСКО бұл мерейтойды мәдени әртүрлілікті сақтау мен насихаттаудың үлгілі бастамасы ретінде жоғары бағалады.

Түркі дүниесі Мәдениет және мұра халықаралық қорының президенті Ақтоты Райымқұлованың айтуынша, бұл — кездейсоқ емес:

«Көрнекті композитор Нұрғиса Тілендиевтің шығармашылығы заманауи композиторлық мектебімізге де, орындаушылық өнерге де зор әсер етті. Егер ол болмағанда, музыка мүлде басқа арнада дамитын еді. Оның оркестрге арнап жазған шығармалары мен туындылары ерекше әуезділігімен тамсандырады. Бұл сөзсіз — біздің мақтанышымыз, қазақ музыка өнерінің мақтанышы».

Классикалық және ұлттық музыканы синтездеп, қазақ музыка мектебінің негізін қалаушылардың бірі ретінде тарихта қалған Нұрғиса Тілендиев 1925 жылдың 1 сәуірінде Алматы өңіріндегі Шілікәмір ауылында дүниеге келген. Кейін бұл ауыл оның құрметіне аталған. Әкесі — домбырашы, анасы — вокал мен музыка аспаптарын сүйетін жан болған, музыкамен тыныстаған осындай отбасында өскен Нұрғиса бес жасында-ақ фортепианода ойнай бастаған.

1937 жылы Нұрғиса Тілендиев Ахмет Жұбановтың жетекшілігіне алынды. Туа біткен дарынымен ерекшеленген бұл бала 12 жасында оркестрдің концертмейстері, ал 14 жасында бас директордың көмекшісі атанды. Ұлы Отан соғысы басталғанда, жасын үлкейтіп көрсетіп, майданға өзі сұранып кеткен.

Соғыстан кейін Қазақ мемлекеттік консерваториясының халық аспаптары факультетіне оқуға түсіп, кейін Мәскеу консерваториясына алғашқы қазақ студенті ретінде қабылданды. Ол профессор Н. Аносовтың сыныбында білім алып, Үлкен театрда тәжірибеден өтті.

1953 жылы Абай атындағы Мемлекеттік академиялық опера және балет театрының бас дирижері болып тағайындалып, «Ортеқе», «Достық жолы», «Менің Қазақстаным» атты балет және кантаталарды жазды.

1961–1964 жылдары Құрманғазы атындағы оркестрдің бас дирижері әрі көркемдік жетекшісі, Абай атындағы опера және балет театрының директоры қызметтерін атқарып, «Ата толғауы», «Халық қуанышы», «Қайрат» секілді шығармаларын дүниеге әкелді, сондай-ақ «Менің атым – Қожа» фильмінің музыкасын жазды.

1982 жылы Нұрғиса Тілендиев «Отырар сазы» фольклорлық-этнографиялық оркестрін құрды және ұзақ жылдар бойы осы ұжымды басқарды. Бұл оркестр домбыра мен қобыз секілді көне ұлттық аспаптарды насихаттап, ұлттық музыка дәстүрлерін сақтап, дамытуға үлес қосты.

Оның сан қырлы музыкалық мұрасы 500-ден астам шығарманы қамтиды: опералар, балеттер, кантаталар, деректі және анимациялық фильмдердің музыкасы, сондай-ақ 32 күйі бар.

Ол – КСРО Халық әртісі, Қазақстанның Халық Қаһарманы атақтарына ие болған біртуар тұлға. 1998 жылы өмірден озған Нұрғиса Тілендиевтің Алматыда мемориалдық мұражайы жұмыс істейді, сондай-ақ қалада оның еңселі ескерткіші орнатылған.

Биыл ТҮРКСОЙ ұйымы 2025 жылды «Тілендиев жылы» деп жариялап, оның 100 жылдық мерейтойын ЮНЕСКО аясында халықаралық оркестр концерттерімен, көрмелермен және фестивальдермен атап өтуде.

Шын мәнінде, тарихта өшпес із қалдырған тұлғалар ешқашан ұмытылмайды.