«ЛАТЫНҒА КӨШУ КЕЛЕР ҰРПАҚ ЕНШІСІНДЕ»

Еркін РАҚЫШЕВ, кинорежиссер, «Жас ұлан» киностудиясының директоры:

Латын әрпіне көшу туралы қоғамда көптеген пікірлер айтылуда. Біреулер қолдаса ал енді кейбіреулер бұған түбегейлі қарсы болуда. Сондай қарсы болушылардың бірі Шаханов бастаған бір топ адамның үндеуі. Сол үндеуге қол қойғандардың бірі режиссер Еркін Рақышевқа не себепті қол қойғанын толығырақ айтып беру үшін хабарласқан едік. «Қол қойғаным рас. Сол үндеуде барлығы айтылған басқа алып қосарым жоқ», — деп сұхбат беруден бас тартты. Кез-келген мәселеге өзіндік көзқарасы мен тың ойларын жасқанбай айтатын режиссерден сұхбат алу үшін аздап қулыққа басып: «Сіз Қазыбек Исаның сол үндеуге қарсы жазған мақаласын оқыдыңыз ба?», — дедім.   
— Жоқ. Әркімнің өз ой-пікірі бар ғой, жаза берсін.
— Сіздің жоғарғы біліміңіз жоғынан ба: «Әліпби білсе де, әліпби мәнісін әліп деп танымайтындар жүр», — деп,  сізге қаратып жазған сияқты деп едік: «Рақышевта несі бар жөніне жүрмей ме? Жарайды онда келе бер, сен келгенше оқып шығайын», — деп сұхбат беруге келісімін берді.

— Ереке, осы сіз неге латын әліпбиіне көшуге қарсысыз?
— Латын әліпбиіне көшу бір қарағанда ұлттың болашағына қажет игілікті іс сияқты болып көрінеді. Бірақ, жай-жапсарына үңіліп, зерделеп қарасаңыз сіз де қарсы боласыз. Егер үндеуді мұқият оқып шықсаңыз онда мынандай сөздер жазылған. «Егер бүкіл Республика латынға көшуді мақсат тұтса, онда біз бұл хатты жазбас та едік», — деген болатынбыз. Яғни біз латын әліпбиіне бүкіл еліміз болып көшетін болсақ, қарсы емеспіз. Оған жалғыз қазақ тілі ғана көшетін болса біз қарсымыз. Бар мәселе осында. Латын әрпіне көшу орыстілділер мен орыстарға қатысы жоқ болған соң олар түсініп, үндемей отыр. Бұл тек қазаққа қатысты жайт болып тұр. Көрдіңіз бе, жалғыз қазақ тілі ғана көшпек. Бұл еліміздің бірлігіне нұқсан келтіріп, ұлтты екіге бөледі.
— Бірақ көпшілік латын әліпбиіне көшуді қолдап жатыр ғой?
— Онда тұрған ештеңе жоқ. Мысалы: Сіз жағдайыңыз бар бақуатты адамсыз делік. Барлық туған-туыстарыңызды жинап, мен сендерге бір-бір үйден салып беремін десеңіз, қалай ойлайсыз сізді қолдай ма?
— Ия.
— Дұрыс айтасыз. Бәрі жүз пайыз қолдайды. Ал енді үйді салайын деп жатқан кезде сіздің үйдің іргетасын кәдімгі топырақты сабанмен араластырып құяйын деп жатқаныңызды көрген туыстарыңыз қарсы болады.
Кезінде байыбына бармай барлығы игі іс деп қолдап еді. Енді үйіңіздің іргетасы лайдан қаланатынын білген соң барлығы қарсы болады. Себебі, ертең-ақ үйіңіз құлап, астында қаласыз. Сол сияқты латын әліпбиіне көшуді көпшілік қолдап жатыр дегенде тұрған ештеңе жоқ. Егер сол көпшілік латын әрпіне мемлекет емес тек қазақтар ғана көшетінін білсе, оның арты неге алып келетінін түсінсе, қарсы болатын еді.
— Қазыбек латын альфавитінде оқитын ел кириллицамен шығатын Ресей басылымдарын оқудан қалатындықтан олардың тиражы да күрт төмендейтінін, өздерін ақтамайтындықтан кейбіреулері Қазақстанға таратылуын тоқтататындығы заңдылық дейді. Бұл туралы пікіріңіз?
— Иә, ол дұрыс айтады. Ел егер кириллицадан шықса солай болады. Ал, шындығында ел емес, тек қазақ қана ғой, кириллицадан шығайын деп отырған. Сондықтан барлығы керісінше болады. Қазыбек мұны білмей отырған жоқ. Әдейі біреудің ықпалымен халықты шатастыру үшін айтып отыр. Орыстар мен орыстілділерге латын әліпбиіне көшу қатысты болмағандықтан олар кириллицада қалады. Біздің елде латынға көшу арқылы екі жазу түрі пайда болады. Мемлекеттік тіл қазақ тілі дегенмен де, бәрі қағаз жүзінде болып, нәтижесіз қалып отыр ғой. Ал, енді мемлекеттік жазу латын және кириллица болған соң, сорақының көкесі сонда болады. Қазақша газеттердің саны мен тиражы азаяды. Онсызда басымдылыққа ие орыстілді басылымдар күшейе түсіп, қазақ тілі дамымайды, керісінше жойылады. Себебі, орыстар мен орыстілділер кирилица алфавитімен орысша оқи береді. Ал, қазақтарға кирилица тиым салынып, орнына латын әрпін пайдалану керек болады. Мектеп оқушылары латын әрпін үйренер. Бірақ, үлкен кісілерге латын альфавитін үйреніп, қазақша оқығанша бұрынғы кирилицамен орысша оқыған әлдеқайда тиімді болады. Сондықтан қазақтардың жартысы кирилица ал қалғаны латынша оқуға тура келеді.
— Сонда ұлт екіге бөлінеді деп айтпақшысыз ба?
— Ия. Қазірдің өзінде екіге бөлініп жатқан ұлт тілі мен ділінен айырылады. Енді мысал ретінде бір отбасын мемлекет деп қарайық. 4 жаннан тұратын отбасында еліміздегі сияқты қазақ тілін жартысы біледі де жартысы білмейді делік. Әкесі мен баласы қазақша, анасы мен қызы орысша сөйлейді. Енді, латын әрпін кіргізетін болсақ, ол әкесі мен баласына ғана қатысты болып, анасы мен қызы: «это нам не касаеться» дейді. Мектепте оқитын баласы үйренер, ал әкесі мемлекет барлығына бірдей талап қоймай, қазақтарға кириллицамен оқуға тиым салған соң латынша оқып үйренгенше, үйреніп қалған кириллицамен орысша оқуға мәжбүр болады. Сөйтіп, нағыз қазақша сөйлейтін қазақтардың өзі екіге бөлінеді. Ал, егер Өзбекстан, Әзербайжан сияқты бүкіл мемлекет көшсе латын әліпбиіне, онда барлығы кириллицадан кетеді де латын әліпбиін үйренуге мәжбүр болады. Өкінішке орай олай болмай тұр ғой.
— Қазыбек Иса: «Қол қойғандардың қазіргі технология заманының жетістіктерінен хабары барына күмән келтірем. Электронды нұсқадағы дүниелер 1 секундта аударылып шыға келеді. Осыны білмегендеріне таң қалам. Миллиондаған әдеби-мәдени-ғылыми еңбектер іріктеліп, елге пайдалы дүниелер басылады» деп жазады. Бұған не айтасыз?  
— Қазыбек, аңқау елге арамза молданың кейпінде бас десе құлақ деп елді шатастырып отыр. Әңгіме қағазға басылатын кітаптар жайлы болып отыр. Оның электронды нұсқасы емес. Қағазға басылған кітап пен электронды нұсқасының арасы жер мен көктей. Қазір ақшаның жоқтығынан шығып жатқан кітаптардың тиражы 1000 дананың ар жақ бер жағында ғана. Ол дегеніміз бір кітапханаға біреуден қойсаң да жетпейді деген сөз. Ал енді сол кітапханалардың барлығы жабылады. Ненің керек, ненің керек емес екенін іріктеп басамыз дейді. Әділетсіз қоғамда әділдікпен іріктеледі дегенге кім сенеді. Осы 20 жыл да пара бермей, әділдікпен өткен бір тендер бар ма екен? Егер Қазыбек іріктейтін болса алдымен ол Президенттің еңбектерін аударып басады. Одан кейін өзінің кітабын шығарады. «Абай жолы» одан кейін шығарылады. Осыған бәс тігемін. Ал бір секундта басып шығаруға болады дегеніне келетін болсақ. Мысалы «Абай жолын» латын әліпбиімен басып, 100000 данамен шығару керек дейік. Білесіз бе, осыған қаншама қаржы қажет. Қағаз алу, краска алу, жұмыс қолы, уақыт бұның бәріне бір секунд емес, бірнеше ай керек. Ал жұмсалатын ақшасын санау тіптен мүмкін емес. Бұл бір кітапқа ғана кететін шығын. Ал, бізде тек қайта басылатын кітаптардың тиражы емес санының өзі миллоннан асады. Оған қаржыны қайдан аламыз? Осыншама байлықтың үстінде отырсақ та,  үкімет ақшаның жетіспеушілігінен зейнеткерлікке шығатын әйелдердің жасын ұлғайтамыз деп жатқан кезде. Болашағымыз деп жүрген студент жастар жартылай аш жүрген кезде, (сенбесеңіз кез-келген жатақханаға барып сұраңыз) халқымыздың жартысының тұрмыс деңгейі Африканың ең артта қалған елдерінің деңгейінде екенін ескерсек (Жақында Дариға Назарбаева дәлелдеп берді) біз бұл кітаптарды ешқашан да латыншаға аударып баспаймыз. Бүкіл әлемде кітаптар мен газеттер электронды нұсқада ғана емес, қағазға да басылып шығып жатыр. Себебі, оның өз артықшылығы мен өз оқырманы бар. Қағазға басылған кітапты оқитын адам оны ешқашан компьютерден оқымайды. Бұл жерде кітаптардың электронды нұсқасы емес, бұрыннан жазылып қойылған кітаптарды қайта латын әрпіне аударып, қағазға басып, кітап етіп шығару мәселесі болып жатыр.
— Қазыбек Иса: «орыс кириллицасы қорасынан, отарлықтан шығу үшін кез-келген алфавитке өтуді қолдар едім… орыстың кириллица қорасынан шығуға қорқатындар неге негізсіз қалтырай беретініне түсінбеймін», — деп жазыпты. Бұл туралы не айта аласыз?
— Біріншіден өтірік көлгірсудің қажеті жоқ. Латынға көшсек отарлаудан кетеміз деген баланың сөзі. Қазыбектің өзі жазып отыр. Ленин айтқан екен: «Уақыты келгенде бүкіл Ресей латын әрпіне көшу керек», — деп. Ал, енді біз көшкен соң 10-15 жылдан соң орыстар көшсе онда, Қазыбек қайтер екен. Орыстан құтылу үшін кез-келген алфавитке көшуге әзірмін деп айтпақшы, енді басқа альфавитке көше ме? Бос сандырақ. Қазіргі әлемде қалыптасқан жағдайға байланысты біз бір алпауыт мемлекетке арқа сүйемесек болмайды. Путин: «Біздің ең үлкен қателігіміз КСРО-ның тарауы болды. Біз бұл қателікті түзетуіміз қажет», — деп айтты. Ал, Хиллари Клинтон: «Ресейдің көксегені бұрынғы Кеңес одағын қайта қалпына келтіру. Біз бұған ешқашан жол бермейміз», — дейді. Көрдің бе Қазыбек, қазақ үшін айдаладағы АҚШ Ресеймен соғысуға дайын. АҚШ-тың қазаққа жаны ашығаннан солай істеп отыр деп ойлайсың ба? Жоқ. Олардың көксегені байлыққа толы қазақтың дархан даласы. Осындай жағдайда сені біреу өз еркіңмен ойыңа келгенді істетіп, латын әліпбиіне көшіріп қояды деп ойлайсың ба? Жоқ.  Мына жағымызда Қытай отыр. Ол да өзінің жоспарымен біздің байлықты иемденденіп, қалай билеп-төстесем деп отыр. Рубльден кеткенді ерлік санап, енді кириллицадан солай кету керек дейді. Ау, шындығында біз тәуелсіздікті қалай алғанымызды ұмытып қалдық па? Тәуелсіз ел болғанымызға алдымен Аллаға, содан кейін Ельцинге рахмет айтуымыз керек. Ол одақты таратып, енді қанша еркіндік керек болса алыңдар демеп пе еді. Сонда да кеткіміз келмеді ғой. Одақ тарап бір өзіміз жалғыз қалған соң амалсыздан үш ай өткенде Тәуелсіздігімізді әзер жарияламап па едік. Бірақ, сол тәуелсіздіктің өзі шынайы болмай тұр ғой. Еуразиялық одаққа мүше болып жатырмыз. Өзбек ағайындар орыстың Еуразиялық одағына кірудің арты неге алып келетінін түсінгендіктен олармен қарым-қатынасын шорт үзді. Бізде ондай рух жоқ қой. Кедендік одақ құрдық. Бұдан басқа тағы да 173 салада Ресеймен бірігіп жұмыс істелмек. Яғни барлық салада Ресеймен қосылу қарқынды жүріп жатыр. Арты ортақ парламент, ортақ ақша мәселесіне келіп тірелгелі тұр. Бұның тәуелсіздіктен айырылуға әкеліп соғатыны даусыз. Латынға көшу де сол салалардың бір тармағы емес деп кім айта алады. Түркі тілдес мемлекеттермен бірігеміз деп жалаң ұрандата берудің қажеті жоқ. Онда қырғыз бауырларды жауға тастап қайда барасың, ала кетпейміз бе оларды да. Мүмкін тоса тұрармыз, олардың да латын әрпіне көшкенін. Біз түрікпен түбіміз бір болғанымен бірақ көршіміз орыс елі. Біз одан ешқайда қашып құтыла алмаймыз. Тек олардың ығында кетпей, тең дәрежеде қарым-қатынас орнату керек.
— Қазыбек: «Осы латын әліпбиіне көшуді бүгінгі Алаш ізбасарлары «Ақ жол» партиясы бірінші қолдады», — деп жазады.
— Қолдаса не болыпты. Президент айтқан соң қолдамай қайда барады. Бірақ қалайша «Нұр Отанның» алдына шығып кетті екен? Егер Президент латын әліпбиіне көшудің керегі жоқ десе, онда да бірінші болып қолдаулары мүмкін еді. Елбасы қарсы болса, бүгінгі қолдап жүргендердің 99 пайызы латын әліпбиіне көшудің қажетсіздігі мен зиянын, тигізетін залалын айтып, дәлелдеп, жіліктеп, жарыса айтып берер еді. Қоғамда президентке табынушылық, жалтақтық, өз ойын ашық айтпай жағымпаздану, сол кісінің айтқан пікірінің ақ-қарасын ажыратпай, қолдай салу бар. Бұған Президент емес, өзіміз кінәліміз. Латын әрпіне көшу сияқты ұлттың болашағына қатысты мәселелерді әділетсіздік жайлаған қоғамда көтеруге болмайды. Себебі, мұндай кезеңде ақиқат айтылмай, бұрмалаушылыққа жол беріледі.
— Неге олай дейсіз? Қоғамда бәрі соншама әділетсіз бе?
— Ой бауырым, сен не айдан түстің бе? Жан-жағыңа көзіңді ашып қарасаңшы. Қайсы бірін айтасың? Мысалы, жақында «Время» газеті бір полковниктің ерлік жасап, аса қауіпті қылмыскерлерді ұстағаны туралы жазды. Оны үкімет марапаттап, орден бермекші болады. Енді сол орденді беретіндер одан төрт мың доллар сұрайды. Бұл бермейді. Дұрыс қой, не үшін беруі керек? Бірақ сол орден басқа полицейге бұйырыпты. Қылмыс болған жердің шет жағында жүрген. Көрдіңіз бе? «Ашыққаннан құныққан жаман » демекші, қылмысқа қарсы күресетін полковниктің өзін бұл қоғам осындай күйге түсірген соң қалғандары туралы не айтасың? Ал Семей қаласының нөмері 2 сотының төрағасы Мұқашев Кенжеш пен сот Ұзықанов Сағынбек, «соттардың жартысы өзін құдаймын деп ойлайды. Ал қалғандары соған сенеді» —  демекші, өздерін құдаймын деп ойлайды. Оларға заң, Президент не? Ол жай адам ғой. Ал бұлар құдай. Ол жайлы әңгіме басқа.
Ал енді Алаш ізбасарлары дегенге келетін болсақ. Бұл Алаш ардақтыларының атына кір келтіру. Ондай атақты өзің иемденбей, сенің істеген іс-әрекетіңе қарап халық беру керек. Егер мен ертең Шәкен Аймановтың ізбасарымын десем, ел не ойлайды. Әрине ақымақ дейді. Сол сияқты Алаш ізбасарларымыз деп айту үшін ешкім сендерге құқық берген жоқ. Бір Алаш деп жүрген адам болса «Ақ жол» партиясында, ол — Ханбибі Есенқарақызы әпкеміз. Жатпай-тұрмай соларды дәріптеумен, еңбектерін өңдеумен, ұрпақтарымен араласып-құраласып жүр. Бірақ ол кісінің өзі де сол партияға мүше бола тұра «Ақ жолдықтардың» жасап жатқан жұмыстарын қатты сынап, түңіле отырып жазғаны бар. Елбасы кәсіпкерлерге арнап айтқан бір сөзінде: «Кез-келгеніңді жетектеп түрмеге алып баруға болады», — деген еді. Ал, Парламентте отырған «Ақ жол» партиясы мүшелерінің барлығы кәсіпкерлер. Бір ұрысы жақында милиондаған долларды жымқырып, шетелге қашып кетті. Олар: «Біз Парламентке барып, дағдарысқа қарсы күресеміз», — деп еді. Ал, Елбасымыз дағдарысқа қарсы жұмсалу керек болған 10 млрд.доллар жоғалып кетті деп жүр. Соны жымқырғандар осылар емес пе екен? Қазыбек сен білмейсің бе? Өздерінің қара бастарының қамы үшін халықты қалай алдасаң олай алда, бірақ ардақтыларымыздың атын жамылып, атақ-абырой жинамаңдар. Бір «Ақ жол» партиясының депутаты Тәуелсіздік жолында жандарын құрбан еткен Алаш қайраткерлерінің бүгінгі ұрпақтарының хәл-жайын сұрап барды ма екен? Тәуелсіздік мерекесінде ән айтқан шетелдік әртістерге миллиондап ақша шашқан кезде осы күнге жеткізген Алаш арыстарының ұрпақтарына 20 жылда бір пәтер де алып бере алмадық деп неге айтпайсыңдар. Соңғы бір жылы Алаш зиялыларының ұрпақтарына сый-сияпат жасалыпты. Білесіздер ме, не бергенін. Шетелдіктер киіп тастап кеткен, қолданылған ескі киімдер. Не деген масқара! Сендердің істеп жүрген іс-әрекеттеріңді көрген жас ұрпақ не ойлайды. Сол ардақты зиялыларымыз тірі болса, ізбасарымыз деп жүрген сендердің Парламентке қалай өткендеріңді білсе, көкелеріңді танытар еді. Алаш атына кір келтірмей, жайларыңа жүрсеңдерші.
— Қазыбек Иса: «Ақ жол» партиясының төрағасы Азат Перуашов қана қазақты әдейі қынадай қырған ашарлық үшін коммунистік партия жауап беруі тиіс», — деп мәлімдеді. Бұл тарихи шындық – деп жазады, Бұған не айтасыз?  
— Бұл тарихи екіжүзділік. Айтар болса нақтылап айтпай ма? Қай коммунисті айтып отыр, жауап береді деп, басты кінәлі  Сталинді ме, бірақ оның сүйегі баяғыда қурап қалды ғой. Зюгановты ме, жоқ әлде Әбділдинді ме? Мүмкін Косаревті айтып отырған шығар. Ол несімен жауап береді. Саяси бедел жинау үшін бұқпантайлап, қорқып, жалтақтап, өліп қалған коммунистерді жауап беру керек деп елді шатастырып, батырсымақ болғанша тыныш жүргені жақсы еді. Бұл тақырып туралы ешкім айтпады дегені өтірік. Мен «Ашаршылық» деректі фильмін түсіргенмін. Кімнің не айтқанын жақсы білемін. Бұл туралы нақты шындықты тап басып Мекемтас Мырзахметов ағамыздан артық айтқан ешкім жоқ. «Қазақтың ашаршылықтан қырылғанына кешегі Ресей үкіметі кінәлі. Соның бүгінгі отырған басшылары қазақ ұлтынан кешірім сұрау керек. Егер ары-ұяты болса сұрайды, болмаса сұрамайды», — деген. Міне, нағыз ұлтына жаны ашыған адамның сөзі.
— Қазыбек Иса сізге ғана емес, үндеуге қол қойғандардың бәріне, оның ішінде М.Шахановтың өзіне де ақыл айтқысы келгендей пейіл танытыпты. Тіпті, М.Шахановтың алдына түскісі келгендей ме, қалай?..
— Иә, Қазыбектің ондай кеудемсоқ ойдың жетегінде жүргендігін біз де байқадық. Жалпы, оның тұлға болуға талпыныс жасап жүргеніне біраз болды. Бір байқағаным, ол өзі біреудің атқарған ісін иемденіп кетуге бейім тұратын жігіт екен. Мәселен, «қазақстандық ұлт» идеясына қарсы күрескен, ақыр соңында аштық жариялауға дейін барамын деп жүріп билікті райынан қайтарған М.Шаханов екенін жұрттың бәрі білсе де, Қазыбек Иса өзін М.Шахановтың қасына апарып қойғысы келеді. Рас, Мұхаңды кезінде екеуміз де қолдадық. Бізден басқа 4 мың адам болды. Қазыбек сол 4 мыңның біреуі ғана. Ал ол болса М.Шаханов басқаратын «Жалын» журналының ұжымы бұғып қалғанда біз түгелдей алға шықтық деп бөседі. Біле білсек, М.Шахановтың басшылығымен сол шараны ұйымдастыруға атсалысып жүргендер «Жалын» журналының ұжымы емес пе?! Мұхаңның қасына тек онымен идеялас адамдар ғана жиналған. Өзін қолдамайтын ұжыммен Мұхаң бір күн де жұмыс істемейтінін Қазыбектің білмей қалуы мүмкін емес. Солай бола тұра, ол «Жалын» журналы ұжымына топырақ шашуға тырысып бағыпты. Бұл – Мұхаңа шашылған топырақ.
Сондай-ақ, оның кезінде М.Шаханов көтерген 138-дің хатына да өзінің қатысы бар екендігін тағы да айтқысы келгендігін де аңғардық. Ол хаттың қалай дайындалғандығынан менің де біршама хабарым бар. Хат мәтінін дайындауды Мұхаң әуелгіде Қазыбекке тапсырған болатын. Бірақ ол хат емес, көлдей ғып мақала жазып алып келіпті. Мұхаң оны жігіттеріне тапсырма беріп қайтадан жаздырды. Ол хат тағы бірнеше қолдан сүзгіден өтті. Ең соңында Мұхаңның өзі бастан аяқ қайтадан қарап шықты. Жалпы, М.Шаханов бастамасымен дайындалатын барлық хат осылайша ұжымдық талқылаудан кейін барып халық назарына ұсынылады. Шынтуайтына келгенде, Қазыбек Иса 138-дің хатынан өзінің бір сөйлемін емес, бір сөзін тапса қуанар еді. Соған қарамай, оның әлгі хатқа автор болғысы келетіндігі еріксіз күлкі шақырады.
— Рас, Қазыбек Исаның сөйлем құрауында шорқақтық кетіп жатса, ол кәсіби журналист емес, мамандығы бойынша суретші ғой. Бірақ, қалай десек те ақын емес пе?
— Иә, ақын. Бірақ ақын ретінде оның бір жол өлеңін жатқа білесіз бе? Білмейсіз. Мен де білмеймін. Өзгелердің де білмейтіндігі күмәнсіз. Қазір осындай «ақындар» қаптап кетті. Әдебиеттің мәртебесін төмендетіп жүрген де солар. М.Шаханов ағамыз Қазыбектің поэзиясы туралы оның өзіне «сенің бүкіл шығармаларыңды ақтарып жүріп «Бақыт деген бақыт жайлы ойламау» деген бір жол таптым» деген болатын. Шындығына келгенде Мұхаң әлгі сөзді Қазыбектің көңілі үшін айта салған сияқты. Болмаса «Бақыт деген бақыт жайлы ойламау» дегенді ақиық ақын М.Мақатаев айтқан ғой. Бұл деген Қ.Исаның поэзиясында жұрт жадында қалатын ең болмаса бір жол өлең жоқ деген сөз.
— Латын әліпбиіне көшудің жақсы жақтары да бар емес пе? Мысалы: компьютер қолданысы жеңілдейді, түбі бір түркі тілдес мемлекеттерімен қарым-қатынас жақсара түспей ме?
— Иә, оның жақсы жақтары бар екенін ешкім де жоққа шығармайды. Бірақ таразының бір шетінде ұлттың тағдыры тұрған кезде, мұндай мәселелерге атүсті қарауға болмайды. Біздің елде іске асырылатыны кез-келген игі жобаға күдікпен қарау керек. Себебі, бұған дейін де талай игілікті іс деп қараған жобалар нәтижесіз қалды ғой. Кезіңде қазақстандық ұлт боламыз деп билік елді бір дүрліктірді. Шаханов бастаған бір топ зиялы оған қарсы шығып, аштық жарияламақ болды. Ақыры аяғы не болды? Әділдігін айту керек, «нағыз қателік, қателігіңді түзетпеу» демекші, билік қатесін түсініп, райынан қайтты. Латын әліпбиіне көшуде де сондай қателіктер мен түсініспеушіліктер болып жатқан жоқ деп кім айта алады?
— Енді не істеу керек, қалай ойлайсыз?
— Біз құр мақтанғаннан басқа, өз бетімізше бір істі де дұрыстап істей алмаймыз. Қазақ тілі мемлекеттік тіл деген жалған мәртебенің күйін кешіп отыр. Аты бар да заты жоқ. Сол сияқты біз тәуелсіз мемлекет болғанмен, ұлттық санамыз тәуелді. Бір жарым ғасыр бодандықтың қамытын киген халқымыз көк бөрінің ұрпағы екенін ұмытып, қасқыр мінезден қой мінезді болған заманда, қоян сияқты сужүрек болған заманда ұлттың тағдырын шешетін латын әрпіне көшудің қажеті жоқ. Тәуелсіздік алсақ та, бойымызды билеген қорқыныштардан айырылмай келеміз. Кирилицамен 80 жыл жүрдік, тағы да 80 жыл жүрейік. Бұл тарих үшін көп уақыт емес. Қазір біз – бұқара халық арасынан ұлттың мүддесін, мұң-мұқтажын жоқтайтын, халқымызды тығырықтан алып шығатын, жағымпаздық пен жемқорлықтың кеселінен, намыссыздық пен жігерсіздіктен, ұлтымызды жоюға бағытталған сұрқия саясаттан жарқын болашаққа бастайтын батыр ұлды табуымыз керек. Ол Алланың берген батыр жүректі азаматын, бүкіл халық болып іздеп тауып, қорғап қолдауымыз қажет. Қазақтың бағына туатын ұлды біз 50 жыл іздесек те тосуымыз қажет. Сол кезде нағыз тәуелсіздіктің таңы атар. Әділетті қоғам орнап, ақиқат айтылып, шындық үстемдік құрар. Латын әліпбиіне көшу керек болып жатса, оң-солымызды танып алып, сол кезде көшсек те кеш емес. Келер ұрпақ ол үшін бізді жазғырмас.

Сұхбаттасқан: Жанна ИМАНҚҰЛОВА.