БІЛІМ САЛАСЫНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ ТАЛҚЫЛАНДЫ
Білім беру саласы – бұл қоғамдағы адамдарға білім беру, оқыту және тәрбиелеу үрдістерін ұйымдастыру мен жүргізуге арналған жүйе. Білім беру саласы әртүрлі деңгейлерді қамтиды — мектепке дейінгі білім, орта білім, кәсіптік-техникалық білім, жоғары білім және қосымша білім. Бұл саланың басты мақсаты – әрбір азаматқа сапалы білім беру, тұлғалық, зияткерлік және шығармашылық қабілеттерін дамыту болып табылады. Қазақстанда білім беру жүйесі үш деңгейден тұрады. Мектепке дейінгі білім — бұл деңгейде балалар 1 жастан 6 жасқа дейінгі аралықта мектепке дейінгі мекемелерде (балабақшаларда) немесе үйде дайындалады. Орта білім — мектепте 12 жылдық білім беру жүйесі бар. Бұл деңгей бастауыш (1-4 сыныптар), орта (5-9 сыныптар), және жоғарғы (10-12 сыныптар) сатылардан тұрады. Орта білім беру міндетті болып саналады. Кәсіптік-техникалық және жоғары білім — орта білімнен кейін оқушылар колледждерде немесе университеттерде кәсіптік білім алады. Жоғары оқу орындарында (университеттер, институттар) бакалавр, магистр және доктор дәрежелерін алуға болады.
Білім беру саласының басқа элементтеріне арнайы мектептер (мысалы, дарынды балаларға арналған), қашықтықтан білім беру, қосымша білім беру курстары (тілдер, өнер, спорт) және өмір бойы білім алу мүмкіндіктері жатады. Қазақстандағы білім беру саласы «Білім туралы» заңмен реттеледі және мемлекеттік стандарттарға сәйкес жүргізіледі. Соңғы жылдары білім беру саласында цифрландыру, халықаралық тәжірибелерді енгізу, үш тілде оқыту секілді жаңашылдықтар жүзеге асырылып келеді. Білім беру – әрбір мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық және мәдени дамуының негізі. Ол азаматтардың зияткерлік, рухани, және кәсіби қабілеттерін дамыту арқылы қоғамның әл-ауқатын арттырады. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясында білім беру саласының маңыздылығы ерекше атап өтіліп, оны жаңғырту ұлттық басымдық ретінде анықталған. Елде бұл саланы жетілдіру жолында көптеген реформалар жүзеге асырылуда, бірақ жетістіктермен қатар шешімін талап ететін түйткілдер де бар. Қазақстанда білім беру жүйесі халықаралық стандарттарға сәйкес жетілдірілуде. 12 жылдық білім беру, үштілді оқыту, цифрлық технологияларды енгізу, инклюзивті білім беруді дамыту сияқты реформалар жүргізіліп жатыр. Дегенмен бірқатар мәселелер де баршылық. Біріншісі — материалдық-техникалық база. Ауылдық мектептердегі инфрақұрылым қалалық деңгеймен салыстырғанда әлсіз. Екіншісі — педагог кадрларының жетіспеушілігі. Әсіресе, ауылды аймақтарда білікті мұғалімдер саны аз. Үшіншісі — қолжетімділік пен теңсіздік. Қалалық және ауылдық мектептер арасындағы білім сапасының айырмашылығы үлкен. Төртіншісі — қазіргі заманғы дағдыларды меңгеру. Жаһандану мен цифрландыру жағдайында оқушылардың шығармашылық, сыни ойлау және техникалық дағдыларын дамыту қажеттілігі туындап отыр. Қазақстанның білім беру саласын жаңа деңгейге көтеру үшін келесі негізгі бағыттарға назар аудару қажет. Білім беру мекемелерінің материалдық-техникалық базасын нығайту – басты басымдық. Ауыл мектептерінде интернетке қолжетімділікті қамтамасыз ету, компьютерлер және интерактивті тақталар сияқты цифрлық құралдармен жабдықтау қажет. Білікті педагог мамандарды даярлау және олардың әлеуметтік жағдайын жақсарту маңызды. Қазақстанда «Педагог мәртебесі туралы» заң қабылданғаны бұл бағыттағы оң қадамдардың бірі. Мұғалімдерге лайықты жалақы төлеу, үздіксіз біліктілікті арттыру курстарын ұйымдастыру және оларды ынталандыру жүйесін енгізу өзекті. COVID-19 пандемиясы қашықтықтан оқыту мүмкіндіктерін дамытудың маңыздылығын көрсетті. Электронды оқулықтарды көбейту, цифрлық платформалар жасау және оларды тиімді пайдалану білім беру саласының бәсекеге қабілеттілігін арттырады. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалардың оқуға қолжетімділігін арттыру қажет. Инклюзивті сыныптар санын көбейту, мұғалімдерді арнайы дайындықтан өткізу, және ерекше оқушыларға арналған бағдарламаларды дамыту – бұл бағыттағы маңызды қадамдар. Қазақ, орыс және ағылшын тілдерін меңгеру білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі болып қала береді. Бұл халықаралық тәжірибені меңгеруге және елдің әлемдік аренадағы бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Еңбек нарығындағы сұранысқа сәйкес келетін мамандарды даярлау үшін кәсіптік-техникалық білім беру жүйесін реформалау қажет. Индустрия 4.0 талаптарына сай жаңа технологиялар мен бағдарламаларды енгізу маңызды. Оқушылардың білімін халықаралық деңгейде танылатын стандарттармен бағалау, сондай-ақ шетелдік үздік тәжірибелерді қабылдау білім беру сапасын арттыруға ықпал етеді. Бұл бағытта PISA, TIMSS сияқты халықаралық зерттеулерге қатысу тәжірибесін нығайту маңызды. Мемлекет білім беру саласын дамыту үшін түрлі бағдарламаларды іске асырып келеді. Мысалы, «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасы білім беруді цифрландыруға бағытталған. «Білімді ұлт» ұлттық жобасы сапалы білім беруді қамтамасыз етуді көздейді. «Дипломмен – ауылға» бағдарламасы ауылдық жерлерге жас мамандарды тартуға арналған. Білім беру саласын дамыту – Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік дамуының негізгі факторы. Білім сапасын арттыру, заманауи инфрақұрылым құру, цифрлық трансформация және педагогтардың беделін көтеру сияқты шаралар жүзеге асырылған жағдайда елдің болашағы жарқын болмақ. Ұлттық білім беру жүйесін халықаралық деңгейге көтеру – ұзақмерзімді және тұрақты даму кепілі. Осы орайда, Шымкент қаласындағы Түркістан сарайында білім басқармасының ұйымдастыруымен алқа мәжілісі өтті. Жиынға білім беру мекемелері мен балабақша, колледж басшылары, құқық қорғау органдарының өкілдері және қала әкімінің орынбасары Сәрсен Құранбек қатысты. Мәжіліс барысында білім басқармасы басшысының уақытша міндетін атқарушы Гүлнар Дәрібаева баяндама жасап, білім беру ұйымдарындағы оқушылар мен студенттердің денсаулығы, сапалы білім алуы және қауіпсіздігі мәселелеріне тоқталды. Қала әкімінің орынбасары Сәрсен Құранбек өз сөзінде білім саласындағы кейбір олқылықтарды атап өтті. Сондай-ақ, кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылық, суицид және зорлық-зомбылықтың алдын алу бағытындағы шараларды күшейту қажеттігін баса айтты. Жиын қорытындысы бойынша, білім басқармасына бірқатар нақты тапсырмалар жүктелді.
Айта кету керек, жастар арасындағы құқықбұзушылық – бұл кез келген мемлекеттің құқықтық, әлеуметтік және моральдық тұрақтылығына кері әсер ететін күрделі мәселелердің бірі. Құқықбұзушылық қоғамдағы жастардың моральдық құндылықтарының төмендеуін, заңға бағынбауын және әлеуметтік-экономикалық қиындықтарын көрсетеді. Бұл мәселе тек құқық қорғау органдарының емес, сонымен қатар отбасының, мектептің, қоғамның және мемлекеттің бірігіп шешуді қажет ететін жауапкершілігі. Жастар арасында жиі кездесетін құқықбұзушылықтар — ұсақ бұзақылықтар — қоғамдық тәртіпті бұзу, ұрлық жасау, төбелеске қатысу, зиянды әдеттерге бейімділік — есірткі заттарын пайдалану, ішімдік ішу, киберқұқықбұзушылықтар — интернет алаяқтық, әдепсіз мазмұнды тарату, қылмыстық әрекеттер — қарақшылық, ұрлық, тонау, алаяқтық. Жастардың құқықбұзушылыққа баруының көптеген себептері бар. Олар әлеуметтік, психологиялық және экономикалық факторлармен байланысты болуы мүмкін. Жастар арасындағы құқықбұзушылықтың алдын алу кешенді тәсілді қажет етеді. Мұнда отбасы, білім беру мекемелері, құқық қорғау органдары және мемлекеттік құрылымдардың бірлескен жұмысы маңызды. Жалпы жастар арасындағы құқықбұзушылық – бұл қоғамдағы өзекті мәселелердің бірі, бірақ оны тиімді алдын алу шаралары арқылы азайтуға болады. Жастардың құқықтық сауаттылығын арттыру, әлеуметтік мәселелерді шешу және отбасы мен мектептің рөлін күшейту – бұл бағыттағы маңызды қадамдар. Жастар – елдің болашағы, сондықтан олардың тәрбиесі мен дамуына барынша назар аудару мемлекеттің басты міндеттерінің бірі болуы тиіс.
