ӘЙЕЛДЕРГЕ АРНАЛҒАН ӨЗІН-ӨЗІ ҚОРҒАУ ТРЕНИНГІ ӨТТІ
Елімізде гендерлік теңдік тақырыбының қозғалып келе жатқанына біршама уақыт болды. Гендерлік теңдік – бұл ерлер мен әйелдер арасындағы құқықтар мен мүмкіндіктердің теңдігін қамтамасыз етуге бағытталған маңызды әлеуметтік құндылық. Қоғамдағы гендерлік теңдік адамның жынысына қарамастан, оның барлық салада тең құқықтар мен мүмкіндіктерге ие болуын білдіреді. Бұл әділеттілік пен адам құқығын құрметтеудің негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Гендерлік теңдік тек әлеуметтік әділеттілікті ғана емес, сондай-ақ экономикалық дамуды және қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз етеді. Гендерлік теңдік – адамның өз әлеуетін толық ашуға мүмкіндік беретін әділеттілік қағидасы. Әрбір адамның жынысына қарамастан тең құқықтары болуы тиіс. Бұл адамдардың қабілеттерін дамытуға, таңдау жасауға және өз өмірін еркін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Зерттеулер көрсеткендей, ерлер мен әйелдер арасындағы теңдік экономиканың өсуіне оң әсер етеді. Әйелдердің жұмыспен қамтылуы мен олардың экономикаға белсенді қатысуы ЖІӨ-нің өсуіне және қоғамның әл-ауқатын арттыруға ықпал етеді. Әйелдердің кәсіпкерлікке қатысуы мен олардың бизнес саласында белсенді болуы экономикалық дамуға үлес қосып, жаңа жұмыс орындарын ашады.
Гендерлік теңдік қоғамдағы зорлық-зомбылықтың алдын алуға және әлеуметтік тұрақтылықты нығайтуға көмектеседі. Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықтың азаюы қоғамда әділеттілік деңгейінің артуына және адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге септігін тигізеді. Бұл қоғамдағы барлық мүшелерінің қауіпсіздігін арттыруға және әлеуметтік бейбітшілік орнатуға мүмкіндік береді. Білім беру гендерлік теңдікті қамтамасыз етудің маңызды құралы болып табылады. Ерлер мен әйелдерге, ұлдар мен қыздарға тең білім алу мүмкіндігі берілген кезде, олардың қабілеттерін дамытуға жағдай жасалады. Білім беру саласында теңдік гендерлік стереотиптерді жоюға және қоғамдағы теңдік мәдениетін қалыптастыруға ықпал етеді. Жұмыспен қамтуда гендерлік теңдік – ерлер мен әйелдерге тең еңбекақы төлеуді, қызмет бабында тең дәрежеде көтерілу мүмкіндігін және жұмыс орындарында әділетті қарым-қатынасты қамтамасыз етуді білдіреді. Әйелдерге қаржылық ресурстарға қолжетімділік беріліп, олардың кәсіпкерлік қызметпен айналысуы қолдау тапқан жағдайда, экономикалық қатысу артады. Гендерлік теңдік саяси және қоғамдық өмірге қатысуда да маңызды. Әйелдер шешім қабылдау процестеріне белсенді қатысып, мемлекеттік басқару органдарында жұмыс істегенде ғана гендерлік теңдікке қол жеткізуге болады. Бұл қоғамдағы әртүрлі пікірлер мен көзқарастардың есепке алынуын қамтамасыз етеді. Гендерлік теңдікке жету үшін әйелдер мен қыздарға қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алу және оны жою қажет. Бұл бағытта мемлекет тарапынан заңдар қабылданып, құқықтық қолдау көрсетілуі тиіс. Сонымен қатар, қоғамның да қолдауы қажет, өйткені зорлық-зомбылыққа төзбеушілік мәдениетін қалыптастыру – жалпы қоғамның міндеті. Қазақстанда гендерлік теңдікке қол жеткізу мақсатында бірқатар мемлекеттік бағдарламалар мен шаралар жүзеге асырылуда. «Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы» – әйелдер мен ерлердің тең құқықтары мен мүмкіндіктерін қамтамасыз етуге бағытталған маңызды құжат. Бұл құжат арқылы әйелдер мен ерлердің саяси, экономикалық және әлеуметтік өмірдегі теңдігін қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар шаралар жүзеге асырылып жатыр. Сонымен қатар, әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алу және әйелдерді мемлекеттік басқару органдарына тарту бойынша шаралар қабылдануда. Қазақстанда әйелдердің саяси белсенділігі артып, мемлекеттік және қоғамдық қызметтерде олардың рөлі күшейіп келеді. Осы орайда, Шымкент қаласындағы Әл-Фараби атындағы қалалық ғылыми-әмбебап кітапханасында әйелдердің қауіпсіздігін арттыруға бағытталған «Empowerment through Self-Defense» (ESD) әдістемесі бойынша тренинг өтіп жатыр. Іс-шара ҚР Президенті жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның қолдауымен, БҰҰ Әйелдер құрылымы мен Гендерлік зорлық-зомбылықты жою жөніндегі Орталық Азия альянсының ұйымдастыруымен жүзеге асуда. Шара ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігімен бірлесіп, «Гендерлік зорлық-зомбылыққа қарсы 16 күндік белсенділік» акциясы аясында өткізілуде. ESD әдістемесі әйелдердің өзіне деген сенімділігін нығайтуға, өз-өзін қорғау дағдыларын қалыптастыруға және қиын жағдайларда тиімді әрекет етуді үйретуге бағытталған. Тренингтің мақсаты – қатысушыларға физикалық және психологиялық тұрғыда қолдау көрсету. Акция 25 қарашада Қызылорда қаласында бастау алып, бүгін Шымкентте жалғасын тапты. Тренингтің жаттықтырушысы Ләйлә Исламованың айтуынша, бұл сабақтар әйелдерге қауіпті жағдайлардан сақтану мен қорғанудың тиімді жолдарын меңгеруге көмектеседі. Шара — 27-28 қараша күндері Шымкент қаласында өтеді. Оған қала тұрғындары, ҮЕҰ өкілдері және студенттер қатысуда. Ұйымдастырушылар барлық әйелдерді бұл маңызды шараға белсене қатысуға шақырады. Айта кету керек, тұрмыстық зорлық-зомбылық – бұл отбасы мүшелері арасында физикалық, психологиялық, экономикалық немесе сексуалдық қысым көрсету түрінде жүзеге асырылатын зорлық-зомбылықтың бір түрі. Бұл мәселе бүгінгі қоғамның маңызды әрі өзекті проблемаларының бірі болып табылады және көптеген адамдардың өмір сүру сапасын төмендетіп, денсаулықтарына зиян тигізеді. Тұрмыстық зорлық-зомбылық тек жеке тұлғаларға ғана емес, бүкіл қоғамға да кері әсерін тигізеді. Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың түрлері көп. Соның бірі — физикалық зорлық-зомбылық. Бұл ең көп таралған түрі, оған ұрып-соғу, көгерту, түрлі дене жарақаттарын салу жатады. Мұндай зорлық-зомбылық құрбанның физикалық денсаулығына айтарлықтай зиян келтіріп, оның өміріне қауіп төндіруі мүмкін. Психологиялық зорлық-зомбылық адамның психикасына зиян келтіруді көздейді. Қорқыту, қорлау, манипуляция жасау сияқты әрекеттер адамның өзін-өзі бағалауына кері әсерін тигізіп, оның психологиялық жағдайын нашарлатады. Ал экономикалық зорлық-зомбылық қаржылық ресурстарды шектеу, жұмыс істеуге тыйым салу немесе ақшалай қолдауды азайту арқылы жүзеге асады. Мұндай зорлық-зомбылық құрбанның экономикалық тәуелсіздігінен айрылып, басқаға тәуелді болуына әкеледі. Көптеген қоғамдарда әйелдерге қатысты қалыптасқан ескі көзқарастар мен жыныстық стереотиптер тұрмыстық зорлық-зомбылықтың басты себептерінің бірі болып табылады. Көптеген жағдайларда тұрмыстық зорлық-зомбылық алкоголь немесе есірткі пайдаланудың нәтижесінде орын алады, себебі бұл заттар адамның өзін-өзі бақылауын төмендетеді. Зорлық-зомбылық көрсетуші адамның агрессиясын басқарудағы қиындықтары, оның эмоционалды тұрақсыздығы да тұрмыстық зорлық-зомбылықтың туындауына себеп болуы мүмкін. Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың салдары көптеген деңгейде көрініс табады. Ол адамның физикалық және психологиялық денсаулығына зиян келтіреді, оның өз-өзіне деген сенімін жоғалтуға және қоғамнан шеттетілуіне әкеледі. Сонымен қатар, тұрмыстық зорлық-зомбылық балаларға да зиян тигізеді, олар психологиялық жарақат алып, болашақта зорлық-зомбылықтың құрбаны немесе көрсетушісі болу мүмкіндігі жоғарылайды. Тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күресу үшін мемлекет тиісті заңдар қабылдап, олардың орындалуын қамтамасыз етуі қажет. Қазақстанда тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы заңдар қабылданған, бірақ олардың орындалуы мен тиімділігіне назар аудару қажет. Зардап шегушілерге құқықтық көмек көрсету және оларды қорғау механизмдерін күшейту маңызды. Халық арасында тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы білім мен ақпаратты тарату – бұл мәселемен күресудің маңызды құралы. Мектептер мен жоғары оқу орындарында гендерлік теңдік пен зорлық-зомбылыққа төзбеушілік туралы білім беру жастардың санасында осы мәселеге қатысты дұрыс көзқарас қалыптастыруға көмектеседі. Зардап шеккендерге психологиялық, медициналық және әлеуметтік қолдау көрсету орталықтарын көбейту қажет. Мұндай қызметтер адамдарға қиын жағдайда қолдау көрсетіп, оларға қайтадан өмір сүруге деген үміт сыйлайды. Қазақстанда дағдарыс орталықтары мен сенім телефондары осы қызметтерді ұсынады. Тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күрестегі құқық қорғау органдарының тиімділігі зор. Бірақ жемқорлықтың болуы құқық қорғау қызметтерінің жұмысына кері әсерін тигізуі мүмкін. Сондықтан жемқорлыққа қарсы күрес – зорлық-зомбылықпен күресте маңызды қадам. Тұрмыстық зорлық-зомбылық – қоғамдағы ең өзекті мәселелердің бірі және оны шешу үшін мемлекет, қоғам және әрбір азамат бірлесіп әрекет етуі тиіс. Зорлық-зомбылыққа қарсы заңдарды жетілдіру, халық арасында ақпараттандыру жұмыстарын күшейту және зардап шеккендерге қолдау көрсету арқылы біз бұл мәселемен тиімді күресе аламыз. Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа төзбеушілік мәдениетін қалыптастыру – біздің қоғамның болашағы үшін маңызды қадам. Ал жоғарыда біз сөз еткен бастама дәл осы мәселенің алдын алуды көздейді.
