НАШАҚОРЛЫҚТЫҢ АЛДЫН АЛУ МАҚСАТЫНДА КЕЗДЕСУ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛДЫ

Нашақорлық – заманауи қоғамды алаңдатқан, ең өзекті әрі түйткілді әлеуметтік мәселелердің бірі. Оның таралуы тек Қазақстанда емес, тұтастай әлемде де үлкен үрей туғызады. «Нашақорлық – қоғам дерті» деген ұғым бекерден-бекер айтылмаған. Өйткені есірткі заттарын тұтыну тек жеке адамның денсаулығын құртумен шектелмей, тұтас қоғамның экономикасына, әлеуметтік тұрақтылығына, рухани құндылықтарына да кері әсер етеді. Сондықтан онымен күрес шаралары елімізде қарқынды түрде іске асып келеді.

Осы орайда, Шымкент қаласында Жастар ресурстық орталығының ұйымдастыруымен «Нашақорлықтың алдын алу» тақырыбында Жол-көлік колледжі мен Сайрам медициналық колледжінің жастарына кездесу ұйымдастырылды. Мақсаты — адамзат өміріне қауіп төңдіріп отырған нашақорлықтың алдын алу және салауатты өмір салтын қалыптастыру. Кездесуде Шымкент қаласы Психикалық денсаулық сақтау орталығының нарколог дәрігері Садықова Майра және дәрігері Шаукенбаева Асем қатысып, кәмелетке толмаған жастар арасында нашақорлықтың алдын алу мәселелері жайында түсіндірме жұмыстарын жүргізді. Сонымен қатар сала мамандары жаман әдеттерден аулақ болып, салауатты өмір салтын ұстануға шақырды. Нашақорлық – есірткіге тәуелділік салдарынан пайда болған ауру. Бұл дерт адамның физикалық және психикалық тұрғыдан есірткі заттарына бағынышты болуына әкеледі. Ұзақ уақыт бойы есірткіні қолдану адамның мінез-құлқын өзгертеді, ойлау қабілетін бұзады, өмірлік принциптерінен айырады. Есірткі тек ағзаны улап қана қоймай, қоғам ішіндегі адамның орнын да жоққа шығарады. Нашақорлықтың қауіп-қатері көп қырлы. Біріншіден, денсаулыққа ауыр зиян келтіреді. Есірткі тұтынушылар жұқпалы ауруларға тез шалдығады, иммундық жүйесі әлсіреп, өмір сүру жасы қысқарады. Екіншіден, нашақорлардың отбасылық және әлеуметтік байланыстары үзіледі. Олар туыстарымен, достарымен қатынасын жоғалтып, жұмыссыздық, кедейлік, қылмыс жолына түсу секілді қиындықтарға тап болады. Үшіншіден, нашақорлықтың экономикалық салдары да ауыр: мемлекет емдеу-оңалту шараларына, есірткі тасымалына қарсы күресуге орасан қаражат жұмсайды. Нашақорлықтың түпкі себептері алуан түрлі. Оларды бірнеше топқа бөліп қарастыруға болады. Жұмыссыздық, кедейлік, тұрмыс жағдайының төмендігі, болашаққа деген сенімсіздік – мұның бәрі адамды есірткі арқылы «мәселеден уақытша қашып құтылуға» итермелеуі мүмкін. Сонымен қатар отбасы ішіндегі қолайсыз ахуал, ата-ана тарапынан бақылаудың әлсіздігі, зорлық-зомбылық, мейірім мен қолдаудың жетіспеуі де жасөспірімді теріс жолға түсіреді. Көп адам есірткіні күйзелістен құтылу, стресс пен депрессиядан арылу мақсатында қолданып көреді. Өзін-өзі төмен бағалау, жалғыздық сезімі, эмоциялық тұрақсыздық – мұның бәрі нашақорлыққа апаратын жолдың бастамасы. Медиа кеңістігінде есірткі заттарын «еркіндік нышаны», «шығармашылық қуат көзі» немесе «достар арасында бедел арттыру құралы» ретінде көрсету фактілері де бар. Мұндай жалған ақпарат, әсіресе, жас буынды адастыруы ықтимал. Кейбір адамдардың ағзасы есірткіге тез үйренгіш келеді. Генетикалық бейімділік нашақорлықтың даму қаупін арттыруы мүмкін. Нашақорлық жеке адамды ғана емес, тұтастай қоғамды іштей ірітіп-шірітетін дерт. Есірткі тұтынушылар қылмысқа баруға бейім, өйткені олар есірткі сатып алу үшін қаражат табудың заңсыз жолдарын іздеуі мүмкін. Ұрлық, қарақшылық, адам саудасы, тіпті кісі өлтіру – нашақорлықтың салдарынан туындаған қылмыстар саны артып, қоғамдық қауіпсіздікке қатер төнеді. Экономикалық тұрғыда да ауыр зардаптар бар. Нашақорлықпен күресуге, емдеу-оңалту орталықтарын ұстауға, есірткі тасымалына тосқауыл қоюға мемлекет қыруар қаржы бөледі. Сол арқылы бюджеттік ресурстардың бір бөлігі білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қолдау сияқты игі істерден алыстатылып, күрделі қылмыспен күреске жұмсалады. Нәтижесінде қоғам алға жылжудың орнына, кері шегінеді. Нашақорлықпен күресуден гөрі, оның алдын алу әлдеқайда тиімді. Алдын алу шаралары кешенді, жүйелі және ұзақмерзімді болуы тиіс. Мектептерде, колледждер мен университеттерде есірткінің зияны туралы тұрақты дәрістер, тренингтер, семинарлар ұйымдастырылуы қажет. Жастардың құқықтық сауаттылығын, денсаулық мәдениетін арттыру – нашақорлыққа қарсы ең сенімді қалқан. Мұғалімдер, дәрігерлер, психологтар, полиция өкілдері мен қоғам қайраткерлері жастармен ашық әңгіме өткізіп, есірткі тұтынудың залалын түсіндіруі керек. Баланың мінез-құлқы ең алдымен отбасында қалыптасады. Ата-ана балаға мейірім, қолдау, түсіністік көрсетіп, оның мәселелерін тыңдап, шешуге тырысса, бала зиянды заттарға жақындамайды. Отбасында құндылықтарды нығайту, бала тәрбиесіне шынайы көңіл бөлу өте маңызды. Жастардың бос уақытын пайдалы істерге жұмылдыратын спорт секциялары, өнер үйірмелері, мәдениет орталықтары мен ғылыми клубтар көбейген сайын, оларды есірткі тұзу жолынан тайдыра алмайды. Спорт арқылы адам салауатты өмір салтын ұстануды үйренеді, өнер мен ғылым арқылы өз талантын дамытады, мұның бәрі есірткіге деген қызығушылықты төмендетеді. Үкіметтік емес ұйымдар, еріктілер мен белсенді жастар бірлестіктері нашақорлыққа қарсы күресте маңызды рөл атқара алады. Олар ақпараттық науқандар ұйымдастырып, адамдарға тегін кеңес беріп, қажеттілік туғанда әлеуметтік қолдау көрсетеді. Еріктілер нашақорлық құрбандарымен сөйлесіп, оларға оңалтудан өтуге көмектеседі. Нашақорлықпен күрес заңнамалық тұрғыдан да қамтамасыз етілуі тиіс. Есірткі сатушыларға, тасымалдаушыларға, өндірушілерге қатысты жазалау шараларын күшейту, контрабандаға тосқауыл қою – құқық қорғау органдарының басты міндеті. Сондай-ақ мемлекеттік деңгейде есірткімен байланысты қылмысты анықтау, бақылау, алдын алу үшін заманауи технологияларды пайдалану қажет. Нашақор адамды тек жазалап қана қоймай, оған емдеу-оңалту шараларын ұсыну өте маңызды. Нашақорлық – медициналық, психологиялық көмекті қажет ететін ауру. Оңалту орталықтарында наркологтар, психологтар, әлеуметтік қызметкерлер нашақорларға нақты қолдау көрсетуі керек. Бұл орталықтар адамды қоғамға қайта бейімдеп, жұмысқа орналастыру, білім беру, кәсіптік дағдыларды қалыптастыру сияқты шараларды қолға алғаны жөн. Сонда ғана нашақор жаңа өмір бастап, зиянды әдеттен арылуға мүмкіндігі бар. Нашақорлық – жаһандық проблема. Сондықтан Қазақстан да есірткі тасымалына қарсы халықаралық ұйымдармен ынтымақтасып, тәжірибе алмасуы қажет. Көршілес елдермен бірлескен операциялар, халықаралық семинарлар, ақпараттық алмасу арқылы есірткімен күресу оңайырақ болады. Жаһандық деңгейде қабылданған келісімдер мен стандарттарға сүйене отырып, есірткі саудасына тосқауыл қою тиімділігін арттыруға болады. Нашақорлықпен күресте ең бастысы – қоғамдық сана. Егер қоғам есірткіні қолдануды айыптаса, одан аулақ жүрсе, зиянды заттарға сұраныс азаяды. Адамдар бір-біріне жанашыр болып, нашақорларды мүсіркеп қана қоймай, оларға көмектесе білсе, зиянды әдеттен арылуына қолдау көрсетсе, қоғам біртіндеп сауықтырар еді. Қоғамдық пікір, әлеуметтік орта, қалыптасқан құндылықтар жүйесі қаншалықты мықты болса, нашақорлыққа қарсы кедергі де соншалық мықты болады. Нашақорлық – қоғам дерті екенін ұғыну әрбір азаматтың, әрбір мекеменің міндеті. Бұл дерт біздің дәуірде түпкілікті жойылып кетпесе де, оның таралуын шектеуге, зиян келтіретін әлеуетін төмендетуге әбден болады. Ол үшін мектептен бастап ағартушылық жүргізу, отбасылық тәрбиеге мән беру, спорт пен мәдениетті қолдау, заңнаманы жетілдіру, құқық қорғау органдарының жұмысын күшейту, халықаралық ынтымақтастықты дамыту және нашақорларға медициналық-психологиялық көмек көрсету қажет. Біздің алдымызда тұрған негізгі міндет – салауатты, қауіпсіз, зорлық-зомбылық пен есірткіден таза қоғам құру. Егер біз осы мақсатта бірлесіп жұмыс істесек, нашақорлықтың таралуын тежеуге, келешек ұрпаққа дені сау, рухы мықты, ынтымақты қоғам қалдыруға мүмкіндік бар. Мұндай қоғамда нашақорлыққа орын жоқ, өйткені ол нағыз адамдық құндылықтарды қадірлейтін, өзін-өзі сыйлайтын, болашағына сеніммен қарайтын азаматтардан тұрады. «Нашақорлық жастарды құрдымға құлатады» деген сөздің астарында ащы шындық жатыр. Есірткі – жас ұрпақты улап, болашағынан айыратын, қоғамды іштен ірітіп-шірітетін қауіпті кесел. Жастық шақ – адамның өмірлік ұстанымдарын қалыптастырып, арман-мақсатын белгілейтін ең маңызды кезең. Осы кезде нашақорлыққа тәуелді болу – жастардың тағдырына ауыр соққы, болашағына қараңғылық үйіретін қатерлі құбылыс. Есірткі заттарын тұтыну денсаулықты ұдайы бұзып, ағзаны әлсіретеді. Жас ағза күйзеліске төтеп бере алмай, тез жұқпалы ауруларға шалдығады, өмір сүру ұзақтығы күрт қысқарады. Есірткі тұтынатын жас адам оқуынан қалады, жұмыс істеуге қабілетсіз болып, әлеуметтік ортадан ажырайды. Ол өзінің қарым-қабілетін, дарынын, талантын ұмыт каналағына тастап, тек зиянды затқа тәуелді болып қалады. Әлеуметтік тұрғыдан қарасақ, нашақорлықтың зардабы орасан. Есірткі тұтынушы көп жағдайда қылмысқа ұрынады: ақша табу үшін ұрлық жасайды, қорғансыз адамдарды тонайды, қоғамға залал келтіреді. Нәтижесінде, жастардың бір бөлігі теріс жолға түсіп, түрмеге қамалады, отбасы берекесіздігінен ажырайды, бейбіт өмірдің мәнін түсінбейді. Олардың бұл тірлігі мемлекет дамуына да кедергі. Есірткі пайдаланушы жас пен қоғамның арасындағы байланыс үзіледі. Егер бүгінгі ұрпақтың бір бөлігі есірткіге тәуелді болса, ертеңгі ел тұтқасын кім ұстайды? Болашақ мамандардың орнына ауру, әлсіз, рухани жұтаң адамдар қалуы мүмкін бе? Бұл – болашақтың өлшеусіз шығыны. Нашақорлыққа қарсы күрес – тек мемлекеттің, полицияның немесе дәрігерлердің ғана емес, бүкіл қоғамның міндеті. Алдын алу шаралары, түсіндіру жұмыстары, спорт пен өнерге баулу, жұмыс орындарын көбейту, отбасы құндылықтарын нығайту – мұның бәрі нашақорлыққа тосқауыл. Ата-ана балаға үлгі болып, оны мейірімге бөлеп, рухани азық берсе, бала есірткіге қызықпайды. Мұғалім шынайы ықыласпен білім берсе, оқушы білімге ұмтылады. Әр азамат салауатты өмір салтын ұстанса, қоғамда нашақорлық азаяды. «Нашақорлық жастарды құрдымға құлатады» деген тұжырым бізге дабыл қағуда. Біз осы қауіп-қатердің алдын алуымыз керек. Жастар – елдің ертеңі, қоғамның тірегі. Олардың дені сау, рухы мықты, санасы сергек болса, мемлекетіміз де қуатты, келешегі кемел болады. Ендеше әрқайсымыз нашақорлыққа қарсы күресте өз үлесімізді қосып, жарқын болашақ жолында бірлесіп әрекет етейік!